Morgunblaðið - 15.02.2003, Blaðsíða 46

UMRÆÐAN
46 LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
MEÐ dómi bæjarþings Reykja-
víkur frá 29. apríl 1980 voru Magn-
úsi Leópoldssyni dæmdar bætur
vegna gæsluvarðahaldsvistar að
ósekju sem kom til vegna rangra
sakargifta Sævars Ciesielskis, Erlu
Bolladóttur og Kristjáns Viðars
Viðarssonar á hendur honum. Í for-
sendum dómsins segir m.a: „Þau
hafi valið fjóra menn, stefnanda;
(þ.e Magnús Leópoldsson), og þrjá
aðra og þessa menn báru þau sök-
um, sitt í hverju lagi hjá þeim sem
um rannsókn þessa umfangsmikla
máls fjölluðu. Tilgangi sínum náðu
þau, mennirnir voru handteknir og
úrskurðaðir í gæsluvarðhald, og
rannsókn málsins torveldaðist og
beindist á rangar brautir, þar til
upp komst um þetta viðbótaraf-
brot.“ …„Er þá ekki á það fallist
með stefnanda, að í ljós sé leitt, að
leirmyndin, sem gerð var að und-
irlagi Hauks Guðmundssonar lög-
reglumanns í upphafi rannsóknar á
hvarfi Geirfinns Einarssonar, hafi
verið gerð sérstaklega eftir mynd
af stefnanda og átt að líkjast hon-
um.“ …„Þótt ekki sé fallist á það
með stefnanda, að um mistök hafi
verið að ræða af hálfu rannsókn-
armanna í störfum sínum og sam-
skiptum við fjölmiðla verður að
telja að miski sé nógur samt.“
Þessi dómur var staðfestur í
Hæstarétti í mars 1983.
Aðdragandi skipunar
sérstaks saksóknara
Með bréfi Jóns Steinars Gunn-
laugssonar hæstaréttarlögmanns til
dómsmálaráðherra 19. október
1998 óskaði hann að aflað yrði laga-
heimildar á Alþingi til að fram
mætti fara rannsókn á tildrögum
þess að gerð var leirmynd í rann-
sókn þeirri sem fram fór í Keflavík.
Þá segir í beiðninni: „Jafnframt
verði aflað heimildar til að mega
greiða umbj. mínum miskabætur,
til viðbótar þeim sem dæmdar voru
1983, ef það sannist að handhafar
rannsóknarvalds hafi átt meginsök
á þeim hörmungum sem umbj.
minn mátti þola á sínum tíma og
hafa fylgt honum alla tíð síðan.“
Tilgangur nýrrar rannsóknar á
málinu var því að búa til nýjan
bótagrundvöll fyrir Magnús með
því að sanna sök á þá sem fóru með
rannsókn málsins.
Lögum um meðferð opinberra
mála var breytt í kjölfarið og rík-
issaksóknara heimilað að mæla fyr-
ir um rannsókn þótt refsingu yrði
ekki við komið, svo sem vegna þess
að sök væri fyrnd, ef ríkir al-
manna- og einkahagsmunir mæltu
með. Þetta gerðist þrátt fyrir að
Lögmannafélag Íslands hefði látið
Alþingi í té umsögn um frumvarpið
og bent á að breytingin virtist vera
í andstöðu við þann megintilgang
sem opinber rannsókn hefði sam-
kvæmt gildandi lögum.
Í kjölfarið spunnust tíð bréfa-
skipti milli ríkissaksóknara og Jóns
Steinars en með ítarlega rökstuddu
bréfi, dagsettu 19. september 1999,
hafnaði ríkissaksóknari beiðni hans
um opinbera rannsókn. Áður, eða í
bréfi 15. okóber s.á., hafði ríkissak-
sóknari bent lögmanninum á að í
dómasafni Hæstaréttar 1980 í Geir-
finnsmálinu kæmi fram að „Sævar
Ciesielski og Kristján Viðar sögð-
ust hafa hitt Geirfinn Einarsson í
Klúbbnum þann 17. nóvember 1974
og rætt um áfengisviðskipti (sjá
t.d. bls. 125) Ákærði Sævar Marinó
segir þá hafa kynnt sig fyrir Geir-
finni sem Magnús Leópoldsson (sjá
t.d. bls. 383). Sævar Marinó og
Kristján Viðar skýra jafnframt frá
því að í samskiptum þeirra við
Geirfinn Keflavík hafi Geirfinnur
m.a. notað orðið „Maggi“ og
„Klúbbmenn“ (sjá t.d. bls. 385, 389,
425, 448 og 450.)“
Samkvæmt þessu var ljóst að
nafn Magnúsar Leópoldssonar
hafði verið notað í tengslum við
mál Geirfinns tveimur dögum fyrir
hvarf hans 19. nóvember 1974.
Þegar ríkissaksóknara varð ekki
haggað breytti Alþingi enn lögun-
um fyrir harðfylgi Jóns Steinars nú
þannig að kæra má synjun rík-
issaksóknara um opinbera rann-
sókn til dómsmálaráðherra sem
ekki var unnt áður. Lagabreytingin
var gerð þrátt fyrir að varað væri
við henni í ítarlegri umsögn laga-
nefndar Lögmannafélags Íslands
til Alþingis. Taldi laganefndin að
frumvarpið fæli í sér „varhugavert
afturhvarf til löngu liðinnar for-
tíðar“. Sama sjónarmið kom fram í
umsögn Dómarafélags Íslands.
Eftir að frumvarpið hafði verið
samþykkt ritaði Jón Steinar grein í
Morgunblaðið undir fyrirsögninni:
„Dekri við sérfræðinga hafnað“ en
þar undrast hann að svo virðuleg
félög sem Lögmannafélagið og
Dómarafélagið skuli vera í slíku
andófi sem augljóslega væri byggt
á röngum forsendum.
Áður hefur verið bent á að rík-
issaksóknari hafði ítrekað hafnað
með rökstuddri ákvörðun að hefja
umbeðna rannsókn. Því var beðið
eftir að sjá hvaða einka- og al-
mannahagsmunir væru fyrir hendi
sem gætu réttlætt rannsóknina.
Rökstuðningurinn kom fram í bréfi
dómsmálráðuneytisins frá 25. maí
2001 og er svohljóðandi:
„Það er skoðun ráðuneytisins að
beiðni umbjóðanda yðar lúti að
máli sem ríkir almanna- og einka-
hagsmunir mæli með að verði
rannsakaðir, sbr. 4. mgr. 66. gr.
laga um meðferð opinberra mála
nr. 19/19991, sbr. 1. gr. laga nr. 27/
2001.“
Ef til vill er enginn rökstuðn-
ingur betri en slæmur rökstuðn-
ingur. Orðin tala fyrir sig sjálf.
Umboð sérstaks saksóknara
Í bréfi dómsmálaráðuneytisins
frá 25. maí 2001 til Jóns Steinars
þar sem tilkynnt var um skipun
sérstaks saksóknara segir í nið-
urlagi:
„Skýrslu um niðurstöður rann-
sóknarinnar verður skilað til dóms-
og kirkjumálaráðuneytisins“.
Það er því rangt sem Jón Steinar
heldur ítrekað fram, að hlutverk
sérstaks saksóknara hafi eingöngu
verið að rannsaka en ekki að álykta
um niðurstöður. Sú skýring er
einnig í ósamræmi við bréf hans
frá 19. október 1998.
Í bréfi dómsmálaráðuneytisins til
mín, dags. 19. júní 2001, var stað-
fest að rannsókn sérstaks saksókn-
ara beindist m.a. að störfum mín-
um sem fulltrúa bæjarfógetans í
Keflavík við frumrannsókn Geir-
finnsmálsins. Með bréfi til sérstaks
saksóknara, dagsettu 13. nóvember
2001, óskaði ég svara við því hvers
konar rannsókn væri fyrirhugðuð
og hvert yrði form hennar. Þar var
þeirri skoðun komið á framfæri að
eðlilegt væri að rannsóknin færi
fram fyrir opnum tjöldum. Þá var á
það bent að rúmur aldarfjórðungur
væri liðinn frá því atvikin urðu og
jafnframt að málið hefði þegar sætt
ítarlegri lögreglu- og dómsrann-
sókn. Af þeirri ástæðu væri mik-
ilvægt að þeim sem gæfu skýrslur
yrði fyrirfram gefinn kostur á að
yfirfara og rifja upp fyrri fram-
burði sem þeir kynnu að hafa gefið
í tengslum við rannsóknir. Við
hvorugu þessu var orðið. Í bréfi
mínu, dags. 10. desember 2001, til
sérstaks saksóknara var á það bent
að við rannsókn á gerð leirmynd-
arinnar, sem fram fór 1979, hafi
Haukur Guðmundsson haft réttar-
stöðu grunaðs manns en hann sé
nú boðaður sem vitni. Þá segir í
bréfinu að af hálfu Jóns Steinars
og skjólstæðings hans hafi því
ítrekað verið haldið fram að við
gerð leirmyndarinnar hafi verið
beitt aðferðum sem gætu verið
brot gegn XIV. kafla almennra
hegningarlaga. Með hliðsjón af eðli
og aðdraganda rannsóknarinnar
ætti ég að hafa réttarstöðu grunaðs
manns. Fengi það ekki staðist að
þeir 2–3 menn, sem unnu mest að
frumrannsókn málsins og hlytu því
að vera grunaðir um hin alvarlegu
brot sem séu tilefni rannsóknarinn-
ar, hefðu réttarstöðu vitna. Síðan
sagði í bréfinu, að sérstökum sak-
sóknara væri ætlað að skila skýrslu
um niðurstöðu rannsóknarinnar til
dómsmálaráðuneytisins og þannig
ætlað að ljúka verki sínu með afar
óvenjulegum hætti. Af þeirri
ástæðu taldi ég nauðsynlegt að
réttarstaða mín yrði með framan-
greindum hætti og þess yrði jafn-
framt gætt að skilja við málið
þannig að það fái samrýmst 6. gr.
Mannréttindasáttmála Evrópu.
Þetta bréf mitt er birt í skýrslu
sérstaks saksóknara.
Þessi afstaða mín stafaði því ekki
af misskilningi eða því að ég hafi
ætlað mér að komast undan því að
svara spurningum eða komast und-
an refsingu vegna rangs framburð-
ar eins og Jón Steinar gaf svo
smekklega í skyn í nýlegum sjón-
varpsþætti.
Í umræddri 6. gr. Mannréttinda-
sáttmálans segir að það sé grund-
vallarregla að maður sem borinn er
sök um refsiverðan verknað, skuli
eiga rétt til réttlátrar og opinberr-
ar málsmeðferðar fyrir dómi. Þess-
ari sjálfsögðu grunnreglu réttarrík-
isins hafði hins vegar verið vikið til
hliðar með rannsókn saksóknara
sem leiða átti til niðurstöðu að
kröfu Jóns Steinars, án dómsmeð-
ferðar.
Um niðurstöður
sérstaks saksóknara
Í niðurstöðu sérstaks saksóknara
er komist að sömu niðurstöðum og
áður höfðu legið fyrir, m.a. sam-
kvæmt dómi Hæstaréttar, þ.e. að
ekkert benti til þess að rannsókn-
araðilar í Keflavík hafi ætlað að
láta leirmyndina líkjast Magnúsi
Leópoldssyni. Þá hafi engin tengsl
verið milli rannsóknarinnar í Kefla-
vík og rannsóknarinnar í Reykjavík
þar sem Magnús var úrskurðaður í
gæsluvarðhald. Þetta er óvéfengj-
anleg niðurstaða málsins.
Í grein í Morgunblaðinu 20. þ.m.
og ber heitið „Nýr lokakafli“ fjallar
Í TILEFNI AF
SKÝRSLU SÉRSTAKS
SAKSÓKNARA
Eftir Valtý
Sigurðsson „Ekkert
benti til
þess að
rannsókn-
araðilar í
Keflavík hefðu ætlað að
láta leirmyndina líkjast
Magnúsi Leópolds-
syni.“
Í DESEMBERTÖLUBLAÐI
Stúdentablaðsins var að finna grein
eftir ritstjóra blaðsins, Eggert Þór
Aðalsteinsson, sem nefndist Stúd-
entastjórnmál á krossgötum – Ætlar
VG að kljúfa Röskvu? Grein þessi var
umfjöllun ritstjórans um stúdenta-
stjórnmál í Háskóla Íslands í fortíð og
nútíð, en einnig var rýnt í framtíð
stúdentastjórnmálanna. Mikill meiri-
hluti greinarinnar fór í að drepa á
þróun undanfarinna ára, fjalla al-
mennt um stúdentastjórnmálin og
ræða um það hversu lítinn áhuga al-
mennir stúdentar virðast hafa á þeim.
Þetta endurspeglast í dræmri kosn-
ingaþáttöku sem hlýtur að vera
áhyggjuefni allra sem að þessum mál-
um koma.
Vísbendingar, heimildir
og ályktanir?
Það vakti nokkra athygli við þessa
grein ritstjóra Stúdentablaðsins hve
lítill hluti hennar á við fyrirsögnina
sem hún stendur undir, a.m.k. síðari
hlutann: Ætlar VG að kljúfa Röskvu?
Sú umfjöllun sem heimfæra má undir
þessa spurningu í fyrirsögninni er
fremur lítil og vísbendingarnar eða
„heimildirnar“ sem kveiktu spurn-
inguna mjög veikar en ályktanir rit-
stjórans hins vegar mjög frjálslegar.
Eftir að þessi grein birtist könnuðu
þeir sem þetta skrifa hvort ungliðar í
VG hyggðu á framboð til stúdenta-
ráðs og kom í ljós að svo var ekki og
eftir okkar heimildum er undirbún-
ingur að slíku framboði ekki í gangi
og hefur ekki verið. Því freistumst við
til að draga þá ályktun að það vænt-
anlega framboð sem ristjóri Stúd-
entablaðsins fjallar um í grein sinni,
og slær föstu að sé framboð ungliða í
VG, sé væntanlegt framboð Háskóla-
listans.
Nýtt óháð framboð
Sá hópur stúdenta við Háskóla Ís-
lands sem kallar sig Háskólalistann
varð til síðastliðið haust og hefur vax-
ið og eflst síðan. Eitt veigamesta at-
riðið í málefnagrundvelli Háskólalist-
ans eru gagngerar breytingar á
kosningakerfi Háskólans með því að
opna leið fyrir einstaklingskosningar.
Núverandi kosningakerfi gengur hins
vegar að mörgu leyti út frá því
tveggja flokka kerfi sem verið hefur
við líði nær óslitið frá því á 9. áratug
síðustu aldar. Það ber að taka skýrt
fram að grunnhugmyndin að baki Há-
skólalistanum er sú að hann er ekki
hægri-, vinstri- eða miðjuframboð,
heldur er hann óflokkstengt framboð
einstaklinga sem vilja vinna að hags-
munavörslu fyrir stúdenta við Há-
skóla Íslands, óháð landsmálapólitík.
Liðsmenn Háskólalistans hafa mis-
munandi skoðanir á landsmálum og
þeim flokkum sem á því sviði starfa
en slíkar skoðanir eru að okkar mati
háskólastjórnmálunum óviðkomandi
enda er Háskólalistinn sem slíkur alls
ótengdur stjórnmálaflokkum.
Framboð á eigin forsendum
Það er skiljanlegt að þeir sem kom-
ið hafa að stúdentastjórnmálum í Há-
skóla Íslands undanfarin ár skuli óska
þess að okkar nýja framboð sé klofn-
ingsframboð úr röðum andstæðinga
þeirra. En þá sem bera slíkar vonir í
brjósti verður að hryggja með því að
Háskólalistinn er hvorki klofningur
úr Röskvu né Vöku. Háskólalistinn er
hópur áhugafólks um stúdentastjórn-
mál, upprunninn úr báðum gömlu
fylkingunum, en mestmegnis úr hvor-
ugri.
Nýtt óflokkstengt
framboð innan HÍ
Eftir Hrafnkel Frey
Lárusson og Stefán
Boga Sveinsson
Hrafnkell er nemi í sagnfræði og
Stefán nemi í lögfræði.
„Háskólalistinn er hóp-
ur áhugafólks um stúd-
entastjórnmál, upp-
runninn úr báðum
gömlu fylkingunum,
en mestmegnis úr
hvorugri.“
Hrafnkell Freyr
Lárusson
Stefán Bogi
Sveinsson
SÍFELLT heyrast raddir, sem kalla
eftir auknum aðgerðum ríkisvaldsins á
einu sviði eða öðru, og eru jafnréttis-
mál engin undantekning þar á. Þótt
deila megi um hversu mikil afskipti
ríkisins eigi að vera af þessum mála-
flokki er engu að síður ástæða til að
vekja athygli á þeim veigamiklu mál-
um, sem núverandi ríkisstjórn hefur
leitt í gegn til að jafna stöðu kynjanna.
Fyrst skal nefna að um áramótin
var stigið lokaskrefið við að jafna rétt
mæðra og feðra til fæðingarorlofs
þannig að karlar hafa nú sama rétt til
fæðingarorlofs og konur. Fæðingar-
orlofslögin leiða m.a. til þess að at-
vinnurekendur geta ekki litið á karl-
menn sem öruggari starfskraft en
konur og eru því til þess fallin að
draga úr kynbundnum launamun og
jafna rétt kynjanna. Rúmlega 85 pró-
sent feðra reynast taka sér fæðing-
arorlof og má því segja að árangurinn
af löggjöfinni sé einhver sá áþreifan-
legasti sem náðst hefur í baráttunni
fyrir jafnrétti kynjanna hér á landi.
Í annan stað hafa jafnréttislögin
verið endurskoðuð og í þriðja lagi
hafa nefndir á vegum ríkisins unnið
að því að jafna hlut kynjanna. Má
þeirra á meðal nefna nefnd um aukinn
hlut kvenna í stjórnmálum, nefnd um
jafnrétti kynjanna við opinbera
stefnumótun og sérstakt átak á veg-
um fjármálaráðuneytisins til að
tryggja aukið jafnrétti í starfsmanna-
haldi ríkisins. Fleira má nefna, en allt
stefnir það að sama marki; að tryggja
jöfn tækifæri karla og kvenna.
Ríkisvaldið er hvorki upphaf né
endir að árangri í jafnréttismálum, en
aðgerðir núverandi ríkisstjórnar á
sviði jafnréttismála hafa bæði verið
víðtækar og áhrifamiklar. Ríkinu ber
að tryggja jafnrétti kynjanna gagn-
vart lögum og jafnrétti á eigin vinnu-
stöðum. Að því hefur núverandi rík-
isstjórn unnið ötullega.
Árangur í jafn-
réttismálum
Eftir Helgu
Árnadóttur
Höfundur er háskólanemi.
„Ríkisvaldið
er hvorki
upphaf né
endir að ár-
angri í jafn-
réttismálum.“