Morgunblaðið - 15.02.2003, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. FEBRÚAR 2003 41
FRÆNKU minni voru eitt
sinn gefin þau góðu ráð að
það væri ekkert mál að finna
sér strák til að eyða kvöldinu
með. Miklu meira mál væri að
finna sér strák sem hún vildi
vakna með. Þótt þessi ráð hafi
án efa verið gefin í gríni hefur
þessi saga nokkrum sinnum
komið upp í huga minn að
undanförnu, ekki síst vegna
þeirra raka forystumanna
Samfylkingarinnar að kom-
andi kosningar snúist um verk
og vilja þeirra annars vegar
og verk og vilja Sjálfstæð-
isflokksins hins vegar. Við
kjósendur þurfum því ekki að-
eins að velta því fyrir okkur
hvern við viljum kjósa á kjör-
dag, heldur ekki síður við
hvaða aðstæður við viljum
vakna daginn eftir. Til að
glöggva okkur aðeins á verk-
um og vilja þeirra sem fyrr
voru nefndir er rétt að skoða
aðeins stöðuna í Reykjavík
þar sem samfylkingarfólk hef-
ur verið í forystu
Þrjú mál hafa verið fyr-
irferðarmest í borgarstjórn
það sem af er kjörtímabilinu;
skattar, skuldir og skipulags-
mál. Allar staðreyndir um þau
mál sýna að það er því miður
svo að borgin dregst aftur úr í
samanburði við önnur sveit-
arfélög. Skattar hækka,
skuldir margfaldast og að-
gerðaleysi ríkir í skipulags-
málum.
Skattar á Reykvíkinga hafa
hækkað frá því R-listinn tók
við völdum. Áður var útsvarið
ævinlega í lágmarki miðað við
önnur sveitarfélög en nú er
það nálægt hámarki og t.d.
greiða íbúar í Garðabæ og á
Seltjarnarnesi talsvert lægra
útsvar. Á sama tíma hafa aðr-
ir skattar, eins og holræsa-
skattur, verið lagðir á Reyk-
víkinga, auk þess sem
þjónustugjöld hafa hækkað
verulega. Þetta er slæm þró-
un, enda á borgin í ljósi
stærðar sinnar og stöðu að
geta tryggt íbúum sínum
lægra útsvar en víðast hvar
annars staðar. Að auki hefur
R-listinn í borgarstjórn lagst
gegn öllum hugmyndum um
skattalækkanir, nú síðast í
haust þegar sjálfstæðismenn
lögðu til verulega lækkun
skatta á eldri borgara og ör-
yrkja. Á sama tíma og borgin
leggur meiri skatta á íbúa
sína hefur tekjuskattur rík-
isins farið í þveröfuga átt, því
frá því ríkisstjórn Davíðs
Oddssonar tók við völdum ár-
ið 1991 hefur tekjuskattshlut-
fallið lækkað úr 32,8% í
25,75% eða 28,8% að teknu til-
liti til flutnings verkefna frá
ríki til sveitarfélaga. Á sama
tíma hefur skattur á fyrirtæki
lækkað úr 50% í 18%, eign-
arskattur verið lækkaður um
helming og sérstakur eign-
arskattur aflagður. Og nú hef-
ur forsætisráðherra tilkynnt
að gott svigrúm sé að skapast
til enn frekari skattalækkana
og þess verði ekki langt að
bíða að lagðar verði fram slík-
ar tillögur.
Skuldir Reykvíkinga hafa
margfaldast í valdatíð R-list-
ans. Árið 1994 voru hreinar
skuldir Reykjavíkurborgar
rúmir 4 milljarðar. Þessi tala
er nú tæpir 50 miljarðar, sem
þýðir að skuldirnar hafa auk-
ist um 1.100% á aðeins níu ár-
um, sem er án efa met í sögu
borgarinnar. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir, fyrrverandi borg-
arstjóri, hefur ítrekað haldið
því fram að hér séu menn að
bera saman epli og appelsínur
en eftir að hún er horfin úr
stóli borgarstjóra virðist
R-listinn loks ætla að við-
urkenna staðreyndir og á síð-
asta fundi borgarstjórnar
lýstu fulltrúar R-listans því
yfir að ekki væri deilt um
þessar tölur, heldur aðeins um
það hvort þetta væri „eft-
irsóknarverðar skuldir“ eða
ekki. Þá er umhugsunarvert
að á sama tíma og skuldir
Reykjavíkurborgar aukast um
1.100% lækka skuldir rík-
issjóðs um 13%.
Um annan stóran mála-
flokk, skipulagsmál, er það
helst að segja að árið 1994
hafði um langan tíma verið
nægt framboð lóða og hús-
næðis í Reykjavík. Þessari
stefnu var breytt og í staðinn
tekin upp lóðskorts- og upp-
boðsstefna, sem leitt hefur til
þess að lóðaverð í Reykjavík
hefur hækkað um 140%. Í
kjölfar þessa hefur íbúða- og
leiguverð hækkað mjög, sem
aftur hefur leitt til aukinnar
eftirspurnar eftir félagslegu
húsnæði á vegum borgar-
innar. Aðgerðaleysi
R-listans í skipulags-
málum hefur þannig ver-
ið Reykjavík og Reykvík-
ingum afar dýrt og leitt
til þess að fólk og fyr-
irtæki leita annað, sem
sést t.d. á því að fjölgun
íbúa í Reykjavík hefur til
nokkurra ára verið mun minni
en í nágrannasveitarfélög-
unum. Að auki hefur hvert
vandræðamálið í skipulags-
málum rekið annað og nægir í
því sambandi að nefna nýleg
þekkt dæmi eins og Lands-
símalóðina, Norðlingaholt,
Suðurhlíðar og Stakkahlíð. Nú
í vikunni kom til umræðu enn
eitt slíkt mál. Í ljós kemur að
ekki er hægt að ganga til
framkvæmda við mislæg
gatnamót við Kringlumýr-
arbraut og Miklubraut þó svo
að vilji ríkisstjórnar hefði
staðið til þess vegna sérstaks
átaks í vegamálum. Skipulag
vegna framkvæmdarinnar er
einfaldlega ekki tilbúið af
hálfu borgarinnar, þar sem
R-listinn hefur aldrei sett
þetta mál í forgang þrátt fyrir
augljóst mikilvægi þess. En
staðreynd þessa máls er ekki
að verða ljós fyrst núna. Hún
er löngu ljós og var það þegar
R-listinn tók umrædd gatna-
mót út af aðalskipulagi árið
1996, m.a. á grundvelli þess
að ,,skylt sé að stíga fyrstu
skrefin í þá átt að sporna við
óheftri aukningu einkabíla í
borginni, eins og sagði í bók-
un R-listans vegna málsins.
Með þeirri ákvörðun var
framkvæmdum frestað um
mörg ár og sú staða sem nú
er upp komin hefur þannig
ekkert að gera með vilja rík-
isstjórnarinnar en allt að gera
með aðgerðaleysi R-listans.
Ef litið er til árangurs
stjórnar R-listans í þessum
þremur grundvallarverk-
efnum, sköttum, skuldum og
skipulagsmálum sést glöggt
að afleiðingin eru auknar
álögur á íbúa og stöðnun í
þróun borgarinnar. Sambæri-
leg stjórn á landsmálunum
fæli að sama skapi í sér hærri
skatta, auknar skuldir og
stöðnun. Hver vill fara á fæt-
ur með slíkri ríkisstjórn?
Með hverjum
viltu vakna?
Eftir Hönnu Birnu Kristjánsdóttur
’ Sambærileg stjórnog verið hefur í Reykja-
vík fæli í sér hærri
skatta, auknar skuldir
og stöðnun. ‘
Höfundur er borgarfulltrúi.
ægi fyr-
glaði öðr-
rgunblaðið
kislög-
afa önnur
ar á þeim
þeirra, það
hafa verið
ku sam-
gsins, það
r ekki rík-
u, kirkju,
u.
Morg-
fimmtudag,
emdir um
a. Hvort
rangt,
ugreininni
r stjórn-
óm en láta
Sólrúnu að
Hún er í því
agði meðal
tu áramót:
amenn að
ki að neita
stjórnmál-
m traust.
ast ekki
m og orðs-
komuna
sama.
kann að
rböli, þeg-
tuðnings-
avíðs árás á
hana. Um áramótin var hún nefnilega að ganga á bak
orða sinna um að sitja sem borgarstjóri til ársins 2006.
Vondar eru átölur samviskunnar.
x x x
Í ræðu á viðskiptaþingi skýrði Davíð Oddsson átaka-
línur af sinni hálfu meðal annars með þessum sam-
anburði á stjórn fjármála ríkisins og Reykjavíkurborgar:
„Á síðastliðnum sjö árum hafa hreinar skuldir ríkissjóðs
lækkað úr 34,5% af landsframleiðslu í 19% samkvæmt
því fjárlagafrumvarpi sem nú gildir. Á meðan hafa skuld-
ir stærsta sveitarfélags landsins ellefufaldast!“ Ræðu
sinni lauk hann með þessum viðvörunarorðum: „Við er-
um nú að komast í efnahagslega óskastöðu. En dæmin úr
sögunni sýna, að jafnvel slíkri stöðu má klúðra á örstutt-
um tíma, ef þeir sem til slíks eru hæfastir fá tækifæri til.“
Í þingumræðum um rúmlega 6 milljarða króna ný út-
gjöld ríkissjóðs til að bæta atvinnuástandið, einkum með
stórfelldum samgönguframkvæmdum, minnti Davíð á þá
staðreynd, að við útfærslu tillagna um ráðstöfun fjárins
hefðu menn staðið frammi fyrir þeim vanda í Reykjavík,
að ekki væri unnt að ráðast í stórframkvæmdir með
skömmum fyrirvara þar vegna aðgerðarleysis R-listans í
skipulagsmálum.
Sérstaklega er þá bent á mislæg gatnamót, þar sem
Miklabraut og Kringlumýrarbraut mætast. Mikil um-
ferðar- og slysagatnamót, en R-listinn ákvað einfaldlega
að taka út úr skipulagi, að þau yrðu mislæg. Var það gert
til að árétta andstöðu listans við einkabílinn. Þegar hún
dugði ekki til að draga úr áhuga borgarbúa eða annarra
landsmanna á að eignast og aka á eigin bíl voru mislægu
gatnamótin tekin inn í skipulagstillögur að nýju.
x x x
Í ræðunni á viðskiptaþingi lýsti forsætisráðherra
glæsilegum árangri við efnahagsstjórn þjóðarinnar und-
anfarin ár og góðum horfum og komst síðan þannig að
orði: „Sterk staða ríkissjóðsins nú og tekjuaukinn sem
sannarlega mun fylgja hagvextinum gerir það að verkum
að það er engin goðgá að huga að breytingum á sköttum í
rétta átt, til lækkunar, en ekki hækkunar … Þótt margt
sé á reiki í hagvísindunum er það þó margsannað að al-
menningur fer að jafnaði mun betur með peningana en
stjórnmálamennirnir. Þessi möguleiki til skattalækkana
sem við nú stöndum frammi fyrir, sé rétt haldið á málum,
möguleiki sem við eigum svo sannarlega að nýta okkur,
sýnir svo ekki verður um villst hversu mikilvægt það er
að tryggja að þjóðarframleiðslan vaxi jafnt og þétt.“
Með þessum orðum dregur Davíð Oddsson skýrust
skil á milli stefnu Sjálfstæðisflokksins annars vegar og
annarra stjórnmálaflokka hins vegar. Samfylkingin get-
ur aldrei viðurkennt, að farsæl hagstjórn undanfarinna
ára veiti nú svigrúm til lækkunar á sköttum einstaklinga.
Undir forystu talsmanns Samfylkingarinnar, Ingibjarg-
ar Sólrúnar, sem borgarstjóra í Reykjavík hefur aldrei
komið til álita að lækka skatta eða álögur á borgarbúa.
Síðastliðið haust snerist hún eindregið gegn lækkun fast-
eignaskatta á eldri borgara og öryrkja, þegar sjálfstæð-
ismenn fluttu um hana tillögu í borgarstjórn. Holræsa-
skattinn illræmda, sem hún lagði á Reykvíkinga, vill hún
ekki heldur lækka, þrátt fyrir loforð um hið gagnstæða.
Viðbrögð Ingibjargar Sólrúnar við skattalækk-
unartillögum Davíðs eru einnig síður en svo málefnaleg.
Hún lætur eins og ekkert hafi verið gert á undanförnum
árum til að lækka skatta á einstaklinga. Má í því sam-
bandi rifja upp, að hún notaði tækifærið um árið til að
hækka útsvarið, þegar ríkisstjórnin lækkaði tekjuskatt á
einstaklinga.
Átakalínur hafa skýrst undanfarna daga í stjórn-
málum innan lands og utan. Mismikið er í húfi, þegar litið
er til heimsfriðar annars vegar og þingkosninga hér hins
vegar. Í báðum tilvikum ræður þó úrslitum um farsæla
niðurstöðu, að unnt sé að treysta þeim, sem halda um
stjórnvölinn, og þeir leggi sig fram um að efla traust í
samskiptum manna með heiðarlegum málflutningi í stað
þess að grafa undan því með hálfkveðnum vísum ef ekki
hreinum blekkingum.
bjorn@centrum.is
Því var leitað leiða til að tryggja
arslegt fullveldi EFTA-ríkjanna
ES-samningnum. Aðferðarfræðin
n var fólst í því að sett var á fót svo-
eggja stoða lausn. Í henni fólst að
urinn yrði í framkvæmd ekki milli
a EFTA-ríkja og EB, heldur kæmu
kin fram sem ein heild. Annars veg-
því EB-stoðin, sem þá taldi tólf ríki
milljónum íbúa, og hins vegar
oðin, með 7 ríki sem töldu 32 millj-
. EB-stoðin myndi móta nýjar regl-
ningssviðinu, en samþykki EFTA-
nar þyrfti til að reglurnar tækju
llu EES-svæðinu. Ná þyrfti sam-
um það með hverjum hætti þær
ildi innan sameiginlegrar EES-
þar sem EFTA-ríkin töluðu einum
eitt EFTA-ríki væri þannig ósátt
myndu öll EFTA-ríkin hafna við-
reglu og finna yrði pólitíska lausn á
usnarefni. Sérstakur EFTA-dóm-
di túlka reglurnar á EFTA-hliðinni
með sjálfstæðum hætti, þrátt fyrir að hann
myndi taka mið af túlkun EB-dómstólsins.
– en aðstæður breyttar í grund-
vallaratriðum strax árið 1994
Eftir hrun Berlínarmúrsins fórust hlutir
hins vegar að gerast hratt. Hið pólitíska
landslag Evrópu breyttist. Metnaður EB
snerist í þá átt að koma á tengslum við hin
nýfrjálsu nágrannaríki og styðja þau til efna-
hagslegrar uppbyggingar. Hlutlausu EFTA-
ríkin töldu sér ekkert að vanbúnaði að ganga
inn í EB. Skyndilega er EB ekki lengur
bundið við að vera bandalag 12 vel stæðra
Vestur-Evrópuríkja. Öll fyrrum kommún-
istaríkin og öll hlutlausu ríkin eru orðin
mögulegir aðilar að bandalaginu. Þegar
skrifað er undir samninga um EES vorið
1992 eru öll EFTA-ríkin nema Ísland búin að
sækja um aðild að EB.
Þegar EES-samningurinn gekk í gildi í
upphafi árs 1994 var hann því þegar á fall-
anda fæti út frá þeim forsendum sem lagt
var upp með. Ástæða þess var sú að til að
samningurinn gengi upp stjórnskipulega,
þurfti að vera ákveðið styrkleikajafnvægi
milli EFTA-stoðarinnar og ESB, auk þess
sem samningurinn gerir beinlínis ráð fyrir
að af hálfu ESB sé skilningur á pólitískri sér-
stöðu EFTA-ríkja og stjórnskipulegum tak-
mörkunum þeirra. Þegar samningurinn tek-
ur gildi eru grunnforsendur hans ekki lengur
fyrir hendi. ESB er ekki bundið af því að eiga
viðskiptaleg samskipti við EFTA-ríkin ein
og hlutlausu ríkin telja sér vandalaust að
ganga inn í ESB. Eina ríkið sem sjálfviljugt
var eftir í EFTA var Ísland – Noregur, Sviss
og Liechtenstein vildu inn í Evrópusam-
bandið en voru gerð afturreka af kjósendum
í fyrrnefndu löndunum tveimur og Sviss varð
utan EES. EES er því þegar á árinu 1994
ekki lengur nauðsynleg forsenda þess að
mikilvæg nágrannaríki geti af pólitískum
ástæðum starfað náið með ESB. Þvert á
móti er það þá strax orðið neyðarbrauð ríkja
sem af efnahagslegum ástæðum eða vegna
kalds mats á eigin hagsmunum töldu sér ekki
hag af því að verða aðilar að ESB, en vildu
samt njóta ávinnings af aðild að innri mark-
aðinum. Andstæðingar EES hér landi báru
stuðningsmönnum samningsins á brýn að
þeir kynntu hann með þeim hætti að með
honum fengi Ísland „allt fyrir ekkert“, því
svo augljós var efnahagslegur ávinningur Ís-
lands af þátttökunni í samanburði við kostn-
aðinn. Samt sem áður sáu jafnvel einörðustu
stuðningsmenn samningsins ekki fyrir hina
gífurlegu efnahagslegu þýðingu sem blasir
við þegar horft er til baka.
Þegar þessi forsaga er skoðuð er auðveld-
ara að skilja afstöðu ESB til EES-samnings-
ins allt frá 1994 og kröfuhörku þeirra í samn-
ingum við okkur nú. Um leið og hlutlausu
EFTA-ríkin gengu inn í ESB hurfu þær póli-
tísku ástæður sem voru fyrir samningsgerð-
inni af hálfu ESB. Eftir stóðu innan EES
þrjú af ríkustu ríkjum Evrópu, sem mátu
eigin hagsmunum betur borgið af því að
standa fyrir utan, en vildu samt fá efnahags-
legan ávinning af hindrunarlausum innri
markaði. Til þess að ná því hafa þau reynst
tilbúin að horfa framhjá því að eftir fækkun
EFTA-ríkjanna var EFTA-stoðin ekki svip-
ur hjá sjón og ekki í stakk búin til að ná fram
nokkrum breytingum eða aðlögun að nýjum
ESB-reglum. Þeim var mögulegt að ná
þessu markmiði, þar sem samningurinn var
kominn á og honum varð ekki svo auðveld-
lega sagt upp. Er nokkur furða í þessu ljósi
að ESB hafi stöðugt þrengt kost EFTA-
ríkjanna innan EES á undanförnum árum –
veitt þeim minni skilning og krafið þau um sí-
fellt hærri framlög?
allt fyrir ekkert?
Morgunblaðið/Sverrir
r úrslitum atkvæðagreiðslunnar um Evrópska efnahagssvæðið í janúar árið 1993.
Höfundur er sjálfstætt starfandi lögmaður.