Morgunblaðið - 05.12.2002, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
JÓLAÓRATORÍAN eftir Jó-hann Sebastian Bach verðuraðalverkefni aðventutónleikaSinfóníuhljómsveitar Ís-
lands, Mótettukórs Hallgrímskirkju
og einsöngvara, en tónleikarnir verða
í Hallgrímskirkju í kvöld og annað
kvöld kl. 19.30 og á laugardag kl.
17.00. Stjórnandi er Hörður Áskels-
son kantor í Hallgrímskirkju. Auk
Jólaóratoríunnar verða fluttar kant-
ötur eftir Bach. Einsöngvarar eru
Marta Guðrún Halldórsdóttir sópran,
finnski mezzósópraninn Monica
Groop, Gunnar Guðbjörnsson tenor
og þýski baritonsöngvarinn Andreas
Schmidt, en þau Groop og Schmidt
hafa bæði sungið hér á landi áður.
Fá tónverk ef nokkur njóta sömu
vinsælda á þessum árstíma og Jóla-
óratoría Bachs, og víða um heim er
hún sungin um hver einustu jól. Jóla-
óratoría Bachs hefur líka veitt öðrum
listamönnum innblástur, og má þar
nefna samnefnda skáldsögu sænska
rithöfundarins Görans Tunströms frá
árinu 1983, en fyrir hana hlaut hann
Bókmenntaverðlaun Norð-
urlandaráðs 1984.
Jólaóratoríaner ein þriggja óra-
toría Bachs, samin árið 1734. Hún er í
sex þáttum, eða kantötum, og var
hugmynd Bachs sú, að ein kantata
yrði flutt í senn við sex messugjörðir,
frá jóladegi til þrettándans, og þannig
var verkið frumflutt jólin 1734. Hver
þáttanna sex segir sögu af fæðingu
frelsarans. Jólaguðspjallið er kjarni
textans og það er sungið af guð-
spjallamanninum, tenorsöngv-
aranum. Kórþættir, tónles og aríur
skiptast á, þar sem lagt er út af orð-
um guðspjallamannsins, en kóralar
eða sálmar eru fléttaðir inní og eru
eins konar svar safnaðarins við jóla-
boðskapnum. Sálmarnir sem Bach
notaði eru þekktir og sungnir um jól
enn í dag, og því má gera ráð fyrir að
þeir séu hluti af sönghefð sem haldist
hefur í svipaðri mynd í það minnsta
frá dögum Bachs.
Stofnaði kórinn með Herði
Þýski baritonsöngvarinn Andreas
Schmidt hefur margoft komið til Ís-
lands, og stofnaði reyndar Mót-
ettukór Hallgrímskirkju fyrir tuttugu
árum með Herði Áskelssyni. „Við
Hörður og Inga Rós Ingólfsdóttir
kona hans vorum samtíða í fram-
haldsnámi í tónlist í Düsseldorf, en
Hörður var líka nemandi pabba míns
sem var prófessor þar. Þau sneru
heim úr námi í maí 1982, og strax í
september sama ár kom ég í heim-
sókn, og þá stofnuðum við Mótettu-
kórinn. Síðan þá hef ég reynt að
koma hingað eins oft og ég get.“
Í fyrstu heimsókninni héldu þeir
Hörður tónleika þar sem þeir fluttu
einsöngskantötur eftir Bach, og kór-
inn sem var þá aðeins tveggja vikna
gamall söng í fyrsta sinn opinberlega.
Andreas Schmidt hefur oft sungið
einsöng með Mótettukórnum síðan
þá, en við höfum verið svo lánsöm að
þessi heimsþekkti söngvari hefur líka
lagt leið sína hingað til að syngja
ljóðatónleika, og þá hefur hann komið
með færustu píanóleikara með sér.
Hann hefur sungið hér alla helstu
ljóðaflokka Schuberts og Schumanns
og suma oftar en einu sinni. „Það var
bara eðlilegt framhald af óratoríu-
söngnum að koma hingað til að
syngja ljóð. Það hefur alltaf verið
gaman, og ég hef haft alveg sérstaka
ánægju af því að geta kynnt mig hér á
landi líka sem ljóðasöngvara. Píanó-
leikurunum mínum hefur líka þótt
þetta ánægjulegt, og þeir spyrja mig
oft: „Förum við ekki bráðum að halda
tónleika aftur á Íslandi?“, þeir eru svo
áhugsamir um að koma, og þess
vegna hefur það líka verið auðvelt
fyrir mig að fá góða menn með mér
hingað.“ Andreas Schmidt er ekki
síst þekktur sem óperusöngvari, og
nú þegar hann hefur sungið hér óra-
toríur og ljóð, er þá ekki bara óperan
eftir? Hann jánkar því, og segir að
það geti vel komið til greina að hann
eigi eftir að syngja hér í óperu. En
hann er ekki seinn að svara því hvaða
svið sönglistarinnar sé honum kær-
ast. „Það er ljóðasöngurinn. Ekki
vegna þess að mér líki ekki við óra-
toríur eða óperur, ljóðasöngurinn er
mikil ögrun, því hann er svo erfiður
að öllu leyti. Ljóðasöngurinn er erf-
iðastur fyrir röddina, - hann reynir
líka meira á minnið en annað, - það er
erfitt að skipuleggja ljóðatónleika og
koma þeim við á milli annarra verk-
efna, og það er erfitt að laða fólk að
þessari tegund sönglistarinnar. Það
finn ég sérstaklega í Þýskalandi, þar
sem fólk vill frekar sækja stærri við-
burði, frekar en að hlusta á lág-
stemmdan og innhverfan ljóðasöng.“
Nú kemur hik á blaðamann, sem
hafði ímyndað sér að Þýskaland hlyti
að vera höfuðvígi ljóðasöngslist-
arinnar, sem þaðan er sprottin, og að
þar yndi fólk sér tímunum saman við
að hlusta á Vetrarferðir og Malara-
stúlkur. „Það eru mjög dramatískar
breytingar sem hafa orðið í Þýska-
landi á þessu sviði. Ég held að breyt-
ingarnar í samfélaginu eigi sök á. Í
fyrsta lagi syngja börn ekki í skólum
eins og áður var, og það er heldur
ekki sungið á heimilunum. Ljóðlistin
er líka að hverfa úr skólunum og af
heimilunum. Kynslóð foreldra minna
kann mörg ljóð okkar mestu skálda
utanað. Yngra fólkið, og allt upp í
fjörtíu ára, getur þetta ekki, nema
kannski örfáir, og fáir hafa áhuga á
ljóðlist. Fólk hefur glatað samband-
inu við ljóðlistina og sönginn, sem
eldri kynslóðir höfðu. En ljóðin tala
svo beint til fólks, og miðla oft mikl-
um tilfinningum. Ef fólk hefur glatað
reynslunni af því að njóta þessarar
persónulegu upplifunar, þá verður
það hálf hvumsa og kann ekki að
leyfa ljóðinu að ná til sín.“ Það kann
að koma á óvart að söngvaranum
skuli þykja það erfiðara að syngja lítil
lög með píanóleikara, en að syngja í
stórum verkum, þar sem söngvarinn
þarf að taka tillit til allra hinna flytj-
endanna, klæðast búningi ef um óp-
eru er að ræða og fylgjast einbeittur
með öllu sem fram fer. En þannig er
það þó. „Í ljóðasöngnum hefur maður
enga hjálp, maður er aleinn á sviðinu
með píanóleikaranum. Í óperunni
hefur maður búning, aðra söngvara,
hljómsveit, lýsingu, sviðshreyfingar,
sviðsmynd og allt þetta sem hjálpar
manni í túlkuninni. Í ljóðasöngnum er
maður að skapa alla þessa umgjörð
einn og sjálfur grafkyrr með rödd-
inni; - búninginn, sviðsmyndina, lýs-
inguna og allt hitt. Maður gerir þetta
með ímyndunaraflinu og það er mjög
krefjandi. Öll litbrigði vinnur maður
með röddinni; - hvert lag og hvert ljóð
hafa sinn karakter og þetta þarf allt
að túlka. Maður þarf að geta beitt
röddinni á margan veg, og maður
þarf að beita ímyndunaraflinu til að
skapa ólíkar stemmningar. Maður
hefur bara sjálfan sig og röddina, og
það er galdurinn við ljóðasönginn að
geta snortið hlustandann á þann
hátt.“ Í óperunni hefur Andreas
Schmidt sungið mjög fjölbreytt hlut-
verk. Mest hefur hann þó verið að
syngja í óperum Mozart og Wagners
og jafnt gamansöm hlutverk og há-
dramatísk. Í Brúðkaupi Fígarós hef-
ur hann sungið hlutverk greifans
meir en hundrað sinnum, en nú er
hann líka farinn að syngja Fígaró. Í
Cosi fan tutte hefur hann margoft
sungið hlutverk Guiglielmos, og alltaf
öfundað þann sem hefur fengið að
syngja hlutverk Don Alfonsos, -
gamla skröggsins sem plottar á bak
við tjöldin. En nú er hann farinn að
æfa þetta draumahlutverk og syngur
það á næstunni. Hann er líka að æfa
fyrir óperuna Wozzek eftir Alban
Berg. „Þetta er ein af stórkostlegustu
óperum sem til eru, - mikið leikverk,
sem Berg tókst að koma frábærlega
til skila með tónlist sinni. Næsta ár
verður Berg-ár hjá mér því þá verð
ég líka að syngja í óperunni Lulu.“
Þýska óperan er greinilega það sem
best á við Schmidt, en þó er hann líka
vel heima í ítölsku óperunni og hefur
fjölmörg stór hlutverk þar í handrað-
anum; illmennið Scarpia í Toscu,
Malatesta í Don Pasquale, Amonasro
í Aidu, og fleiri. Í ítölsku óperunni kýs
hann helst hlutverk sem eru jafnfram
krefjandi í leik, og oftar en ekki eru
það illmennin sem ítölsku tónskáldin
setja í hendur baritonsöngvurum, og
eins og Láki sagði, þá er gaman að
vera vondur; - ekki síst ef maður get-
ur klætt sig úr hlutverkinu að sýn-
ingu lokinni.
Þekkir verkið frá öllum hliðum
En aftur að Bach. Schmidt man vel
eftir fyrsta skiptinu sem hann heyrði
Jólaóratoríuna. „Ég var átta ára.
Pabbi var að stjórna verkinu í kirkj-
unni sinni. Ég fékk strax ást á verk-
inu. Ég var auðvitað vanur Bach, - sat
oft og fletti fyrir pabba og tók jafnvel
þátt í flutningnum. Ég var tólf ára
þegar ég fékk fyrst að vera með í
Jólaóratoríunni. Þegar æfingar hóf-
ust var ég auðvitað settur í sópraninn
í kórnum. Þegar búið var að æfa í tvo
mánuði var allt orðið svo ein-
kennilega hátt fyrir mig, og ég var
settur í altinn. Þar var ég í tvær vik-
ur. Þá missti ég röddina alveg í heilan
mánuð, en náði henni rétt fyrir tón-
leika, og ég söng auðvitað í bassanum
á tónleikunum! Ég þekki verkið því
frá öllum hliðum. En Bach stendur
mér nærri, og vegna fortíðar minnar
með honum hjá pabba er mér svo
eðlilegt og kært að syngja þessi verk,
að á hverju ári verð ég að syngja einu
sinni í Mattheusarpassíunni, einu
sinni í H-moll messunni og einu sinni í
Jólaóratoríunni.“
Morgunblaðið/Kristinn
Mótettukórinn og Sinfóníuhljómsveitin á æfingu í vikunni með stjórnanda sínum, Herði Áskelssyni.
Bach stend-
ur mér nærri
Andreas Schmidt er meðal einsöngvara í
Jólaóratoríunni og þekkir verkið frá öllum
hliðum, eins og Bergþóra Jónsdóttir komst
að, – æfði allar kórraddir fyrir eina tónleika,
og ekki bara af því að Bach er honum kær.
Morgunblaðið/Jim Smart
Andreas SchmidtMonica Groop
begga@mbl.is
Ljósmynd/Jouni Harala
Afmælisrit til
heiðurs Gunnari
G. Schram sjötug-
um inniheldur
þrjátíu og eina rit-
gerð eftir fræði-
menn í lögfræði
um málefni sem
mörg hver eru í
brennidepli þjóð-
málaumræðunnar einmitt nú, svo
sem mannréttindi, umhverfismál,
fiskvernd og nýtingu landgæða.
Gunnar G. Schram, prófessor í lög-
fræði, hefur verið mikilvirkur og virtur
á starfsvettvangi sínum. Formaður rit-
nefndar: Ármann Snævarr.
Útgefandi er Almenna bókafélagið.
Bókin er 615 bls., prentuð í Lettlandi.
Hönnun og umbrot annaðist Sigurgeir
Orri Sigurgeirsson.
Verð: 6.990 kr.
Afmælisrit
Andvari 2002 er
kominn út. Þetta
er 127. árgangur
ritsins, sá 44. í
nýjum flokki. Að-
algreinin í ár er
æviágrip Einars
Olgeirssonar al-
þingismanns eftir
Sigurð Ragn-
arsson sagnfræðing. Þetta er yfirlit
um ævi Einars og störf að stjórn-
málum um hálfrar aldar skeið, en
hann var lengi formaður Sósíal-
istaflokksins.
Í Andvara eru einnig þrjár ritgerðir
sem varða verk Halldórs Laxness:
Hjalti Hugason skrifar um Íslands-
klukkuna í kirkjusögulegu ljósi, Ár-
mann Jakobsson um organistann í
Atómstöðinni og Jón Viðar Jónsson
skrifar greinina „Er hægt að leikgera
Laxness?“ Þar tekur hann til athug-
unar þrjár leikgerðir og eina kvikmynd
sem byggðar hafa verið á Atómstöð-
inni og ólíkar áherslur þeirra. Loks eru
í Andvara ritgerðir um tvo fyrri tíðar
fræðimenn: Jón Þ. Þór skrifar um
fræðistörf Valtýs Guðmundssonar og
Guðrún Kvaran um orðabókarstörf
Bjargar Þorláksdóttur, sem síðar
nefndi sig Þorláksson.
Ritstjórinn, Gunnar Stefánsson,
skrifar forustugrein og ræðir þar um
þá tvo menn sem Andvari er að mestu
helgaður að þessu sinni og báðir áttu
aldarafmæli á árinu, Einar Olgeirsson
og Halldór Kiljan Laxness.
Andvari er 196 bls., prentaður í
Odda. Dreifingu annast Sögufélag,
Fischerssundi 3.
Tímarit
Didda og dauði
kötturinn er eftir
Kikku (Kristlaugu
Maríu Sigurð-
ardóttur).
Í fréttatilkynn-
ingu segir m.a.:
„Níu ára gömul
stelpa + tveir tíu
ára gamlir hrekkja-
lómar + pabbi sem er lögga +
mamma sem er blaðamaður og
drekkur minnst tvo lítra af kaffi á dag
+ frægur rithöfundur sem er að jafna
sig eftir taugaáfall + bankarán + tveir
dularfullir náungar á ljótum bíl + dauð-
ur köttur sem er sprellifandi + lýs-
isskúrinn + tómt hús + Vanda sem er
ákaflega vönduð manneskja + neð-
anjarðargöng + gott veður teboð =
ótrúlega spennandi og skemmtileg
bók.“
Útg. er ÍsMedia. Verð. 2.195 kr.
Börn
Lúsastríðið er eftir Brynhildi Þór-
arinsdóttur. Sagan spannar viku í lífi
þriggja vina sem fá nýstárlega hug-
mynd: Um miðjan febrúar, þegar
langt er til páska og jólin löngu liðin,
gera ellefu ára krakkar næstum
hvað sem er til að fá frí í skólanum.
Því er lúsin sem Benni ber með sér
heim af KR-vellinum í ókunnri húfu
afar kærkomin viðbót við 6. MG.
Útgefandi er Mál og menning.
Bókin er 136 bls., prentuð í Guten-
berg. Anna Cynthia Leplar mynd-
skreytti og gerði kápu. Verð: 2.490
kr.
Unglingar