Morgunblaðið - 01.04.2003, Blaðsíða 18

BRESKIR landgönguliðar voru í gær um tvo kíló-
metra frá Basra, næststærstu borg Íraks. Gerð var
hörð sókn að þorpinu Abu al-Qassib, þar sem írask-
ar sveitir höfðu tekið sér vígstöðu. Mörg hundruð
íraskir hermenn voru teknir til fanga og sögðu
Bretar að þetta hefði verið mesta aðgerð breska
hersins eftir að innrásin í Írak hófst. Segjast Bretar
nú næstum hafa umkringt Basra.
Þegar er komið í ljós að bandamenn gerðu sér
vonir um að í Basra væri það mikil andstaða við
Saddam Hussein og stjórn hans að borgin myndi
falla næsta auðveldlega, en annað hefur komið á
daginn og eru ástæðurnar margvíslegar. Nú segir
breski herinn að markmiðið sé að ná valdi á svæð-
unum suður og suðaustur af borginni og halda
þeirri vígstöðu fremur en að ná borginni sjálfri.
Ein af ástæðunum fyrir því að Írakar eru nú
sagðir tregir til að rísa upp gegn Saddam Hussein
er reynsla þeirra frá Persaflóastríðinu 1991. Þá
hvatti stjórn George Bush, þáverandi forseta
Bandaríkjanna og föður núverandi forseta, Íraka til
uppreisnar, en aðhafðist síðan ekkert þegar Sadd-
am Hussein kvaddi uppreisnina niður með valdi.
Einnig hefur því verið haldið fram að hvað sem líði
afstöðu Íraka til Saddams vilji þeir ekki að utanað-
komandi öfl hlutist til um stjórnarfar og forustu við
stjórn Íraks.
Mannréttindafrömuðurinn Sahib el-Hakim, sem
veitir forustu Írösku mannréttindasamtökunum í
London, segir að í þessum umræðum virðist menn
horfa fram hjá því að þegar uppreisnin 1991 var
kæfð fóru fram víðtækar hreinsanir. El-Hakim tel-
ur að mörg hundruð þúsund manns hafi horfið í
þessum hreinsunum og nefnir töluna 250 þúsund,
sem hann segir að samtök sín og önnur alþjóðleg
mannréttindasamtök telji að sé nærri lagi. Fleiri
eru taldir hafa horfið eftir uppreisnina.
„Nánast allra þeirra er saknað til þessa dags,“
skrifar el-Hakim í grein, sem birtist á vef Stofnunar
um fréttaritun af stríði og friði (IWPR). „Meðal
þeirra eru margir, sem hefðu getað veitt forustu og
leiðsögn bæði í þessu stríði og þegar – og ef – stjórn
Saddams verður loks steypt.“
El-Hakim rekur að þegar Saddam Hussein náð-
aði alla glæpamenn landsins 20. október á síðasta
ári í því skyni að afla sér aukinna vinsælda hafi hann
sleppt einum pólitískum fanga, Sayyed Mohammed
el-Tabatabai, sjítaklerki frá hinni heilögu borg
Karbala. El-Tabatabai er á áttræðisaldri og vakti
lausn hans úr fangelsi nokkra athygli. El-Hakim
bendir á að hins vegar hafi flestum sést yfir þá stað-
reynd að aðrir pólitískir fangar voru látnir dúsa
áfram bak við lás og slá.
Náðu hreinsanirnar
til 400 þúsund manns?
Samtök el-Hakims hafa tekið saman tölur frá
fjórtán af átján héruðum Íraks og komast næst því
að allt að 400.000 manns hafi horfið í eða eftir upp-
reisnina 1991. Flestir þeirra eru sjítar og Kúrdar.
Ali Hassani, verkfræðingur frá Írak og formaður
Basra-samtakanna í London, segir í grein á vefsíðu
IWPR að íbúar Basra hafi verið fyrstir til að rísa
gegn Saddam 1991, meðal annars vegna þess að þá
gekk orðrómur um að Saddam hefði verið myrtur
eða hlaupist á brott. „[Íbúar Basra] vita hvað getur
kostað að gera mistök í þessum efnum og það er
ekki aðeins vegna þess, sem gerðist 1991. Árið 1998
setti stjórnin á svið bílslys þar sem Sayyed
Mohammed Sadr, helsta trúaryfirvald íraskra sjíta,
átti að hafa látist. Í Basra var gerð uppreisn. Stjórn-
völd mættu henni af hörku og í leiðinni voru mosk-
urnar þrjár í borginni jafnaðar við jörðu.“
Treystir ekki lengur fólkinu
Hassani segir að Saddam Hussein hafi lært af
reynslunni frá 1991 þótt hann sé ef til vill ekki jafn-
sterkur fyrir og þá. „Í þeim efnum er mikilvægast
að hann treystir ekki lengur fólkinu,“ skrifar Hass-
ani. „Árið 1991 þegar bandamenn fóru í stríð við
hann eftir að hann réðst inn í Kúveit vopnaði Sadd-
am sveitir í Basra. Nú hefur hann sent utanaðkom-
andi sveitir inn í Basra og þeirra áætlun er að koma
í veg fyrir hvers kyns uppreisn.“
Hann segir að liðsmenn Baath-flokksins, stjórn-
arflokksins í Írak, hafi haldið sig í höfuðstöðvum
sínum árið 1991 og því hafi verið hægt að ráðast á þá
á einum og sama staðnum. Nú séu þeir á götum úti.
Þegar ráðist hafi verið á höfuðstöðvar Baath-
flokksins í Basra í átökunum núna hafi verið búið að
tæma þær nokkru áður.
Basra niðurlægð borg
„Basra er nú niðurlægð borg,“ skrifar Hassani.
„Samanlögð áhrif óstjórnar Baath-flokksins er
skortur á vatni, rafmagni, skólum og heilbrigðis-
þjónustu. Aðeins einn af þremur spítölum borgar-
innar er starfandi og þar skortir alls kyns búnað.
Fólki er sama þótt það hafi ekki þessa hluti, en til
þess að það geri uppreisn þurfa Bretar og Banda-
ríkjamenn að skapa sömu kringumstæður og 1991.“
Hassani og el-Hakim óttast báðir að Saddam
muni reyna að sá fræjum tortryggni milli banda-
manna og sjíta. Hassani skrifar að bandamenn
verði að gera sér grein fyrir því að sjítar í Írak séu
ekki öfgamenn eins og í Íran og Líbanon: „Öfga-
fyllsti íraski sjítinn er hófsamur.“ Saddam muni láta
liðsmenn sína ganga um með ennisbönd með áletr-
unum á borð við „guð er mikill“ og láta þá fremja
hryðjuverk, sem bandamenn muni síðan kenna sjít-
um um. El-Hakim segir að það myndi ekki koma
sér á óvart ef Saddam léti eyðileggja heilaga staði í
borgunum Najaf og Karbala og láta líta út fyrir að
bandamenn hefðu verið að verki.
Fórnarlömb hreinsana tal-
in vera hundruð þúsunda
Reuters
Breskur hermaður leitar á íröskum körlum áður en þeim er hleypt aftur inn borgina Basra í Suður-Írak. Bretar segjast næstum hafa umkringt Basra.
Ástæðan fyrir því að ekki hefur
verið gerð uppreisn í Basra er
ekki aðeins tortryggni í garð
bandamanna. Þegar uppreisnin
var kæfð 1991 hurfu mörg hundr-
uð þúsund manns, þar á meðal
þeir, sem nú hefðu farið fyrir and-
stæðingum Saddams Husseins.
STRÍÐ Í ÍRAK
18 ÞRIÐJUDAGUR 1. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
BANDARÍSKA sjónvarpsstöðin
NBC hefur vikið sjónvarpsfrétta-
manninum Peter Arnett, sem hlaut
heimsfrægð fyrir fréttir um Víet-
namstríðið og Persaflóastríðið árið
1991, úr starfi í kjölfar þess að Ar-
nett veitti íraska ríkissjónvarpinu
viðtal þar sem hann gaf til kynna að
hernaðaráætlanir Bandaríkjamanna
í Írak hefðu brugðist.
Lesin var yfirlýsing í Today’s
Show á NBC í gærmorgun þar sem
fram kom að Arnett hefði verið leyst-
ur frá störfum.
„Arnett gerði mistök að veita rík-
issjónvarpi Íraks
viðtal, einkum nú
þegar stríð geis-
ar. Og hann átti
ekkert með að
viðra persónuleg-
ar skoðanir sínar
í þessu viðtali.
Þess vegna mun
Peter Arnett ekki
lengur segja
fréttir fyrir NBC og MSNBC,“ sagði
í yfirlýsingunni.
Arnett bað í morgunþættinum
NBC og bandarísku þjóðina afsök-
unar og sagðist skammast sín fyrir
uppnámið sem viðtalið við hann hefði
valdið. Sagðist hann hafa vanmetið
ástandið. Þá sagðist hann ekki vera
andvígur hernaði eða bandaríska
hernum. Arnett er 68 ára gamall,
fæddur á Nýja-Sjálandi en er með
bandarískan ríkisborgararétt.
Arnett er einn af fáum vestrænum
fréttamönnum sem enn eru í Bag-
dad. Hann varð heimskunnur þegar
hann sagði fréttir frá Bagdad á sjón-
varpsstöðinni CNN í Persaflóastríð-
inu 1991. Árið 1998 tók hann hins
vegar þátt í gerð frétta þar sem því
var haldið fram að Bandaríkjamenn
hefðu beitt eiturgasi í Víetnam til að
drepa bandaríska liðhlaupa. Frétt-
irnar voru síðar bornar til baka og
tveir starfsmenn CNN voru reknir.
Arnett var áminntur og hætti í kjöl-
farið hjá CNN.
Hann fór til Íraks fyrr á þessu ári
á vegum sjónvarpsþáttarins Nation-
al Geographic Explorer sem sýndur
er á MSNBC. Þegar aðrir starfs-
menn NBC fóru frá Bagdad í að-
draganda stríðsins í Írak af öryggis-
ástæðum fór NBC-sjónvarpsstöðin
að birta fréttir Arnetts.
NBC víkur Peter Arnett úr starfi
Peter Arnett
Washington. AFP.
BANDARÍKIN og bandalags-
ríki þeirra í stríðinu í Írak eru
líklega búin að tapa áróðurs-
stríðinu á alþjóðavettvangi. Er
það álit eins virtasta varnar-
málasérfræðings Ástralíu.
Des Ball, prófessor við
Australian National Univers-
ity, ANU, í Canberra, segir, að í
stað þess að hafa bundið enda á
hryðjuverkastarfsemi, muni
hernaðurinn í Írak hafa eflt al-
Qaeda og önnur hryðjuverka-
samtök um það bil er stríðinu
ljúki.
Ball, sem er sérfræðingur í
leyniþjónustustarfsemi og
varnarmálum, spáir því, að
bandamönnum muni takast að
handtaka eða drepa Saddam
Hussein Íraksforseta og steypa
stjórn hans en segir, að stríðið
muni verða til að draga úr ör-
yggi Bandaríkjamanna og
bandamanna þeirra.
„Það er mjög líklegt, að
bandamenn séu nú þegar búnir
að tapa þessu stríði,“ segir Ball.
„Saddam og stjórn hans munu
hverfa en önnur markmið hern-
aðarins eru rústir einar.“
Ball segist telja það ólíklegt,
að bandamannaherinn muni
finna eitthvað umtalsvert af
gereyðingarvopnum í Írak.
„Að minnsta kosti ekki þann-
ig vopn, að umheimurinn telji
þau hafa réttlætt stríðið. Jafn-
vel þótt efnavopn verði notuð til
að verja Bagdad er hætt við, að
litið verði á það sem eðlileg, ör-
væntingarfull viðbrögð fremur
en sem sönnun fyrir meiri ger-
eyðingarmætti þeirra en
sprengnanna og stýriflaug-
anna, sem bandamenn láta
rigna yfir Bagdad.“
Vantrúaður á tengsl
Íraka við al-Qaeda
Ball segist einnig telja, að
bandamönnum muni ekki tak-
ast að sýna umheiminum fram á
það með sannfærandi hætti, að
einhver tengsl hafi verið á milli
Íraksstjórnar og al-Qaeda.
„Stríðið mun efla al-Qaeda og
önnur hryðjuverkasamtök, í
Írak og annars staðar um heim.
Svokölluð frelsun írasks al-
mennings virðist vera orðin
tóm og bandamenn horfast í
augu við ósigur í þeim skilningi,
að hagsmunir þeirra um allan
heim verða í meiri hættu en áð-
ur og öryggi Bandaríkjanna og
bandalagsríkja þeirra í stríðinu
verður minna. Það þarf kok-
hraustan mann til að halda því
fram, að öryggi í heiminum
muni aukast við stríðið,“ segir
Ball.
Efnavopnum eytt?
Ástralinn Roger Hill, sem
stýrði hópi 80 vopnaeftirlits-
manna og 15 erlendra sendi-
manna í Suður-Írak frá 1991 til
1998, sagði í gær, að hugsan-
lega ættu Írakar eitthvað eftir
af efnavopnum en ekki nóg til
að réttlæta stríðið. Taldi hann,
að búið hefði verið að eyða þeim
að mestu áður en stríðið hófst.
Þá sagði hann, að hann tryði því
ekki, að stríðið nú snerist fyrst
og fremst um gereyðingarvopn,
heldur um yfirráð í Miðaustur-
löndum auk þess sem áhrif
hryðjuverkanna í Bandaríkjun-
um 11. september 2001 væru
hluti af skýringunni.
Ástralskur varnar-
málasérfræðingur
Áróðurs-
stríðið
líklega
tapað
Sydney. AFP.