Morgunblaðið - 05.12.2002, Blaðsíða 44

UMRÆÐAN
44 FIMMTUDAGUR 5. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
í desember
Pantið tímanlega! Sími: 569 1111. Netfang: augl@mbl.is
Fjölgun útgáfudaga
Útgáfudögum fjölgar enn.
Í desember gefast auglýsendum aukin
tækifæri til að koma skilaboðum
til lesenda Morgunblaðsins.
Dagurinn sem bætist við nú
er föstudagurinn 27. desember.
Desember
1
2 4 5 6 7 8
9 10
3
11 12 13
20
28 29
14 15
16 1817
25
19
26
21 22
23 24
30 31
M Þ M F F L S
ÍS
LE
N
SK
A
A
U
G
LÝ
SI
N
G
A
ST
O
FA
N
/S
IA
.I
S
M
O
R
19
21
5
1
1/
20
02

27
KARNITÍN (L-karnitín) er á
fyrstu skrefum framleiðslunnar bú-
ið til úr amínósýrunum lýsín og
metíonín í lifur og nýrum. Eins og
svo mörg önnur efni sem markaðs-
sett eru sem fæðubótarefni þá er
karnitín framleitt í líkamanum í
nægjanlegu magni til að anna eft-
irspurn. Þetta á við um heilbrigða
einstaklinga en nokkrar tegundir
erfðasjúkdóma geta valdið röskun á
jafnvæginu milli framleiðslu og
notkunar á karnitíni í líkamanum.
Auk okkar eigin framleiðslu þá
fáum við karnitín einnig úr fæð-
unni. Mjög mismunandi er hversu
mikið er af karnitíni í mat en mest
er að finna af efninu í vörum úr
dýraríkinu og þá sérstaklega í
nautakjöti og kindakjöti en einnig í
svínum, kjúklingum, mjólkurvörum
og fiski. Um 98% af karnitíni lík-
amans er að finna í beinagrindar-
vöðvum og hjartavöðva.
Karnitín gegnir mikilvægu hlut-
verki í efnaskiptum líkamans og
það kann að stuðla að betri nýtingu
efna í líkamanum. Karnitín er talið
geta tekið þátt í efnaskiptum lík-
amans á a.m.k. tvennan hátt: a)
sem hluti af nokkrum ensímum sem
sjá um flutning á löngum fitusýrum
frá umfrymi til hvatbera (orkustöð
frumna) og getur efnið því hugs-
anlega stuðlað að aukinni fitu-
brennslu; b) sem hjálparefni við að
viðhalda réttu hlutfalli milli acetyl-
CoA og CoA efnanna. Síðarnefnda
ferlið getur hugsanlega stuðlað að
minni uppsöfnun mjólkursýru í lík-
amanum undir miklu líkamlegu erf-
iði.
Þó nokkur fjöldi af rannsóknum
hefur verið gerður á karnitíni og
áhrifum/áhrifaleysi á líkamann. Oft
hafa þessar rannsóknir beinst að
íþróttafólki en undanfarin ár hefur
neysla á karnitíni aukist meðal al-
mennra líkamsræktarunnenda
enda hefur markaðsetning efnisins
beinst meira og meira að almenn-
ingi. Sumar rannsóknir hafa verið
vel framkvæmdar en aðrar ekki.
Undantekningalítið hafa þessar
rannsóknir verið gerðar á fullorðn-
um og er því lítið vitað um áhrif
karnitíns á börn og unglinga. Eins
hafa fáar rannsóknir tekið fyrir
áhrif vegna langvarandi neyslu á
karnitíni. Niðurstöður langflestra
rannsókna á áhrifum karnitíns á
getu í íþróttum hafa ekki sýnt fram
á að ráðlagður dagskammtur, sem
margir framleiðendur gefa upp sem
5-6 g, bæti árangur í íþróttum. Sér-
stök áhersla hefur verið lögð á að
kanna hvort aukin neysla á karnit-
íni bæti getu í þolgreinum þar sem
brennsla á fitusýrum til orkumynd-
unar er mikilvæg. Tímalengd
flestra þessara rannsókna var 2-3
vikur með ofangreindum dag-
skammti. Eins og áður sagði hafa
fáar rannsóknir sýnt fram á bætta
getu í íþróttum þegar neysla á kar-
nitíni hefur verið aukin. Sjaldnast
var meira að segja dregin sú álykt-
un af niðurstöðum þessara rann-
sókna að aukin neysla á efninu
hækki styrk þess í vöðvum og er
ein möguleg ástæða fyrir því að
efnið frásogist illa úr þörmum.
Rannsóknir hafa einnig verið
framkvæmdar til að kanna hvort
karnitín hjálpi í baráttunni við
aukakílóin og hvort aukin neysla
valdi aukinni brennslu á fitusýrum
frá fituvef líkamans (fitugeymslan).
Líkt og með rannsóknir sem gerðar
hafa verið á áhrifum karnitíns á ár-
angur í íþróttum þá hefur ekki ver-
ið hægt að draga þá ályktun af nið-
urstöðum þessara rannsókna að
aukin neysla á efninu stuðli að auk-
inni fitubrennslu.
Oftar en ekki hefur skýringin á
því að aukin neysla á karnitíni sé
ekki til hagsbóta, hvorki í íþróttum
né í baráttunni við offituna, verið sú
að líkaminn sé í raun með nægilega
mikið magn af efninu til að anna
eftirspurn. Þetta á við hvort sem
einstaklingurinn er kyrrsetumann-
eskja og tekur efnið í þeim tilgangi
að losna við fitu eða að hann eða
hún er keppnismaður í fremstu röð;
líkaminn hefur nægilegar birgðir
fyrir hvort tveggja. Eins virðist
litlu máli skipta hvort nægilegt
karnitín komi úr fæðunni yfir höfuð
þar sem líkaminn virðist meira að
segja framleiða nóg undir þeim
kringumstæðum þegar lítið eða
ekkert af efninu kemur úr matnum
sem borðaður er.
Lítið sem ekkert hefur verið gert
af því að rannsaka eituráhrif karn-
itíns á líkamann og ekkert er vitað
um eituráhrif vegna langvarandi
neyslu. Fram til þessa hefur verið
talið að dagskammtur allt að 100 g
hafi lítil sem engin eituráhrif. Ef
farið er langt umfram 100 g á dag
má búast við einhverjum óþægind-
um/truflunum í meltingarvegi.
Það virðist því sem líkami okkar
sé fær um að anna eftirspurn eftir
karnitíni undir flestum kringum-
stæðum hjá heilbrigðum einstak-
lingum. Þrátt fyrir það hafa fram-
leiðendur karnitíns reynt að telja
neytendum trú um að neysla efnis-
ins leiði af sér bætta getu í íþrótt-
um og að aukin neysla stuðli að
aukinni brennslu á fitusýrum (fitu-
vef) líkamans. Þegar fyrst var byrj-
að að rannsaka áhrif karnitíns á ár-
angur í íþróttum og áhrif á
fitubrennslu líkamans virtist sem
efnið gæti haft jákvæð áhrif. Nið-
urstöður nýrri rannsókna sýna að
svo er ekki og því er nú talið víst að
aukin neysla á karnitíni hafi engin
áhrif, hvorki á getu í íþróttum né á
fitubrennslu líkamans.
Eftir Steinar B.
Aðalbjörnsson
„...er nú tal-
ið víst að
aukin neysla
á karnitíni
hafi engin
áhrif, hvorki á getu í
íþróttum né á fitu-
brennslu líkamans.“
Höfundur er næringarfræðingur og
næringarráðgjafi hjá Hollustuvernd
ríkisins.
L-karnitín
í fæðubótarefnum
BJÖRN Bjarnason borgarfulltrúi
líkist belju á svelli þegar hann ræðir
málefni Leikskóla Reykjavíkur,
rekstur skólanna og boðaðar gjald-
skrárhækkanir. Honum hefur gengið
illa að fóta sig í umræðunni um rekst-
ur leikskólanna og í fjölmiðlum und-
anfarið hefur hann látið hafa eftir sér
að fyrirhugaðar hækkanir séu sjúk-
dómseinkenni sem sýni einfaldlega að
leikskólarnir séu illa reknir.
Launin 86%
af rekstrarkostnaði
Rekstrarkostnaður leikskóla er að
mestu fólginn í launum en þau nema
86% af rekstrargjöldum. 10% út-
gjalda eru vegna matarkostnaður og
eru þá aðeins 4–5% eftir í efniskostn-
að, rafmagn, hita og síma svo eitthvað
sé nefnt af öðrum rekstrarkostnaði
leikskóla. Á yfirstandandi ári eru
áætlaðar 177 milljónir í þennan þátt
rekstrarins sem gera ríflega 2 millj-
ónir á hvern leikskóla á ári. Þetta eru
þeir fjármunir sem leikskólastjórar
hafa í annan kostnað en laun og mat
og þeir fjármunir sem þeir geta haft
einhver áhrif á.
Kannski að Björn sjái sjálfan sig
sem hagsýna húsmóður sem vill spara
í matarinnkaupum. Því er til að svara
að leikskólarnir hafa haft slíkan
sparnað að leiðarljósi í nokkur ár og
er þar komið að endamörkum.
Þegar rekstur leikskóla Reykjavík-
ur er skoðaður er ennfremur rétt að
benda á, að á síðustu árum hafa leik-
skólarnir verið að taka inn æ yngri
börn og er nú öllum tveggja ára börn-
um tryggð leikskóladvöl í borginni, sé
þess óskað. Yngri börn kalla á fleira
starfsfólk og í síðustu kjarasamning-
um var fjölgað þeim börnum sem
mega vera í umsjá hvers starfsmanns.
Þannig hefur álag verið aukið á
starfsmenn á sama tíma og aðhald
hefur verið ástundað í öllum rekstri.
Hver eru laun starfsfólks?
Leikskólakennari yfir þrítugt sem
hefur fimm ára starfsaldur eftir sitt
þriggja ára háskólanám hefur nú
147.724 í laun á mánuði. Deildarstjóri
með sömu menntun og starfsreynslu
og á sama aldri hefur 164.410 kr. á
mánuði. Laun þrítugs leiðbeinanda
sem lokið hefur öllum námskeiðum
sem í boði eru og hefur fimm ára
starfsaldur eru nú 121.735 kr.
Miðað við þær upplýsingar sem hér
hafa verið gefnar er ótrúlegt að laun
starfsfólks Leikskóla Reykjavíkur
skuli hafa hækkað umtalsvert eða um
33% á síðustu árum. Fæstir myndu
telja þetta há laun þegar tekið er tillit
til menntunar, ábyrgðar og krafna í
þeim störfum sem um ræðir. Reykja-
víkurborg hefur haft það sem stefnu á
undanförnum árum að hækka laun
„kvennastétta“ en framangreindar
launatölur sýna að við getum ekki
staðar numið. Áfram þarf að vinna að
því að meta þessi störf og bind ég von-
ir við starfsmat sem nú er unnið að.
Í ljósi ummæla Björns Bjarnason-
ar um illa rekna leikskóla og þeirra
upplýsinga sem hér hafa verið gefnar
vil ég spyrja hvort honum þyki þessi
laun dæmi um slæman rekstur. Ef
Björn svarar neitandi vill hann vænt-
anlega kroppa af fæði barnanna – af
öðru er ekki að taka.
Eftir Björk
Vilhelmsdóttur
„Rekstrar-
kostnaður
leikskóla er
að mestu
fólginn í laun-
um en þau nema 86% af
rekstrargjöldum.“
Höfundur er borgarfulltrúi og
varaformaður leikskólaráðs.
Eru launin
of há í leik-
skólunum?