Morgunblaðið - 12.10.2002, Blaðsíða 32

32 LAUGARDAGUR 12. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
E
FTIR að Sviss og Austur-Tímor urðu að-
ilar að Sameinuðu þjóðunum á allsherj-
arþinginu, sem nú situr, er 191 ríki í sam-
tökunum. Aðeins einu ríki, Taívan, er enn
haldið utan Sameinuðu þjóðanna (SÞ)
vegna mótmæla stjórnvalda í Peking. Ríki SÞ og stofn-
unin sjálf standa nú frammi fyrir mikilli áskorun, þegar
öflugasta aðildarríkið, Bandaríkin, sækir fast, að snúist
sé af markvissri hörku og jafnvel með vopnavaldi gegn
Saddam Hussein, einræðisherra í Írak.
Þegar brugðist var við innrás Íraka í Kúveit undir
forystu Bandaríkjanna árið 1991, höfðu Sameinuðu
þjóðirnar frumkvæði. Öryggisráð SÞ veitti umboð til
hernaðaraðgerða og síðan samþykkti Bandaríkjaþing
heimild fyrir forsetann, George Bush eldri, til að beita
bandarískum herafla. Nú er ákvörðunarferlið öfugt.
Fyrst samþykkir Bandaríkjaþing heimild fyrir forset-
ann, George W. Bush yngri, til að beita hervaldi gegn
Saddam Hussein. Í krafti þeirrar samþykktar er krafist
umboðs frá öryggisráðinu í nafni Sameinuðu þjóðanna.
x x x
George W. Bush forseti saumaði fast að Saddam
Hussein í tæplega 30 mínútna sjónvarpsræðu á mánu-
dagskvöld. Tilgangur forsetans var að árétta einarða
skoðun sína, áður en þingmenn greiddu atkvæði um
heimildina til að beita Bandaríkjaher.
Ræðan var mikilvægt framlag til umræðna innan
Bandaríkjanna og á Bandaríkjaþingi. Hver þingmað-
urinn eftir annan hefur tekið til máls í þinginu og fylgir
mikil alvara orðum manna. Colin Powell utanrík-
isráðherra heimsótti þingið daginn eftir ræðu forsetans.
Að loknum fundum þar ávarpaði hann blaðamenn með
Joe Lieberman, varaforsetaefni demókrata gegn Bush í
kosningunum 2000, sér á hægri hönd. Lieberman er ein-
dreginn talsmaður þess, að þingið veiti forsetanum um-
boð til að „vernda þjóðaröryggi Bandaríkjanna gegn
stöðugri ógn frá Írak“ og til að „fylgja eftir öllum álykt-
unum öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna um Írak.“
Edward Kennedy, öldungadeildarþingmaður demó-
krata, er í minnihluta þingmanna á móti stefn
ans, hann segir að hún ýti undir einangrunarh
að Bandaríkjaher skuli ekki beitt til forvarna.
vitnaði í ræðu Johns F. Kennedys, forseta og
Edwards, frá því í Kúbudeilunni fyrir 40 árum
Kennedy forseti, að hvorki Bandaríkjamenn n
samfélagið gætu liðið vísvitandi blekkingar eð
um valdbeitingu frá nokkru ríki, stóru eða sm
lifðum ekki lengur í heimi, þar sem aðeins sko
ríki fæli í sér nægilega ógn við öryggi þjóðar t
hina mestu hættu.
x x x
Síðan 1991 hafa Sameinuðu þjóðirnar haldi
irliti til að koma í veg fyrir, að Saddam Husse
sýkla-, eiturefna- og kjarnorkuvopn – gjöreyð
á íslensku, „weapons of mass destruction“ á e
irlit SÞ hefur reynst gagnlaust vegna blekkin
Íraksstjórnar og hindrana í götu eftirlitsmann
Hótelherbergi þeirra og skrifstofur voru hler
fylgjast með ferðum þeirra. Átta svonefndar f
hallir með stórum görðum og neðanjarðarman
voru lokaðar fyrir eftirlitsmönnunum.
Efnahagsþvinganir á Írak hafa reynst hald
vegna þess, að írösk stjórnvöld hafa notað mil
tekjur af ólögmætri olíusölu til að kaupa vopn
mörkuðu hervaldi hefur verið beitt án árangu
eyðileggja gereyðingarvopn Íraka. Samþykkt
þjóðabann við flugumferð yfir hluta Íraks til a
Saddam í ógnaraðgerðum gegn íbúum eigin la
síðasta ári skaut íraski herinn oftar en 750 sin
breskar og bandarískar flugvélar, sem voru a
fylgja þessu banni.
George W. Bush sagði í ræðu sinni: „Eftir a
reynt að halda honum í skefjum í 11 ár, beitt þ
unum, eftirliti, jafnvel takmörkuðu hervaldi, e
urstaðan sú, að Saddam Hussein á enn efnavo
ræn vopn, og hann er að búa sig undir að eign
af þeim. Og hann færist sífellt nær því að geta
kjarnorkuvopn.“
VETTVANGUR
Heiður Sameinuðu þ
Eftir Björn Bjarnason
New York.
Þ
EIR kvarta og kveina, eru stöð-
ugt með sérálit en þegar á reyn-
ir eiga Bandaríkin ekki traust-
ari bandamann. Alltaf þegar við
höfum þurft á aðstoð þeirra að
halda hafa þeir staðið eins og klettur við hlið
okkar. Þetta sagði háttsettur bandarískur
stjórnmálamaður, sem hefur mikla reynslu
af því sem gerist í öryggisráði Sameinuðu
þjóðanna, á hádegisverðarfundi, sem ég sat
í Bandaríkjunum fyrr á þessu ári. Þjóðin
sem hann var að lýsa var ekki Bretar heldur
Frakkar. Hann sagði að þótt algengt væri
að heyra þá skoðun meðal Bandaríkja-
manna að Frökkum væri ekki treystandi á
sviði alþjóðamála væri ekkert eins fjarri
sanni.
Líklega eru ekki samskipti nokkurs Evr-
ópuríkis við Bandaríkin flóknari en sam-
skipti Frakka og Bandaríkjanna. Þjóðirnar
elska og hata hvor aðra. Bandaríkjamenn
hafa í gegnum árin borið mikla virðingu fyr-
ir flestu því sem franskt er, ekki síst á sviði
menningar og matargerðar, og Frakkar
gleypa sömuleiðis við bandarískum áhrifum
og vörum af meiri áfergju en margar aðrar
þjóðir, þótt halda mætti annað af málflutn-
ingi þeirra. Í frönskum kvikmyndahúsum
eru lengstu biðraðirnar fyrir utan kvik-
myndahús, þar sem nýjustu smellirnir frá
Hollywood eru sýndir, og hvergi í nágrenn-
inu virðist vera meira að gera en í útibúum
McDonald’s og Gap í París.
Samt mætti stundum halda að þjóðirnar
tvær þoli ekki hvor aðra. Ástæðurnar fyrir
þessu eru miklu flóknari og dýpri en telja
mætti í fyrstu. Þetta snýst ekki um Víet-
namstríðið eða Kyoto hvað þá um „flóð-
bylgju“ bandarískra menningaráhrifa, sem
allt ætlar að kæfa að mati margra Frakka.
Daniel Vernet, einn af ritstjórum dag-
blaðsins Le Monde, segir að þótt hans mat
sé það að dregið hafi úr and-bandarískum
tilfinningum í Frakklandi, samanborið við
hvernig staðan var fyrir 20–30 árum, verði
ákveðinn fasti alltaf til staðar. „Þetta má
rekja allt aftur til heimsstyrjaldarinnar
fyrri en þá glataði Frakkland stöðu sinni
sem ríki er hafði áhrif um allan heim. Þess í
stað færðist sú ábyrgð yfir til Bandaríkj-
anna. Seinni heimsstyrjöldin og eftirleikur
hennar er Frakkland glataði nýlendum sín-
um hafði enn meiri áhrif. Frakkar voru ekki
lengur heimsveldi en héldu samt áfram að
haga sér þannig allt fram á níunda áratug-
inn. Frakkar voru líka efnahagslega háðir
Bandaríkjunum eftir seinna stríð sem olli
biturð meðal Frakka. De Gaulle áttaði sig á
því í hversu veikri stöðu Evrópa og Frakk-
land voru og svar hans var að Frakkar yrðu
því að sýna að þeir væru engum háðir. Þetta
sýndi sig í afstöðunni gagnvart NATO á sín-
um tíma og nú til dags í kröfu Frakka um
menningarlega sérstöðu.“
Í tveimur nýútkomnum bókum, sem eru
mjög til umræðu þessa stundina í Frakk-
landi, vilja höfundar fara enn lengra aftur í
tímann til að útskýra samband Bandaríkj-
anna og Frakklands. Þetta er annars vegar
bókin Bandaríski óvinurinn (L’Ennemi am-
ericain) eftir fræðimanninn Philippe Roger
og hins vegar Andameríska þráhyggjan
(L’Obsession anti-americaine) eftir Jean-
Francois Revel, sem er einn þekktasti hug-
myndafræðingur Frakka á hægri væng
stjórnmálanna.
Ein af niðurstöðum Revels er að Banda-
ríkjamenn séu hættir að taka mark á Frökk-
um vegna
Roger re
fræðina á
hana meg
áttu Ban
Frakkar
þeirri von
Endanleg
að Banda
Kúbu og
Roger te
ákveðnu
þar sem þ
Frakkar
Frakka á
árunum 1
ríkjamenn
ista. Það
ast vi
heimsstyr
hlutverki
Þetta haf
fluttu aldr
Frakkland, Bandarí
Eftir Steingrím Sigurgeirsson
París.
George Bush Bandaríkjaforseta
PRÓFKJÖR OG EKKI PRÓFKJÖR
HAFIÐ
Kvótakerfið hafði grundvallar-áhrif á þróun íslenzks þjóð-félags undir lok 20. aldarinn-
ar og hefur enn. Átökin um það eru
einhver mestu þjóðfélagsátök í síðari
tíma sögu okkar Íslendinga. Skiptar
skoðanir hafa verið og eru um kerfið
sem slíkt, hvort útgerðin eigi að
greiða gjald fyrir réttinn til að nýta
fiskimiðin og fleiri þætti þess.
Kvótakerfið hefur haft mikil áhrif á
einstök byggðarlög og líf fólksins í
landinu. Það hefur skipt sköpum um
örlög fólks.
Af þessum sökum ekki sízt er
ástæða til að fagna því framtaki
Baltasars Kormáks kvikmyndagerð-
armanns að gera kvikmynd, sem
byggð er á leikriti Ólafs Hauks Sím-
onarsonar, Hafið. Í samtali við
Morgunblaðið í byrjun september sl.
sagði kvikmyndagerðarmaðurinn
spurður um ástæður þess, að hann
hefði ráðizt í þetta verkefni:
„Þegar ég var að kynna 101
Reykjavík á kvikmyndahátíð í
Gautaborg spurði sænsk kona mig í
pallborðsumræðum hvers vegna Ís-
lendingar gerðu ekki bíómynd um
kvótamálið. Ég hló vegna þess, að
mér fannst hugmyndin alveg hræði-
leg. En eftir á fannst mér ég hafa
verið of hrokafullur og hugmyndin
fór að gerjast í mér. Mig langaði til
að segja sögu um eitthvað, sem
skipti Íslendinga máli, eitthvað, sem
þjóðin fer á hvolf yfir. Þar blasti
kvótamálið við sem góður útgangs-
punktur fyrir persónudrama, ekki
um fiskveiðar heldur um fólk í þorp-
um, sem eru að fara í eyði. Í hugann
kom leikrit Ólafs Hauks, sem ég var
mjög hrifinn af þegar ég sá það í
Þjóðleikhúsinu 1993 og las það aftur;
þarna var alvöru persónudrama með
mörgum vel unnum karakterum, sem
er alltof sjaldgæft í íslenzkum verk-
um. Það rann upp fyrir mér að ég
gæti notað þorp, sem leiksvið fyrir
heila þjóð, hluta fyrir heild. Í verk-
inu er því velt upp að ekki sé „þjóð-
hagslega hagkvæmt“ að búa í svona
þorpi. Ef þetta væri almenn viðmið-
un má fullt eins spyrja, hvort það sé
„þjóðhagslega hagkvæmt“ að búa á
Íslandi. Þorpið í Hafinu er rammi ut-
an um drama um samskipti kynslóða,
foreldra og barna, sem hafa mjög
ólík viðhorf til umhverfis síns. Mig
langaði ekki að gera rómantíska
mynd um íslenzkt sjávarþorp heldur
þann raunveruleika, þar sem Íslend-
ingar vilja helzt ekki vera og varla
heyrist íslenzkt orð talað í frystihús-
unum heldur pólska og Asíumál.“
Síðar í samtalinu er Baltasar Kor-
mákur spurður hvar samúð hans
liggi í þessu átakamáli og hann svar-
ar:
„Hjá fólkinu, sem tekur afleiðing-
unum. Ég vildi ekki setja pólitíska
niðurstöðu inn í myndina; það er
ekki list heldur áróður. Mín persónu-
lega skoðun er sú, að kvótinn sé og
eigi að vera þjóðareign. Ég er sam-
mála Þórði gamla þegar hann segir,
að honum og erfingjum hans hafi
verið trúað fyrir þessum kvóta til
ávöxtunar fyrir hönd byggðarinnar.“
Kvikmyndin Hafið sýnir Ísland,
sem er að hverfa. Hún sýnir þau
gríðarlegu átök, sem orðið hafa í
samfélagi okkar um peninga en
miklu meira en peninga. Hún sýnir
hversu djúpt þessi átök hafa rist í
tilfinningalíf þjóðarinnar og ekki sízt
þess fólks, sem býr eða bjó í sjáv-
arplássunum. Hún er ómetanleg
heimild um þetta átakamikla tímabil
í sögu þjóðarinnar. Hún er ómet-
anleg heimild fyrir kynslóðir fram-
tíðarinnar, sem munu ekki eiga þess
kost að kynnast þessum þætti í okk-
ar samtíma nema með lestri bóka og
blaða eða með því að sjá kvikmynd
eins og Hafið.
Með gerð þessarar kvikmyndar
hefur hinn ungi kvikmyndagerðar-
maður, Baltasar Kormákur, og sam-
starfsmenn hans, unnið afrek, sem
verður seint fullþakkað. Hann hefur
gert kvikmynd, sem skiptir grund-
vallarmáli fyrir Íslendinga í nútíð og
framtíð.
Það er athyglisvert að í þremurstórum kjördæmum hafa trún-
aðarmenn Sjálfstæðisflokksins
ákveðið að undanförnu að viðhafa
ekki prófkjör vegna alþingiskosn-
inganna næsta vor. Í Reykjavík
verður prófkjör á vegum flokksins
og einnig í Norðvesturkjördæmi.
Hjá öðrum flokkum eru sums staðar
prófkjör og í öðrum kjördæmum
ekki eftir atvikum.
Sjálfsagt er of snemmt að draga
þá ályktun af þessum ákvörðunum,
að prófkjör séu á undanhaldi. Marg-
víslegar ástæður valda því, að ekki
er efnt til prófkjöra. Ein er sú, að
þess verður vart að ekki sé mikill
áhugi hjá fólki á að bjóða sig fram í
prófkjörum.
Það er mikið og alvarlegt um-
hugsunarefni hvað prófkjörsbarátta
er orðin dýr fyrir þá, sem taka þátt
í prófkjörum. Þetta er orðin spurn-
ing um milljónir. Hvernig fjár-
magna frambjóðendur prófkjörs-
baráttu? Í mörgum tilvikum með
því að safna fé meðal stuðnings-
manna sinna. Í öðrum tilvikum með
því að leita til fyrirtækja um stuðn-
ing.
Nú orðið er miklum fjármunum
varið í kosningabaráttu bæði af
hálfu flokka og einstaklinga. Sumir
halda því fram, að því meira fé sem
varið sé í auglýsingar þeim mun
meiri líkur séu á árangri í kosn-
ingum. Það er áreiðanlega álitamál,
hvort sú skoðun á rétt á sér.
Hitt getur varla verið álitamál, að
það eru ákveðnar hættur fólgnar í
því fyrir lýðræðið á Íslandi og raun-
ar hvar sem er, ef peningar fara að
skipta of miklu máli í kosningum.
Þess vegna m.a. verður fróðlegt að
fylgjast með því á næstu árum,
hvort minna verði um prófkjör en
áður. Fari svo mun það hafa heil-
brigð áhrif á lýðræðið á Íslandi.