Morgunblaðið - 03.10.2003, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FÖSTUDAGUR 3. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
MÁLÞINGIÐ „Rithöf-
unda- og tónskálda-
söfn. Hvers vegna og
hvernig?“ verður hald-
ið í Norræna húsinu í
dag milli kl. 9-15. Mál-
þingið er hluti af nor-
rænni ráðstefnu bók-
menntasafna sem fram
fer á Íslandi dagana
2.-5. október, en þema
ráðstefnunnar í ár er
bókmenntir og þjóð-
ernishyggja. Að sögn
Skúla Björns Gunnars-
sonar forstöðumanns
Stofnunar Gunnars
Gunnarssonar á
Skriðuklaustri og eins skipuleggj-
enda ráðstefnunnar eru norrænar
ráðstefnur bókmenntasafna haldnar
reglulega. „Ráðstefnan hefur verið
haldin árlega síðan 1998, en þetta er í
fyrsta sinn sem hún er haldin hér á
landi. Fyrir tveimur árum fór ég,
fyrstur Íslendinga, á þessa ráðstefnu,
en þá var hún haldin í Helsinki. Þá
strax var áhugi fyrir því að halda
hana á Íslandi.“
Athygli vekur í dag-
skrá ráðstefnunnar að
gestum hennar er boðið
að heimsækja söfn víðs
vegar á landinu, þannig
er t.d. bæði Snorrastofa
og Skriðuklaustur sótt
heim. Spurður hvort það
sé venjan á ráðstefnu-
num erlendis svarar
Skúli því neitandi. „Það
er ávallt reynt að fara í
nokkuð af kynnisferðum
í bland við erindi og fyr-
irlestra, en þetta er
kannski óvenju mikill
þeytingur núna. En það
ræðst fyrst og fremst af
því að við erum með svo fáar stofnanir
og söfn sem flokkast undir bók-
menntasöfn, þó ýmislegt sé í bígerð.“
Miðla þekkingu sinni og reynslu
Skúli segir það hafa gríðarlega
mikla þýðingu fyrir fagfólk í safna-
heiminum að hittast reglulega og
miðla þekkingu sinni og reynslu. „Á
svona ráðstefnum myndast oft mik-
ilvæg tengsl sem eru þá grundvöllur
að samstarfi, því auðvitað er þessi
norræni bókmenntaheimur allur
nokkuð samtengdur.“
Fyrirlesarar á málþinginu í dag eru
Marketta Tamminen forstöðumaður
Borgå safnsins í Finnlandi, Marianne
Landqvist forstöðumaður Strind-
bergs-safnsins í Stokkholmi, Ejnar
Askgaard yfirmaður H.C. Andersen
hússins í Danmörku, Anders Ole
Hauglid deildarstjóri hjá rithöfunda-
söfnunum í Aulestad og Bjerkebæk í
Noregi, Bente Forberg safnasér-
fræðingur hjá Aulestad, Karoline og
heimili Bjørnstjerne Bjørnsons í Nor-
egi, Monica Jangaard forstöðumaður
Edvard Grieg safnsins í Noregi og
Skúli Björn Gunnarsson forstöðu-
maður Stofnunar Gunnars Gunnars-
sonar á Skriðuklaustri.
Eftir hádegi fara fram pallborðs-
umræður um rithöfunda- og tón-
skáldasöfn og er þeim stýrt ef Erling
Dahl, forstöðumanni Edvard Grieg
safnsins í Noregi og forseta alþjóð-
legra samtaka um rithöfundasöfn.
Allar nánari upplýsingar má finna á
vefsíðunni: www.skriduklaustur.is/
konferanse.
Málþing rithöfunda- og tónskáldasafna í Norræna húsinu
Mjög mikilvæg tengsl
Skúli Björn Gunnarsson
SAGAN af Pí eftir Yann
Martel, sem kom út fyrir
skömmu hjá bókaforlaginu
Bjarti, vann Booker-verðlaunin
bresku í fyrra, en höfundur
hennar var – eins og tæpast hef-
ur farið framhjá bókmenntaunn-
endum – gestur nýliðinnar bók-
menntahátíðar.
Sagan segir, eins og titillinn
bendir til, söguna af unglings-
drengnum Pí. Hann verður fyrir
þeirri skelfilegu ógæfu að missa
foreldra sína og
eldri bróður í
skipsskaða þegar
fjölskyldan hyggst
flytjast búferlum
frá Indlandi til
Kanada. Svo virðist
sem enginn komist
af nema Pí og fjög-
ur dýr; sebrahest-
ur, órangútang-api,
hýena og tígrisdýr
– öll úr eigu fjöl-
skyldu hans er
hafði rekið dýra-
garð í Indlandi.
Fyrsti hluti sög-
unnar (fyrir utan
inngangskafla sem
rekur ástæður „höfundar“ fyrir
því að skrifa þessa sögu) kynnir
okkur þau ytri áhrif er mótað
hafa hinn unga Pí og lífsviðhorf
hans í uppvextinum. Ber þar
fyrst að nefna hvernig nafnið
hans kom til, en það má rekja til
þess að frændi hans var frægur
sundkappi og kenndi Pí, sem
fullu nafni heitir Piscine (sund-
laug) Molitor Patel, að synda.
Þó nafnið sé Pí til nokkurs ama
þar til hann tekur upp á að
stytta það, þjónar sundiðkunin
sem mikilvægt tákn um lífs-
leikni hans og þrautseigju í
verkinu sem heild eins og sést
best á eftirfarandi lýsingu:
„Sundkennslan breyttist með
tímanum í sundæfingar sem
voru þrautleiðinlegar en það var
djúp nautn í því að finna hvern-
ig síendurtekin sundtökin urðu
auðveldari og hraðari uns vatnið
breyttist einsog fyrir dáleiðslu
úr bráðnu blýi í streymandi
birtu“ (bls. 21).
Annar mikilvægur þáttur í
uppvexti Pí eru trúarbrögðin; í
staðinn fyrir að tileinka sér ein
trúarbrögð og hafna öðrum eins
og flestir sem á annað borð eru
trúaðir gera, fellur hann kylli-
flatur fyrir því fegursta í boð-
skap allra trúarbragða sem á
vegi hans verða. Fyrir vikið er
hann óvenjulega víðsýnn, hann
mætir hlutskipti sínu kreddu-
laus og með opnum huga, sem
óneitanlega reynist honum mik-
ilvægt veganesti þar sem hann
rekur að því er virðist stefnu-
laust um óendanlegt úthafið.
Þriðji mótunarþátturinn í lífi
hans er innsýn hans í heim
dýragarðsins, þar sem hann
uppgötvar að frelsið finna dýrin
ekki úti í náttúrunni þar sem
þau „láta stjórnast af stöðugri
nauðung og nauðsyn í miskunn-
arlausri félagslegri goggunar-
röð“ (bls. 27), heldur í dýragarð-
inum því þar „eru engin
snýkjudýr eða óvinir og nóg
fæði“ (bls. 27).
Með því að virða dýrin fyrir
sér lærir Pí mikilvægustu lexíu
lífs síns strax í barnæsku; að
greina á milli mannlegra eig-
inleika og dýrslegra, og notfæra
sér það til að lifa af. Ef líta má á
heimsmynd hans sem einskonar
„dýragarð“ þá er lykilsetningu í
því tilliti að finna snemma í sög-
unni þegar hann lýsir góðum
dýragarði sem stað „þar sem
tvenns konar mörk eru af mikilli
vandvirkni látin renna saman:
nákvæmlega þar sem dýrið seg-
ir við okkur: „Vertu úti! – með
þvagi sínu eða öðrum líkams-
vessum – segjum við: !Vertu
inni! – með okkar aðhaldi“ (bls.
30).
Það er eftirtektarvert að sam-
kvæmt Pí eiga trúarbrögin og
dýragarðsfræðin við sama vanda
að etja: „Ákveðnar tálsýnir um
frelsi plaga hvort um sig“ (bls.
30). Að þessu leyti má líta á
verkið sem afturhvarf til gam-
alla gilda í kjölfar frelsisum-
ræðu síðustu áratuga,
því frelsið eins og
Martel kynnir það í
þessari sögu getur
allt eins leitt til nauð-
ungar. Minna þessi
viðhorf höfundarins
um margt á þá ádeilu
sem fólgin er í verk-
um Michels Huelle-
becqs, þó hún sé ekki
jafn meðvituð og
beinskeytt.
Þegar þessi afstaða
Pí til lífsins hefur
verið kynnt fyrir les-
andanum hefst meg-
inluti verkins er
fjallar um hrakninga
hans yfir Kyrrahafið á bátnum,
fyrst í stað með dýrunum fjór-
um en að lokum aðeins með tígr-
isdýrinu þegar það hefur lagt
hin dýrin að velli. Eins og nærri
má geta er tígrisdýrið ekki fýsi-
legur ferðafélagi í litlum báti úti
á ballarhafi, en Pí gerir sér þó
fljótt grein fyrir því að án tígr-
isdýrsins muni hann ekki lifa af.
Tígrisdýrið er það verkefni sem
hann hefur til að kljást við í
annars óbærilega einmanalegri
tilvist, verkefni sem brýnir hann
og eflir svo hann gefst ekki upp.
Pí lærir að virða óvin sinn (held-
ur því „inni“ með því að halda
sig „úti“ í samræmi við dýra-
garðsfræðin) og fyrir vikið held-
ur óvinurinn í honum lífinu í
stað þess að rífa hann í sig.
Með tilliti til fyrrgreindrar
reynslu Pí af trúarbrögðum þarf
þessi flétta tæpast að koma á
óvart, umburðarlyndi hans og
virðing fyrir umhverfinu er und-
irstaða lífssýnar hans og um leið
sá boðskapur sem sagan í heild
hefur fram að færa. Enda er
sagan af Pí fyrst og fremst
dæmisaga um þá lífsleikni sem
við gætum tamið okkur ef við
værum ekki jafn fastheldin á
gamla siði, hefðir eða jafnvel
hreina og klára fordóma og raun
ber vitni: „Við eigum ekki að
vera fastheldin!“ segir í bókinni:
„Bölvaðir séu öfgamenn og bók-
stafstrúarmenn“ (bls. 58). Sagan
af Pí afhjúpar líka hræsnarana,
fólkið sem hegðar sér illa gagn-
vart náunganum en fyllist vand-
lætingu sé gert á hlut Guðs.
„Þetta fólk áttar sig ekki á því
að það er innra með okkur sem
Guð þarf á vernd að halda, ekki
út á við“ (bls. 77).
Hvað boðskapinn varðar er
verk Yann Martel því ekkert
sérstaklega nýstárlegt, við höf-
um flest kynnst honum áður í
margvíslegu samhengi. Ef eitt-
hvað er nýstárlegt í þessari
sögu, þá er það skörun hins sið-
ferðislega boðskapar allra þeirra
trúarbragða sem Pí aðhyllist, og
afhjúpar í raun fánýti þess að
skipta fólki upp í fylkingar – á
hvaða forsendum sem er.
Að halda lífi
í óvininum
BÆKUR
Skáldsaga
eftir Yann Martel. Jón Hallur Stef-
ánsson þýddi. 297 bls. Bjartur 2003.
SAGAN AF PÍ
Fríða Björk Ingvarsdóttir
Yann Martel
MÁLÞING um skartgripahönnun
verður í Norræna húsinu á laug-
ardag og hefst kl. 13. Í húsinu
stendur yfir sýning norsku lista-
konunnar Liv Blåvarp, Isn’t good
Norwegian wood, og er málþingið
haldið af því tilefni.
Haldnir verða fyrirlestrar um
norska og íslenska skartgripahönn-
un. Jafnframt munu skart-
gripahönnuðir og gullsmiðir frá
Aurum, Kirsuberjatrénu og Or
kynna verk sín. Sett verður upp
myndasýning sem sýnir sögulegt
samhengi íslenskrar skart-
gripahönnunar frá miðri 20. öld.
Umsjón myndasýningarinnar er í
höndum Dýrfinnu Torfadóttur for-
manns Gullsmiðafélags Íslands.
Gro Kraft, listfræðingur og for-
stjóri Norræna hússins fjallar um
norska skartgripahönnun (á
ensku). Hulda B. Ágústsdóttir,
skartgripahönnuður frá Kirsu-
berjatrénu, kynnir verk sín. Að-
alsteinn Ingólfsson, listfræðingur
og forstöðumaður Hönnunarsafns
Íslands, fjallar um opinbert skart
og einkalegt íslenskt skart á 20.
öld.
Guðbjörg Ingvarsdóttir og Ása
Gunnlaugsdóttir, skartgripahönn-
uðir frá Aurum, kynna verk sín.
Tinna Gunnarsdóttir listhönnuður
fjallar um rætur samtíma skart-
gripahönnunar. Ástþór Helgason
og Kjartan Örn Kjartansson frá Or
kynna verk sín.
Málþing um skartgripi
í Norræna húsinu
Eitt verka Liv Blåvarp á sýningu hennar í Norræna húsinu.
ÞAÐ er ekki oft sem verk íslenzkra
myndlistarmanna eru tekin til sýn-
inga í listsýningarsölum í Suður-
Evrópu. Dæmi um slíkt gat þó að
líta nú síðsumars, er valin verk
Tolla voru sýnd í Húsi rómönsku
Ameríku í furstadæminu Mónakó.
Yfirskrift sýningarinnar var Imag-
es et echos du Nord, eða Myndir og
bergmál úr norðri.
Í umfjöllun á vefsíðunni
www.happymonaco.com, þar sem
fjallað er um ýmislegt sem er á
seyði í furstadæminu, er sýningin
sögð fersk og gera Mónakóbúum
kleift að kynnast nýju landi á leynd-
ardómsfullan hátt.
Yfirskrift umfjöllunarinnar er
„Tolli, listamaðurinn sem kom inn
úr kuldanum“.
Verk Tolla
sýnd í Mónakó
Andvökuskáld: Ævisaga Stephans G.
Stephanssonar eftir Viðar Hreinsson
kemur út í dag. Þetta er seinna bindið
af ævisögu Stephans G. en útgáfudag-
inn ber upp á 150 ára fæðingarafmæli
skáldsins.
Í fyrra bindi ævisögunnar var fjallað
um æskuár Steph-
ans og landnám í
Vesturheimi en í
þessu bindi er við-
fangsefnið
stormasamt líf
hans og skáld-
skapur á árunum
1899-1927. Á því
tímabili festir
Stephan sig í
sessi sem eitt af
öndvegisskáldum á íslenska tungu.
Munar þar mikið um óeigingjarnt starf
vina hans vestanhafs við útgáfu á
ljóðasafninu Andvökum. Hápunkturinn
á ferli skáldsins er síðan eftirminnileg
boðsferð Stephans til Íslands sumarið
1917 þegar menn báru hann á hönd-
um sér úr einni sveit í aðra, eins og
þjóðhöfðingi væri á ferð.
Á sama tímabili verður Stephan
hins vegar einn umdeildasti ein-
staklingurinn í samfélagi Vestur-
Íslendinga, ekki síst vegna afstöðu
sinnar til fyrri heimsstyrjaldarinnar.
Viðar hefur unnið að rannsóknum á
ævi og skáldskap Stephans G. und-
anfarin sex ár, með stuðningi ís-
lenskra fyrirtækja, opinberra aðila og
sjóða. Viðar var tilnefndur til Íslensku
bókmenntaverðlaunanna 2002 fyrir
Landnemann mikla, fyrra bindið.
Útgefandi er Bjartur. Bókin er 482
bls., prýdd fjölda korta og ljósmynda.
Prentun: Oddi hf. Bjarni Hinriksson sá
um kortagerð og Gunnar Karlsson
hannaði kápu. Verð: 4.880 kr.
Ævisaga