Morgunblaðið - 15.02.2003, Blaðsíða 40

40 LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ATLANTSHAFSBANDALAGIÐ (NATO) glímir nú við
mesta ágreining innan eigin vébanda síðan á sjöunda
áratugnum. Þá dró Charles de Gaulle Frakklandsforseti
franska herinn undan sameiginlegu herstjórnakerfi
bandalagsins og krafðist þess, að höfuðstöðvar þess færu
frá París. Var ákveðið, að flytja þær til Belgíu. Síðan hef-
ur bandalagið verið í hálfgerðu bráðabirgahúsnæði þar í
35 ár. Um sömu mundir og ákveðið er að ráðast í smíði
nútímalegri og varanlegri höfuðstöðva lendir allt í upp-
námi innan bandalagsins, að nýju vegna afstöðu Frakka,
nú með Belga og Þjóðverja í liði með sér.
Deilan snýst um viðbúnað í Tyrklandi til að treysta ör-
yggi landsins við landsmæri Íraks. Vegna ágreinings
Bandaríkjamanna og Breta annars vegar og Frakka og
Þjóðverja hins vegar um hvaða leið eigi að fara til að af-
vopna Saddam Hussein, ágreinings, sem gera verður
upp innan vébanda öryggisráðs Sameinuðu þjóðanna,
hafa hinir síðarnefndu beitt neitunarvaldi á vettvangi
NATO til að hindra sameiginlegar aðgerðir í þágu
Tyrkja.
Frakkar leiða þessa andstöðu við Bandaríkjamenn.
Gerhard Schröder Þýskalandskanslari berst fyrir póli-
tísku lífi sínu með því að slá sér upp á kostnað banda-
manna sinna. Frökkum er mikið í mun að minna á póli-
tísk áhrif sín en þeir mega sín lítils, ef herafli þeirra er
borinn saman við hinn bandaríska.
Sjálfstraust Frakka og sjálfsmynd kann að styrkjast
við þessa framgöngu en að sjálfsögðu grefur það aðeins
undan NATO, ef ekki er unnt að efla öryggi Tyrkja
vegna andstöðu bandamanna þeirra. Veikist NATO af
þessum sökum eykst gildi tvíhliða varnarsamninga við
Bandaríkin á borð við þann, sem við Íslendingar gerðum
árið 1951.
x x x
Síðastliðinn sunnudag dró Ingibjörg Sólrún Gísladótt-
ir átakalínur gagnvart Sjálfstæðisflokknum vegna þing-
kosninganna 10. maí með ræðu í Borgarnesi. Þótti ræðan
ekki fréttnæm vegna skýrrar pólitískrar stefnu heldur
vegna árása Ingibjargar Sólrúnar á Davíð Oddsson for-
sætisráðherra. Gaf hún til kynna, að hann dræ
irtæki í landinu í dilka, réðist að sumum og hyg
um, en öll bæru þau skaða af afskiptum hans!
Í rökréttu framhaldi af ræðunni spurði Mor
Ingibjörgu Sólrúnu, hvort hún væri að saka rík
reglustjóra og skattrannsóknastjóra um að ha
sjónarmið en fagleg í huga við rannsóknir sína
fyrirtækjum, sem hún nefndi, eða eigendum þ
er Baugi og Norðurljósum. Sagðist hún ekki h
að ræða það heldur skortinn á trausti í íslensk
félagi. „Fólk treystir ekki stofnunum samfélag
treystir ekki stjórnmálamönnum, það treystir
isstjórn, ráðherrum, það treystir ekki lögreglu
fjölmiðlum,“ sagði hún í Morgunblaðsviðtalinu
Svör Ingibjargar Sólrúnar í viðtalinu gefa M
unblaðinu tilefni til að spyrja í forystugrein á f
hvort ástæða sé fyrir hana að ýta undir grunse
annarlegan tilgang með aðgerðum stjórnvalda
hana og aðra skipti engu, hvað sé rétt og hvað
hvað eigi sér stoð í raunveruleikanum. Forystu
lýkur með þessari spurningu: „Getur ábyrgur
málamaður leyft sér að styðjast við almannaró
staðreyndir lönd og leið?“
Í sjálfu sér er ekki frumlegt hjá Ingibjörgu
gera traustið í þjóðfélaginu að umræðuefni. H
efni að feta í fótspor Davíðs Oddssonar, sem sa
annars í ávarpi sínu í ríkisútvarpinu um síðust
„Fáir eiga þó meira undir því en stjórnmála
njóta trausts fólksins í landinu. En hinu er ekk
að sumt af því sem fyrir augu ber af vettvangi
anna er tæplega til þess fallið að vekja mönnum
Furðu margir segja hálfsatt eða ósatt og virða
leiða hugann eina örskotsstund að heiðri sínum
tír og það sem lakara er, enginn hermir framk
upp á viðkomandi og ótrúlega mörgum virðist
Menn yppta öxlum og láta kyrrt liggja. Slíkt k
standast um skamma hríð, en verður að þjóðar
ar til lengdar lætur.“
Er þess skemmst að minnast, að áköfustu st
menn Ingibjargar Sólrúnar töldu þessi orð Da
VETTVANGUR
Átakalínur skýrast
Eftir Björn Bjarnason
AÐ UNDANFÖRNU hefur mikið verið
rætt um EES-samninginn og framtíð hans.
Sumir hafa kveðið svo fast að orði að lýsa
hann ónýtan á meðan aðrir telja að hann sé
fullnægjandi umgjörð um viðskiptahags-
muni okkar gagnvart Evrópusambandinu
um ókomna tíð.
EES-samningurinn er ekki ónýtur og það
er rétt að það ber að fara varlega í að gefa út
dánartilkynningar um hann. Hann er ein
helsta ástæðan fyrir efnahagslegri upp-
sveiflu og verðmætaaukningu sem þjóðin
hefur notið frá gildistöku hans í upphafi árs
1994. Það er því rétt sem komið hefur fram
að höfuðstyrkur okkar í samskiptum okkar
við ESB felst í því að við höfum þennan
samning og hann er í gildi þar til honum er
sagt upp. Í því felst hins vegar einnig óbein
viðurkenning þess að ef samið væri nú,
fengjum við líklega ekki jafngóðan samning.
Samningurinn endurspeglar með öðrum
orðum ákveðinn pólitískan veruleika, sem
ekki er fyrir hendi lengur og í því er vandinn
við framkvæmd hans fólginn. Af því leiðir
áhugaleysi ESB á samningnum og pólitískt
tillitsleysi sambandsins gagnvart EFTA-
ríkjunum. Þess sér meðal annars stað í ný-
framkomnum kröfum ESB um ótrúlega
hækkun framlaga úr þeirra hendi EFTA-
ríkjanna til þróunarsjóða sambandsins, sem
okkur þykja öllum afar ósanngjarnar. En
hver er forsaga þessa?
EES – pólitísk nauðsyn árið 1989 –
Horfum til baka. Upphaf EES-samnings-
ins má rekja til þess að Jacques Delors, for-
seti framkvæmdastjórnar Evrópubanda-
lagsins (EB), eins og sambandið hét þá, setti
fram hugmyndir um nýja tegund samstarfs
EB og EFTA í ársbyrjun 1989. Markmiðið
með EB var frá upphafi að stækka heima-
markað aðildarríkjanna. EB hafði þegar
þarna var komið sögu ekki enn náð hindr-
unarlausum viðskiptum milli aðildarríkj-
anna og bjó því enn við meiri hindranir í
milliríkjaviðskiptum en við búum við í dag.
Markið hafði verið sett á að ná hindrunar-
lausum innri markaði árið 1992.
Í upphafi árs 1989 voru aðildarríki EB tólf
talsins og ljóst var að EB var komið að endi-
mörkum frekari stækkunar. Bandalaginu
var með öðrum orðum pólitískt og efnahags-
lega ómögulegt að stækka frekar. Ástæðan
var einföld: Öll önnur Evrópuríki voru ann-
aðhvort kommúnistaríki eða hlutlaus ríki.
Kommúnistaríkin komu augljóslega ekki til
greina sem aðildarríki. Hlutlausu ríkin,
Finnland, Svíþjóð, Austurríki, Sviss og
Liechtenstein, höfðu talið sér ómögulegt í
ljósi hlutleysis síns og öryggispólitískra að-
stæðna að ganga í EB. Í upphafi árs 1989 var
heimsmynd okkar allra óbreytanleg að þessu
leyti. Enginn sá fyrir þær miklu breytingar
sem áttu eftir að kollvarpa þeirri mynd áður
en árið var úti. Það var því augljóslega skyn-
samlegt fyrir EB að nýta það breytingaskeið
sem bandalagið hafði hafið, til að stækka í
leiðinni heimamarkaðinn eins og kostur var.
En áður en þetta yrði mögulegt þurfti að
yfirstíga margar hindranir. Einn grunnþátt-
ur sameinaði öll EFTA-ríkin í andstöðu við
samstarf af þeim toga sem fólst í EB. Þetta
var sú staðreynd að EB hafði komið á fót
stofnunum sem tóku ákvarðanir um reglur á
sviði viðskipta, sem aðildarríkin voru öll
skuldbundin að innleiða og sérstakur dóm-
stóll túlkaði ágreining um reglurnar með
bindandi hætti fyrir aðildarríkin. EFTA-rík-
in töldu þetta fyrirkomulag algerlega óvið-
unandi. Þ
stjórnarfa
með EE
sem valin
kölluð tve
samningu
einstakra
EFTA-rík
ar væri þ
með 320
EFTA-st
ónir íbúa.
ur á sam
stoðarinn
gildi á öl
komulagi
tækju gi
nefndar, þ
rómi. Ef
við reglu
komandi r
því úrlau
stóll myn
Fengum við kannski
Eftir Árna Pál Árnason
Salome Þorkelsdóttir, forseti Alþingis, gerir grein fyrir
Frásögn Morgunblaðsins í gær afrannsókn skattrannsóknar-stjóra á skattskilum Jóns Ólafs-
sonar og fyrirtækis hans, Jóns Ólafs-
sonar & Co. sf., hefur vakið mikla
athygli. Þetta er umfangsmesta mál
sinnar tegundar sem komið hefur upp
hér á landi. Það ber að virða við Jón
Ólafsson, að hann hefur haft frum-
kvæði að því að birta þau gögn, sem
Morgunblaðið sagði frá í gær. Í því felst
ákveðinn kjarkur.
Enginn er sekur fyrr en sekt hans er
sönnuð. Það er dómstóla að úrskurða
um slíkt og sökum umfangs málsins má
gera ráð fyrir að nokkur tími líði þar til
endanleg niðurstaða liggur fyrir. Þetta
er grundvallaratriði, sem halda ber í
heiðri í umræðum um þetta mál.
Það breytir þó ekki þeirri staðreynd
að hér er um grafalvarlegt mál að ræða.
Rannsókn skattrannsóknarstjóra,
sem hófst fyrir ári, nær til áranna
1996–2001 hvað Jón Ólafsson varðar og
árin 1998 og 1999 fyrir Jón Ólafsson &
Co.
Niðurstaða rannsóknarinnar er að
vanframtaldar tekjur, eignir, söluhagn-
aður og hlunnindi á því tímabili sem
rannsóknin náði til nemi alls 3,2 millj-
örðum króna.
Ragnar Aðalsteinsson, lögmaður
Jóns Ólafssonar, hefur skilað inn and-
mælum þar sem niðurstöðu skattrann-
sóknarstjóra er harðlega mótmælt.
Þegar gögn málsins eru skoðuð ger-
ist sú spurning áleitin hvernig mál sem
þetta geti komið upp á Íslandi. Hvernig
getur það gerst að einstaklingur hafi
hugsanlega komið milljarðatekjum
undan skatti?
Í skýrslu skattrannsóknarstjóra seg-
ir m.a. „Inuit Enterprises Ltd. er skráð
fyrir öllum hagsmunum tengdum
Norðurljósum samskiptafélagi og fjár-
festingum tengdum því. Í gegnum það
félag rennur ennfremur allt endurgjald
fyrir störf Jóns. Þetta félag er skráð
fyrir eignarhlutum í NLC Holding SA,
sem er eigandi Norðurljósa samskipta-
félags hf., Tal hf., Tal Holding SA, Inn
hf., og Krókháls ehf.“
Síðar í skýrslunni segir: „Þannig hef-
ur Jón Ólafsson Friðgeirsson selt
ákveðnar eignir, m.a. eignarhluta sína í
Skífunni ehf. og Spori ehf. úr landi til
Inuit Enterprises Ltd. á nafnverði, sem
síðan selur eignirnar áfram til Norður-
ljósa samskiptafélags hf., sem einnig er
í eigu Inuit Enterprises Ltd. að stórum
hluta, á markaðsvirði, sem er margfalt
nafnvirði viðkomandi eignarhluta.
Söluverð eignarhlutanna úr landi er
þannig einungis lítið brot af söluverð-
inu inn í landið aftur.“
Inuit Enterprises, fyrirtæki í eigu
Jóns Ólafssonar, er á Brezku Jómfrú-
areyjum. Það er alþekkt í hinum vest-
ræna heimi og raunar víðar, að um-
svifamiklir fjármálamenn reyni að
koma eignum sínum fyrir í ríkjum, þar
sem fullkomin leynd ríkir um fjármála-
umsvif og skattgreiðslur eru litlar sem
engar. Það er líka staðreynd, að skatta-
yfirvöld í Bandaríkjunum og víðar
leggja mikla áherzlu á að koma í veg
fyrir slíkt. Viðurlög eru mjög þung.
Nokkur þekkt dæmi eru um viðureign
bandarískra skattayfirvalda við slíka
menn. Er þess skemmst að minnast að
á síðasta degi forsetatíðar sinnar náð-
aði Clinton, þáverandi Bandaríkjafor-
seti, heimskunnan fjármálajöfur, Marc
Rich að nafni, sem verið hafði landflótta
í Sviss, þar sem hann starfaði í allmörg
ár. Hann var sakaður um stórfelld
skattsvik en þrátt fyrir ítrekaðar til-
raunir bandarískra stjórnvalda fékkst
hann ekki framseldur. Fyrrverandi eig-
inkona hans hafði lagt grundvöll að
náðun hans með umtalsverðum fjár-
framlögum í kosningasjóði demókrata.
Náðun Marc Rich varð mikill álits-
hnekkir fyrir Clinton, eins og menn
muna.
Það á eftir að koma í ljós við frekari
málsmeðferð hvort um er að ræða
markvissa viðleitni af þessu tagi í því
tilviki, sem hér um ræðir eða einfald-
lega að skattskylda Jóns Ólafssonar og
fyrirtækja hans sé annars staðar vegna
brottflutnings hans úr landi. Hitt fer
ekki á milli mála, að skattayfirvöld hér
og aðrar eftirlitsstofnanir, eftir því,
sem við á, eiga engan annan kost en
fylgja þessari rannsókn fast eftir. Og
jafnframt munu vakna spurningar um,
hvort um einsdæmi sé að ræða eða
hvort fleiri dæmi séu um slíkar ráðstaf-
anir.
Í þessu samhengi sýnist augljóst, að
ríkisstjórn og Alþingi hljóta að skoða
vandlega þá löggjöf, sem nú er í gildi á
þessum sviðum og hvort þörf er á
breytingum til þess að koma í veg fyrir
að hægt sé að flytja fjármuni úr landi
án þess að eðlilegir skattar séu greiddir
af þeim. Sú skoðun þarf að hefjast nú
þegar af þessu gefna tilefni, þótt niður-
staða skattamála Jóns Ólafssonar liggi
ekki fyrir.
Frelsi í viðskiptum hefur verið aukið
til muna á síðustu árum sem er fagn-
aðarefni. Fjármagnsflutningar milli
ríkja eru frjálsir og engum dettur leng-
ur í hug að æskilegt sé að taka slík höft
upp á nýjan leik. Auknu frelsi verður
hins vegar einnig að fylgja ábyrgð og
laga verður lög og reglur á öðrum svið-
um að þessu umhverfi.
Ábyrgð og skyldur endurskoðenda
eru miklar. Ganga verður út frá því sem
vísu, að endurskoðendur telji það sitt
hlutverk að tryggja heilbrigð og eðlileg
reikningsskil en ekki að aðstoða menn
við að komast í kringum lögin og mark-
mið þeirra.
Um síðustu helgi flutti Ingibjörg Sól-
rún Gísladóttir, talsmaður Samfylking-
arinnar, ræðu í Borgarnesi, sem skilja
mátti á þann veg, að hún teldi að flokks-
pólitísk sjónarmið gætu hafa ráðið því,
að rannsókn hófst á skattskilum Jóns
Ólafssonar, þótt hún nefndi hann ekki á
nafn heldur Norðurljós, sem hann er
aðaleigandi að. Þetta var mjög alvarleg
ásökun, sem beindist að stjórnmála-
mönnum en í henni fólst líka ásökun
um, að þeir embættismenn, sem stjórna
þeim stofnunum, sem hlut eiga að máli
hefðu gerst sekir um brot á hegningar-
lögum.
Í Morgunblaðinu í dag lýsir Ingi-
björg Sólrún því yfir, að augljóslega
hafi verið þörf á rannsókn á skattskil-
um Jóns Ólafssonar. Þeirri yfirlýsingu
hennar ber að fagna og væntanlega
verður hún til þess, að þær raddir heyr-
ist ekki lengur að eðlileg eftirlitsstörf
eftirlitsstofnana, sem settar hafa verið
á fót skv. ákvörðunum Alþingis, séu
stunduð af annarlegum hvötum.
SKATTSKIL
JÓNS ÓLAFSSONAR