Morgunblaðið - 12.10.2002, Blaðsíða 28

HEILSA
28 LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Spurning: Læknir uppkominnar dóttur minnar
tjáði henni um daginn að líklega þjáðist hún af
áráttu og þráhyggju. Hvað er árátta og þrá-
hyggja?
SVAR Árátta og þráhyggja er talið hrjáum það bil 1–3% fólks. Þessi rösk-
un einkennist af þráhyggju annarsvegar og ár-
áttu hinsvegar sem oftast fylgir í kjölfar þrá-
hyggjunnar. Þráhyggja er endurteknar
óþægilegar hugsanir eða hvatir. Dæmi um þrá-
hyggjuhugsanir gæti t.d. verið móðir sem hefur
sífelldar áhyggjur af að smita börn sín af alvar-
legum sjúkdóm, eða rólyndismaður sem alls
ekki er ofbeldishneigður en hefur stöðugar
áhyggjur af því að hann drepi einhvern. Þessar
hugsanir valda einstaklingnum miklum óþæg-
indum og vill hann ná stjórn á þessum hugs-
unum. Óþægindin valda síðan miklum kvíða og
hræðslu um að geta orðið ábyrgur fyrir
ákveðnum hræðilegum afleiðingum. Óþægindin
valda einnig félagslegum erfiðleikum þar sem
einstaklingur, sem t.d. óttast smit, dregur mikið
úr félagslegum tengslum, sem og þeir sem ótt-
ast að skaða einhvern forðast gjarnan af öllum
mætti þá einstaklinga sem þeir óttast að skaða.
Óþægindin hafa auk þess áhrif á vinnu, eins og
að mæta sífellt of seint, vegna þess að ein-
staklingur kemst seint frá húsi sínu þar sem
hann endurtekið þarf t.d. að athuga hvort allir
gluggar séu lokaðir. Allt þetta getur haft áhrif á
fjölskyldulíf einstaklings sem þjáist af áráttu og
þráhyggju, því fjölskyldumeðlimir komast yf-
irleitt ekki hjá því að vera þátttakendur í þrá-
hyggjunni í kringum t.d miklar hreingerningar,
samskiptaleysi, og sérstökum ráðstöfunum í
kringum mat og hreinlæti vegna smithræðslu
einstaklingsins, svo eitthvað sé nefnt. Áhrifin
gera einnig vart við sig í samlífi hjóna ef t.d. um
smithræðslu er að ræða.
Nú hef ég að mestu nefnt dæmi um þráhyggj-
una sjálfa en í flestum tilfellum fylgir þráhyggj-
unni áráttukennd hegðun, sem á að hafa það
hlutverk að draga úr kvíðanum sem þráhyggju-
hugsunin veldur og koma í veg fyrir mögulegar
hræðilegar afleiðingar. Þetta getur t.d. verið,
fyrir þann sem hefur áhyggjur af að smitast eða
smita aðra af alvarlegum sjúkdóm, að hann þvoi
sér stöðugt og endurtekið. Dæmi er um að fólk
með þvottaáráttu þvoi sér svo lengi í einu að það
skrúbbi sig jafnvel til blóðs, og hverfi jafnvel frá
fjölskyldu sinni yfir langan tíma í þeim tilgangi
að þrífa sig rækilega. Annað dæmi væri ein-
staklingur sem hefur stöðugar áhyggjur af að
hann hafi keyrt á einhvern, eftir að hafa farið í
smá bíltúr skoðar hann alltaf bílinn vandlega á
eftir og hringir jafnvel í lögreglu til að athuga
hvort það hafi verið keyrt á vegfarenda á þeirri
leið sem hann fór. Enn annað dæmi er ein-
staklingur sem síendurtekið athugar hvort úti-
dyrahurðin sé læst og fer jafnvel margsinnis til
baka til að taka í húninn til að vera alveg viss.
Í raun og veru getum við sagt að við öll finn-
um fyrir ákveðnum óþægilegum hugsunum eins
og áhyggjur af að hafa ekki slökkt á eldavélinni
eða læst húsinu. Það er líka hægt að segja að
flest okkar höfum líklega snúið við og athugað
hvort útidyrahurðin sé læst, þrátt fyrir að við
séum nánast alveg viss um að við læstum hurð-
inni. Hinsvegar er það þannig að hægt er að
mæla þá truflun sem óþægilegar hugsanir geta
valdið á langri vídd, þ.e. víddin getur verið allt
frá því að vera algjörlega eðlileg og ekkert trufl-
andi, yfir í að valda einhverri truflun og óþæg-
indum, yfir í að vera mjög truflandi og ná grein-
ingarviðmiðum fyrir áráttu og þráhyggju. Sá
sem greinist með áráttu og þráhyggju, þar sem
hugsanirnar valda miklum truflunum og vanlíð-
an, mun ekki athuga aðeins einu sinni inn á milli
hvort útihurðin sé læst, heldur gerir það
kannski 100 sinnum og snýr þá jafnvel samt
sem áður við úr vinnunni og athugar þá aftur
100 sinnum, svo eitthvað sé nefnt. Það sem við-
heldur vandanum og fær fólk í svona tilfellum til
að framkvæma órökrétta áráttukennda hegðun
er vafinn. Það er, þrátt fyrir að fólk telji sig hafa
nánast vissu um að útidyrahurðin sé örugglega
læst, þá er vafinn um að svo sé ekki og að minn-
inu hreinlega skeiki sem fær fólk til að snúa við
og athuga enn á ný. Við hin finnum fyrir þessum
efa kannski einu sinni en náum svo að slaka á.
Hluti af vandanum felst í þeirri upplifun ein-
staklingsins á að hann sé ábyrgur fyrir mögu-
legri hræðilegri atburðarás í komandi framtíð.
Hér er átt við ábyrgðina að vera valdur að því
að börnin manns smitist, eða að vera valdur að
því að það verði brotist inn vegna þess að „ég
læsti ekki hurðinni“, eða „ég gæti misst stjórn á
mér, lamið barnið mitt og valdið því varanlegu
tjóni“.
Að lokum má nefna að mikilvægt er að rugla
ekki einkennum áráttu og þráhyggju saman við
einkenni annarra geðrænna vandamála. Þar má
til dæmis nefna, að fólk með þráhyggjuhugsanir
gerir sér í flestum tilfellum grein fyrir að um
órökrétta hugsun er að ræða og óþægindin eru
afleiðing af eigin hugsunum, ólíkt fólki sem þjá-
ist af miklum geðtruflunum sem innihalda rang-
hugmyndir. Einnig eru dæmi um fólk sem hefur
mikið af áráttukenndum hegðunum án þess að
það valdi þeim neinum sérstökum óþægindum.
Það má heldur ekki rugla áráttu- og þráhyggju
saman við almennan kvíða, sem einkennist af
stöðugum áhyggjum. Það sem gerir þráhyggju-
hugsanir frábrugðnar þeim áhyggjum er þessi
ábyrgð, sem ég nefndi, um að fólk telur sjálft sig
hafa á hræðilegar afleiðingar. Hér á ég við t.d.
hugsanir eins og: „ég er ábyrg(ur) fyrir þvi að
einhver brýst inn“; „…að húsið brenni“; …að
börnin fái krabbamein“; „…að einhver verði
drepinn“, o.s.frv.
Árátta og þráhyggja veldur oft mikilli vanlíð-
an, truflar eða kemur í veg fyrir eðlilegt fjöl-
skyldulíf, einangrar fólk frá vinum og sam-
skiptum almennt, Því er mikilvægt að leita sér
upplýsinga um vandamálið, hvernig hægt er að
meðhöndla vandann og að lokum leita sér að-
stoðar svo hægt sé að bæta eiginleika lífs síns.
Gangi þér vel
Árátta og þráhyggja
eftir Björn Harðarson
Árátta og þráhyggja valda
oft mikilli vanlíðan, trufla
eða koma í veg fyrir eðlilegt
fjölskyldulíf, einangra fólk
frá vinum og samskiptum al-
mennt, og trufla fólk í starfi
og námi.
...........................................................
persona@persona.is
Höfundur er sjálfstætt starfandi sálfræðingur.
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, fé-
lagsleg og vinnu-
tengd málefni til sérfræðinga
á vegum persona.is. Senda
skal tölvupóst á persona@per-
sona.is og verður svarið jafn-
framt birt á persona.is.
BRESKUM konum finnst flestum
barnsfæðing vera hræðileg
reynsla, að því er fram kemur í
rannókn sem tók til 3.000 kvenna
og var unnin á vegum tímaritsins
Mother and Baby magazine. Sagt
er frá rannsókninni í netútgáfu
Evening Standard og tekið er
fram að minna en 6% kvennanna
velja að fæða á eðlilegan máta á
sjúkrahúsi þar sem læknar gera
fæðinguna að læknisfræðilegum
atburði.
Meðgöngunámskeið
segja ekki sannleikann
Rannsóknin gefur einnig til
kynnna að flestar barnshafandi
konur í Bretlandi eru hræddar og
þær fá ekki nægan stuðning frá
ljósmæðrum sínum. Alla jafna
tekur það um þrjár vikur að jafna
sig eftir leguna á sjúkrahúsinu.
Sex af hverjum tíu konum eru
þeirrar skoðunar að meðgöng-
unámskeið segi ekki sannleikann
um hvernig barnsfæðingu er
háttað og átta af hverjum tíu
segjast hafa verið hræddar í fæð-
ingunni sjálfri.
Meira en helmingi kvennana
fannst reynslan vera verri en þær
höfðu ímyndað sér.
Breskar mæður hrædd-
ar við spítalafæðingar
Morgunblaðið/Ásdís
Í Bretlandi er algengt að konur hræðist barnsfæðingar.
Tilboð - Jólakort og merkimiðar
Í öllum verslunum Hagkaupa
Almennt verð 2.999,-
Tilboðsverð 1.499,-
Í hverjum pakka eru 20 blönduð jólakort og 18 merkimiðar.
Til styrktar Umhyggju
- félag til stuðnings
langveikum börnum.
A
FJ
Ó
RI
R