Morgunblaðið - 17.09.2003, Blaðsíða 34

MINNINGAR
34 MIÐVIKUDAGUR 17. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Jóna Kristófers-dóttir iðjuþjálfi
fæddist á Blönduósi
20. apríl 1918. Hún
lést á Hjúkrunar-
heimilinu Skógarbæ í
Reykjavík 7. septem-
ber síðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Dómhildur Símonía
Jóhannsdóttir, hús-
móðir, f. 28. júní 1887,
d. 12. maí 1967, og
Kristófer Kristófers-
son, starfsmaður
Sparisjóðs Húnvetn-
inga, f. 6. júní 1885, d. 7. júlí 1964.
Systkini hinnar látnu voru: 1)
Skafti Kristófersson, bóndi í
Hnjúkahlíð, f. 14. mars 1913, d. 26.
júní 2001, maki Helga María Ólafs-
dóttir, f. 10. júlí 1915, d. 19. ágúst
1982. 2) Jóhann Sverrir Kristófers-
son, hreppstjóri á Blönduósi, f. 3.
mars 1921, d. 9. desember 1995,
maki Elísabet Þórunn Sigurgeirs-
dóttir, f. 23. septem-
ber 1926. Jóna átti
einn hálfbróður,
sammæðra, Þórhall
Traustason, bónda í
Tumabrekku í
Skagafirði, f. 9. maí
1908, d. 14. febrúar
1947, kona Helga Jó-
hannsdóttir, f. 14.
maí 1897, d. 17. des-
ember 1941.
Jóna nam í
Kvennaskólanum á
Blönduósi 1936–1937
og stundaði fram-
haldsnám í vefnaði á sama stað.
Jóna fór til náms í iðjuþjálfun til
Danmerkur 1939. Hún kom heim
til Íslands fullnuma í iðjuþjálfun
árið 1946. Hún hóf þá þegar störf á
Kleppsspítala þar sem hún starfaði
samfellt til ársins 1986, eða í 40 ár,
er hún hætti störfum vegna veik-
inda.
Útför hennar fór fram í kyrrþey.
Merku lífshlaupi er lokið. Jóna
Kristófersdóttir, frænka mín, hefur
kvatt þessa tilvist – södd lífdaga eftir
langvinn og erfið veikindi. Í æsku
minni voru heimsóknir til hennar sér-
stakt tilhlökkunarefni. Á fallegu
heimili hennar var fjölmargt sem dró
að sér forvitinn barnshugann og
heimsóknir á vinnustað hennar,
vinnustofu í iðjuþjálfun á Kleppsspít-
ala, gátu breytt hversdagsleikanum í
tröllaukið ævintýr sem dugði í frá-
sagnir vikum og mánuðum saman.
Hún var hlý og góð kona og sýndi
hugðarefnum piltsins skilning og
áhuga. Á þessum árum velti ég oft
fyrir mér hvers vegna hún ætti ekki
mann. Ég vissi ekki fyrr en löngu síð-
ar að manninn, Einar, hafði hún hitt í
blóma lífsins á námsárum í Dan-
mörku en hann var ætlaður annarri
konu – skólasystur og vinkonu Jónu.
Þrátt fyrir íslenskt nafn var Einar
danskur í húð og hár. Jóna hafði hald-
ið ung til náms í Danmörku og dvaldi
eftir að námi lauk á heimili þeirra þar
til heimsstyrjöldinni lauk.
Jóna fluttist svo heim eftir margra
ára fjarveru en hélt ávallt sambandi
við sína góðu vinkonu og mann henn-
ar. Hún gerðist frumkvöðull í endur-
hæfingu geðsjúkra og tók virkan þátt
í þeirri byltingu sem varð á með-
höndlun geðsjúklinga á síðari hluta
aldarinnar. Hún var trygglynd og
traust og eignaðist stóran hóp vina úr
hópi samstarfsmanna. En hún hafði
ekki sagt skilið við Danmörku – við
fráfall vinkonu sinnar fór hún utan til
að styrkja eftirlifandi mann hennar
og aðstoða. Fór að lokum svo að þau
bjuggu þar saman á búgarði hans,
Pudebjerg, utan Kaupmannahafnar,
seinustu árin sem hann lifði. Og
þangað heimsótti ég hana.
Ég dvaldi um hríð í Kaupmanna-
höfn við nám og störf og ekki var við
annað komandi en að ég kæmi í heim-
sókn. Við höfðum þá ekki haft sam-
band nokkuð lengi eða allt frá því á
unglingsárum mínum. Eins og títt er,
voru þá önnur mál sem þóttu mik-
ilvægari en að heimsækja rosknar
frænkur. Aldrei duldist mér þó að
hún fylgdist með piltinum og hvernig
honum vegnaði. Á Pudebjerg var mér
tekið með kostum og kynjum. Hús-
bóndinn hafði skipulagt heilan dag
þar sem unga manninum skyldi
kynnt dönsk menning. „Jæja,
frændi,“ hljómaði þegar við hittumst
á brautarpallinum. Þar með var allt
var orðið eins og fyrr og þessi orð
urðu upphafið á dýrðlegri heimsókn, í
mat, drykk, frásögnum og skoðunar-
ferðum um nágrennið. Dýrðlegt.
Það leyndi sér ekki að milli þeirra
Jónu var ástúð og djúpstæð um-
hyggja. Ég gladdist mjög yfir þess-
um örlögum frænku minnar og hef
oft hugsað til þeirra síðan. Eftir ein-
veru áratugum saman var hún nú í
samvistum við manninn sem hún
hafði ung fellt hug til. Jóna flutti síðar
aftur til Íslands eftir andlát Einars.
Síðar tók að bera á þeim sjúkdómi
sem nú leggur hana að velli. Með
henni er genginn merkur fulltrúi
kynslóðar sem sótti til útlanda eftir
þekkingu og kom heim með ný við-
horf og aðferðir. Þó hún færi hljóð-
lega þá lagði hún mikið af mörkum.
Jæja, frænka – við munum hittast
aftur á annarri brautarstöð. Þá verða
að líkindum fagnaðarfundir eins og
forðum.
Guð blessi minningu Jónu
Kristófersdóttur.
Jón Þórisson.
Fáein kveðjuorð vegna andláts
Jónu Sigríðar Kristófersdóttur, iðju-
þjálfa.
Hún Jóna Sigga frænka mín var
mikil prýði meðal barna og ung-
menna á Blönduósi, þegar við vorum
þar í uppvexti. Hún var ljós yfirlitum
og alltaf fannst mér hún í góðu skapi,
gjarnan brosandi og söngvin var hún
í bezta lagi þar að auki. Greind var
hún og tápmikil og yndi góðum for-
eldrum, Dómhildi Jóhannsdóttur og
Kristófer Kristóferssyni. Og bræður
hennar, Skafti og Sverrir, voru með
vissu hreyknir af systur sinni.
Hún gekk í Kvennaskóla Húnvetn-
inga á Blönduósi fljótlega eftir ferm-
ingu. Áður en langt leið sigldi hún svo
til Danmerkur og tók að nema fræði
ætluð þeim, sem fást við kennslu í
handmennt og þjálfun langveikra
sjúklinga, og þá hvað helzt á stórum
sjúkrahúsum. Heimsstyrjöldin skall
á um þetta leyti og teppti heimför. En
hún bjó ytra hjá góðu fólki, sem leit á
hana sem einskonar fósturdóttur,
þótt hún væri því ekki vandabundin.
En Jóna var ætíð með hugann við
fjölskyldu sína heima á Fróni. Faðir
hennar, móðurbróðir minn, tjáði
systur sinni að Jóna hefði haft þann
hátt á meðan stríðið stóð, að hún
skrifaði heim á hverjum degi, bætti
svo við bréfið næsta dag og þannig
áfram þar til von var á póstferð.
Þegar Jóna kom heim að stríði
loknu, réð Helgi Tómasson yfirlækn-
ir á Kleppi hana til starfa á spítala
sínum, og var hún þar með orðin
fyrsti fastráðni iðjuþjálfinn hérlend-
is. Í þessu starfi kom vel fram, hvað
hún átti gott með að umgangast fólk
með glaðlyndi sínu, skilningi og hlýju,
svo að hún naut vinsælda bæði sjúk-
linga og heilsugæzlufólks. Veit ég að
Helgi læknir bar til hennar mikið
traust og vináttu. Þarna vann Jóna
áratugum saman, unz undan fór að
halla hjá henni sjálfri, vegna aldurs
og heilsubrests. Síðustu árin allmörg
var hún ekki vinnufær og dvaldi á
hjúkrunarheimili. Hún var einhleyp
alla tíð.
Jóna Sigríður var jarðsett á
Blönduósi 13. sept. Ég minnist henn-
ar með einskærri vinsemd og virð-
ingu. Íslenzkir iðjuþjálfar geta verið
stoltir yfir því, að hafa átt svo vand-
aðan brautryðjanda. Hún sé guði fal-
in.
Baldur Pálmason.
Iðjuleysi er ekki aðeins leiðinlegt.
Það er bráðóhollt andlegri og líkam-
legri heilsu, það stuðlar að heilsu-
leysi, seinkar bata og tefur endur-
hæfingu. Þetta hefur læknum lengi
verið ljóst, einkum þeim sem fást við
langvinna sjúkdóma. Því hafa vinnu-
lækningar eða iðjuþjálfun sem nú er
kölluð verið snar þáttur í meðferð
slíkra sjúkdóma. Hér á landi hafa
vinnulækningar eða iðjuþjálfun verið
lengst stundaðar á Kleppsspítalanum
og síðar á Vinnuheimilinu á Reykja-
lundi. Á Kleppsspítalanum hófst slík
meðferð kerfisbundið 1933 þó að eng-
inn væri iðjuþjálfinn, enda stéttin
varla til á Norðurlöndum á þeim
tíma.
Fyrsti Íslendingurinn sem aflaði
sér menntunar í iðjuþjálfun var Jóna
Kristófersdóttir sem innritaðist í
iðjuþjálfaskólann í Kaupmannahöfn
1941, en skólinnn var þá nýstofnaður.
Hún lauk námi 1944, en komst ekki
heim til Íslands vegna heimsstyrjald-
arinnar fyrr en haustið 1945. Hún hóf
þá þegar störf á Kleppsspítalanum og
starfaði þar alla tíð síðan þar til hún
lét af störfum fyrir aldurs sakir.
Fyrstu 18 starfsár Jónu fór mest af
iðjuþjálfuninni fram í matsölum
sjúkradeildanna, svo að taka þurfti
allt sem unnið var með saman tvisvar
á dag, en kvöld og helgar notaði Jóna
til að undirbúa störfin. Þó að úr rætt-
ist með húsnæði fyrir iðjuþjálfunina
hélt hún uppteknum hætti og var
aldrei iðjulaus heldur vakin og sofin í
starfi sínu, enda lengst af eini lærði
iðjuþjálfinn og mjög kröfuhörð við
sjálfa sig og samstarfsfólkið. Við sem
unnum með henni minnumst áhuga
hennar og eldmóðs og umhyggju
hennar fyrir sjúklingunum, þótt
skoðanir féllu ekki alltaf saman.
Nýliðun í stéttinni gekk seint. Um
og upp úr 1970 reyndi Geðverndar-
félag Íslands að styðja nokkra ein-
staklinga til náms í faginu. Iðjuþjálfa-
félag Íslands var stofnað 1976 með
tíu meðlimum. Síðan hefur ræst veru-
lega úr og eru iðjuþjálfar nú hátt á
annað hundrað og komin námsbraut í
faginu við Háskólann á Akureyri. En
betur má ef duga skal.
Með bættri menntun og fjölgun
iðjuþjálfa verður brautryðjandans
best minnst.
Tómas Helgason.
JÓNA
KRISTÓFERSDÓTTIR
Á
svonefndu Pressu-
kvöldi Blaðamanna-
félags Íslands í síð-
ustu viku urðu
þónokkrar umræður
um mörkin á milli auglýsinga og
umfjöllunarefnis blaða- og frétta-
manna. Höfðu margir áhyggjur af
því að þrýstingur markaðs- og aug-
lýsingadeilda væri að verða æ
meiri á ritstjórnir fjölmiðla. Birgir
Guðmundsson, blaðamaður og
frummælandi kvöldsins, orðaði
þetta m.a. á eftirfarandi hátt: „Rit-
stjórnir eru í það minnsta undir
verulegum efnahagslegum þrýst-
ingi, m.a. varð-
andi aug-
lýsinga-
hagsmuni.“
Bætti hann því
við að þetta
kallaði á að
blaðamenn væru sérstaklega vel á
verði og héldu sér vakandi „nánast
af trúarlegu ofstæki“. Undir það
tóku aðrir blaða- og fréttamenn
sem mættir voru á fundinn. Enda
segir m.a. eftirfarandi í 5. grein
siðareglna Blaðamannafélags Ís-
lands.: „Blaðamaður […] skal fyrst
og síðast gæta hagsmuna lesenda
og sóma blaðamannastéttarinnar í
hverju því sem hann tekur sér fyr-
ir hendur í nafni starfs síns […].
Hann gætir þess að rugla ekki
saman ritstjórnarlegu efni, sem
hefur augljóst upplýsinga- og
fræðslugildi, og auglýsingum í
myndum og/eða máli.“
Sennilega geta mörkin á milli
efnis sem hefur upplýsinga- og
fræðslugildi og efnis sem er aug-
lýsingatengt verið óljós á stundum.
En það er þá viðkomandi blaða- og
fréttamanns að meta það; þ.e. það
hlýtur að fara eftir því hvernig
hann metur hagsmuni neytenda
eða lesenda hverju sinni. Má í því
sambandi vitna aftur í fimmtu
greinina þar sem segir: „Blaða-
maður hefur í skrifum sínum sann-
færingu sína að leiðarljósi.“
Fjölmiðlar eru farnir að skipa æ
stærri sess í þjóðlífinu og ljóst er
að ábyrgð þeirra er mikil, þ.e.
ábyrgð þeirra gagnvart neyt-
endum. Það er því áhyggjuefni, svo
ekki sé fastar að orði kveðið, ef
stjórnendur fjölmiðla reyna að má
mörkin milli auglýsinga og umfjöll-
unarefnis. Blaða- og fréttamönnum
ber a.m.k. skylda til að stöðva slíka
þróun.
Það ætti að vera einörð stefna
hvers fjölmiðils að aðskilja með
skýrum hætti auglýsingar og um-
fjöllunarefni; neytandinn á rétt á
því að vita hvenær umfjöllunar-
efnið er keypt, því þegar það er
keypt er ekki um hlutlausa umfjöll-
un að ræða. Og skiptir þá engu
máli í þessu sambandi hvort um-
fjöllunin sé undir hatti ritstjórnar
fjölmiðilsins eða annarra deilda en
markaðs- og auglýsingadeilda, s.s.
dægurmáladeilda.
Því miður er hægt að benda á
ýmis dæmi þess hér á landi að fyr-
irtæki geti keypt umfjöllun af því
tagi sem hér hefur verið nefnd.
Þátturinn Ísland í bítið, sem Stöð 2
sýnir á hverjum virkum morgni, er
eitt dæmi um það. Heimir Jón-
asson, dagskrárstjóri á Stöð 2,
staðfesti í samtali við undirritaða í
gær, að fyrirtæki hefðu keypt og
gætu keypt umfjöllun í þættinum.
Inntur eftir því hvort það væri tek-
ið fram í umfjölluninni að um
keypta auglýsinga væri að ræða
sagði hann svo ekki vera. Hann tók
þó fram að þátturinn væri ekki
hluti af fréttastofu Stöðvar 2 held-
ur heyrði hann undir dag-
skrárdeild. Þá sagði hann að litið
væri á umrædda umfjöllun sem
þjónustu við neytendur. Hann tók
og fram að aðrir fjölmiðlar byðu
einnig upp á slíkt aðkeypt umfjöll-
unarefni.
Ég ætla að leyfa mér að nefna
annað dæmi í þá veru. Nefnilega
svokallaða „leiki“ sem stundaðir
eru hjá hljóðvarpi Ríkisútvarpsins.
Í slíkum „leikjum“ eru hlustendur
hvattir til að hringja í beina út-
sendingu til viðkomandi dag-
skrárgerðarmanns, en fyrir vikið
hljóta þeir hlustendur sem „ná inn“
ýmsa vinninga, s.s. ókeypis miða á
ákveðnar bíósýningar, svo dæmi sé
nefnt. Skv. upplýsingum frá aug-
lýsingadeild Ríkisútvarpsins eru
þessir „leikir“ seldir fyrirtækjum.
Það þýðir m.ö.o. að fyrirtæki geta,
skv. upplýsingum frá RÚV, keypt
nokkrar mínútur í þáttum útvarps-
ins og kynnt vörur sínar með fyrr-
greindum hætti. Hlustendum er á
hinn bóginn ekki greint frá því að
umfjöllunin sé keypt; dag-
skrárgerðarmennirnir taka því, að
því er virðist, beinan þátt í auglýs-
ingamennskunni. Hversu faglegt
er það?
Fleiri dæmi mætta nefna, til
dæmis gagnrýnislausa frásögn ým-
issa tímarita um ýmsar vörur eða
fyrirtæki.
En allt ber þetta að sama
brunni; verið er að blekkja neyt-
andann. Hann stendur í þeirri trú
að umfjöllunin sé hlutlaus, en það
getur hún alls ekki verið ef hún er
til sölu; sá sem kaupir vill að sjálf-
sögðu stjórna því hvernig varan er
kynnt.
Með þessu er þó ekki einasta
verið að „táldraga“ neytandann
heldur eru fjölmiðlar, sem taka
þátt í slíku, að misnota vald sitt og
til lengri tíma litið (myndi maður
a.m.k. ætla) grafa undan trúverð-
ugleika sínum.
Ástæða er fyrir blaða- og frétta-
menn að fordæma þessa þróun og
verja faglega og heiðarlega um-
fjöllun fjölmiðla „af trúarlegu of-
stæki“, eins og Birgir Guðmunds-
son orðaði það á fyrrnefndu
Pressukvöldi. Ég ætla að leyfa mér
að gera eftirfarandi ummæli hans
að mínum: „Spurningin í dag snýst
um að íslenskir blaðamenn gefi al-
mennt ekki eftir í sínum prinsipp-
málum varðandi blaðamennsku og
siðareglur, því ef menn fara af stað
í undanhaldi og byrja að troða
marvaðann er ómögulegt að sjá
fyrir hvert mönnum skolar á end-
anum. Við hljótum að trúa að krít-
ísk og vönduð blaðamennska hafi
gildi í sjálfu sér og hafi auk þess
gríðarlegt þjóðfélagslegt gildi […].
Ef við stöndum ekki við siðaregl-
urnar okkar þá gerir það enginn
annar.“
Hvenær er
umfjöllun
auglýsing?
„Það er því áhyggjuefni, svo ekki sé fast-
ar að orði kveðið, ef stjórnendur fjöl-
miðla reyna að má mörkin milli auglýs-
inga og umfjöllunarefnis.“
VIÐHORF
Eftir Örnu
Schram
arna@ mbl.is
Ástkær faðir okkar, vinur, sonur, bróðir og
mágur,
REYNIR HALLDÓR HILMARSSON
sjómaður,
Rjúpnahæð 8,
Garðabæ,
lést á krabbameinsdeild Landspítalans við
Hringbraut fimmtudaginn 11. september.
Útförin fer fram frá Fríkirkjunni í Reykjavík
fimmtudaginn 18. september kl 13.30
Jóney Rún Reynisdóttir,
Karen Reynisdóttir,
Anna Jóna Reynisdóttir,
Sigurlína Hreinsdóttir,
Hilmar Karlsson,
Dagbjört Hilmarsdóttir, Hjálmar Diego,
Jón Hilmarsson, Guðrún H. Theodórsdóttir,
Guðrún Hilmarsdóttir,
Berglind Hilmarsdóttir, Unnsteinn Ólafsson,
Svanur Pálmar Hilmarsson.