Morgunblaðið - 10.10.2003, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 2003 33
A
DRIENNE Clarkson,
landsstjóri Kanada
kemur í opinbera
heimsókn til Íslands í
dag í boði Ólafs Ragn-
ars Grímssonar, forseta Íslands.
Heimsóknin er liður í heimsókn til
þriggja landa, Íslands, Rússlands
og Finnlands. Landsstjórinn mun
ferðast um landið. Hún mun m.a.
heimsækja Akureyri og flytja fyr-
irlestur á vegum Stofnunar Vil-
hjálms Stefánssonar. Þá mun hún
heimsækja Háskólann á Akureyri
og taka þátt í hringborðsumræðum
um menningu og lífvænleika sam-
félaga á norðurslóðum.
„Ég held að heimsóknin muni
ekki snúast eingöngu um norðlæg
héruð, heldur almennt um það, að
löndin tilheyra bæði norðrinu, sem
felur auðvitað í sér heimsskauts-
svæðið og það umhverfi sem þar er.
En loftslag og svipmót norðlægra
landa er gerólíkt því sem gerist í
öðrum heimshlutum, og það er
þetta sem tengir okkur saman.
En ég held að við eigum líka
sameiginlegt eitthvað sem býr í sál-
inni og byggist á þessari hugmynd
um norðrið. Þetta er einhverskonar
tilfinning fyrir hinu óendanlega.
Norðrið er ólíkt hefðbundnum
landamærum eins og þeim er finna
má í Evrópu og öðrum heimsálfum
þar sem eru lönd sem hvergi liggja
að sjó og markast því hvergi á
sama hátt og lönd okkar, sem búum
í norðri.
Og annað sem einkennir norðrið
er það hversu viðkvæmt jafnvægið í
vistkerfinu er. Þetta eigum við í
Kanada sameiginlegt með Íslend-
ingum, Finnum og Rússum. Þegar
ég var orðin landstjóri og við fórum
í fyrsta sinn norðureftir var okkur
sagt þar, að hlýnun andrúmsloftsins
væri staðreynd. Að ísbirnirnir ættu
orðið í erfiðleikum með að komast
leiðar sinnar vegna þess að íshell-
urnar séu ekki eins tryggar og þær
hafi áður verið. Það voru fleiri slíkir
þættir sem inúítarnir, sem búa í svo
nánum tengslum við landið, höfðu
tekið eftir og við fengum á tilfinn-
inguna að þeir séu virkilega hætt
komnir og viti hvernig komið er.“
Viljum kynnast
íslenskum fiskiðnaði
„Af einstökum þáttum sem við
höfum sérstakan áhuga á að kynna
okkur á Íslandi myndi ég fyrst
nefna fiskiðnaðinn. Það er margt í
tengslum við stjórnun hans sem við
myndum vilja ræða um. Öll lönd
sem stunda fiskveiðar hafa átt í erf-
iðleikum, en nú er okkur orðið ljóst
að Íslendingar hafa fyrst og fremst
hugsað um hvernig þeir geti stjórn-
að eigin fiskiðnaði, í stað þess að
hugsa mest um það hvernig aðrar
þjóðir séu að níðast á þeim í sjávar-
útvegi.
Ég geri mér grein fyrir því, að
margt er ólíkt með Kanada og Ís-
landi. Ég kynntist Íslandi fyrst fyr-
ir rúmum 40 árum þegar ég var
námsmaður. Ódýrasta leiðin til að
komast frá Norður-Ameríku til
Evrópu var þá með Loftleiðum.
Maður flaug til Reykjavíkur, gisti
eina nótt og hélt svo áfram til Lúx-
emborgar. Alltsaman kostaði þetta
fimmtíu dollara. Við gerðum þetta
mörg, og mér þótti gaman að heyra
Bill Clinton, fyrrverandi Banda-
ríkjaforseta, minnast á það fyrir um
ári að hann hefði fyrst farið til Evr-
ópu með Loftleiðum. Á þessum
tíma voru ekki margar ferðir til
Evrópu og lítið um lág náms-
mannafargjöld.“
Áberandi í menningarlífinu
Clarkson fæddist í Hong Kong
1939 en flúði ásamt foreldrum sín-
um til Kanada 1942, er síðari
heimsstyrjöldin stóð sem hæst.
Hún nam enskar bókmenntir við
Háskólann í Toronto og hefur lengi
verið áberandi í menningarlífi
landsins, ekki síst í sjónvarpi, þar
sem hún hefur séð um fjölda menn-
ingar- og fréttaþátta.
„Vinna mín við sjónvarp undirbjó
mig afskaplega vel fyrir þetta starf
vegna þess að í henni þurfti ég að
kynna mér mál til hlítar og ég
þurfti að koma fram opinberlega,
bæði við kynningar á þáttum og við
að taka viðtöl.
Ennfremur hefur forvitnin, sem
rak mig áfram í sjónvarpinu, veitt
mér góðan grundvöll fyrir starf
mitt nú. Ég held að maður deyi ef
maður er ekki forvitinn. Það er til
enskur málsháttur sem segir að
forvitni hafi drepið köttinn, en ég
held að þangað til kötturinn drapst
hafi forvitnin gert líf hans af-
skaplega skemmtilegt.
Ég held að á svipaðan hátt geti
ég sagt að ég hafi mikinn áhuga á
öllu því sem starfinu fylgir. Ég fæ
tækifæri til að hitta alla Kan-
adabúa, og fara til útlanda og vera
fulltrúi þeirra. Það eru mikil for-
réttindi að fá að ferðast í Kanada,
þetta er svo gífurlega stórt land.
Kynni okkar af fólki sem við hittum
hvarvetna eru persónuleg, þótt þau
séu oft stutt. Það er merkilegt
hversu mikið fólk getur sagt manni
á 30 sekúndum, og þarna komum
við aftur að reynslu minni úr sjón-
varpinu.“ Clarkson tók við land-
stjóraembættinu í október 1999.
Landstjórinn, sem er skipaður af
forsætisráðherra Kanada, er
fulltrúi Bretadrottningar, sem er
formlegur þjóðhöfðingi Kanada,
sem er hluti af Breska samveldinu.
Embættisskyldur landstjórans eru
um margt líkar skyldum forseta Ís-
lands. Hann hefur engin pólitísk
tengsl, en kallar saman þing og slít-
ur því, staðfestir lög og á reglulega
fundi með forsætisráðherra og op-
inberum embættismönnum.
„Þegar ég var lítil stúlka að alast
upp hérna í Ottawa ætlaði ég ekki
að verða landstjóri þegar ég yrði
stór. Fyrir það fyrsta voru land-
stjórarnir allir mjög gamlir, hvítir,
breskir herramenn.
Sá sem gegndi embættinu þegar
ég var lítil, Alexander greifi, var af-
skaplega indæll, fyrrverandi stríðs-
hetja og mjög myndarlegur – og
ekki mjög gamall. Börnin hans
gengu hér í opinbera skóla og oft
mátti sjá hann á almannafæri. Ég
held að hann hafi haft áhrif á mig.
Og líka sumir þeirra sem á eftir
honum komu, sem voru kanadískir,
til dæmis Vincent Massey, sem var
fyrsti Kanadamaðurinn sem gegndi
embættinu, og Georges Vanier, sem
var fyrsti frönskumælandi Kanada-
maðurinn í embættinu.
En það hafði líka áhrif á mig sem
vinur minn sagði við mig þegar ég
tók við embættinu. Hann sagði að
það væri tilgangslaust að taka að
sér svona embætti, sem virðist vera
svo háleitt, ef maður gæfi ekki öllu
sem maður gerir einhverja merk-
ingu. Einmitt núna er ég að tala við
ykkur, hóp af blaðamönnum, og það
hefur merkingu fyrir mig. Ég tek
mér ekkert það fyrir hendur sem
ég tel að muni ekki hafa einhverja
merkingu og mikilvægi fyrir mig –
og vonandi aðra líka. Allt sem mað-
ur gerir verður að búa yfir þessum
eiginleikum, annars er ekki þess
vert að gera það.
Eitt af því sem er þakklátt við
þetta starf, er að ég fæ bréf frá
börnum sem segja mér að ég sé
þeim fyrirmynd. Ég fæ bréf frá
litlum stúlkum sem vilja verða
landstjóri og spyrja mig hvernig
maður fari að því. Það er af-
skaplega gott að stúlkur skuli
hugsa þannig, og finnast að þær
geti tekið að sér æðsta embættið í
landinu. Betra en að þær séu fyrst
og fremst að velta því fyrir sér
hvernig þær geti orðið sér úti um
eiginmann.“
Svipmót norð-
lægra landa tengir
okkur saman
Adrienne Clarkson
var þriggja ára þegar
hún flúði með for-
eldrum sínum frá
Hong Kong til Kan-
ada. Nú, rúmum 60 ár-
um síðar, gegnir hún
embætti landstjóra í
Kanada, og kemur í
opinbera heimsókn til
Íslands í dag. Kristján
G. Arngrímsson var í
hópi erlendra blaða-
manna er gengu á
fund hennar í Ottawa
fyrir skömmu.
Morgunblaðið/KGA
Landstjórinn í Kanada, Adrienne Clarkson, ræðir við erlenda fréttamenn í
Stórustofu í landstjórabústaðnum, Rideau Hall, í Ottawa.
kga@mbl.is
í annað sinn en að
óttir, yfiriðjuþjálfi á
fyrir að vinna mikið
brigði. Hún hefur
geðröskunum og við
gmyndina að geð-
egir Dóra.
stíð
þrítugsaldri segja
sögn Dóru er mik-
ð geðröskun er ekki
dómur fyrir lífstíð. Dóra bendir jafnframt á að það geti vald-
ið ákveðnum vanda að allar geðraskanir séu settar undir
sama hatt. „Það er í raun jafnmikill munur á vægu þunglyndi
og geðklofa eins og á flensu og krabbameini. Þegar við heyr-
um svo um hættulega einstaklinga í þjóðfélaginu skekkist
myndin svo að það verður eins og allir einstaklingar með
geðraskanir séu hættulegir. Við reynum að opna umræðuna
á jákvæðan hátt. Vandamálin eru til þess að leysa þau.“
Hún segir þó einna mikilvægasta hvatninguna til sam-
félagsins að hlúa að geðheilsu barna og unglinga en að henn-
ar sögn eru alltof fá börn sem fá aðstoð og fæstum málum
fylgt nægilega vel eftir.
ageðheilbrigðisdeginum
ðrækt undirritaður
bótar því sem fyrir var. Dóra Guðrún seg-
ir að mikil áhersla hafi verið lögð á
fræðslu um geðrækt í formi fyrirlestra og
námskeiða í skólum landsins, allt frá leik-
skólum upp í háskóla, fyrir félög, fyr-
irtæki, stofnanir og svo framvegis. Fyrsta
árið hafi verið gefið út námsefni fyrir leik-
skóla- og grunnskólabörn og því dreift í
18.000 eintökum auk þess sem efnið hafi
verið kynnt í skólum um allt land og á
kennaraþingum. Fyrir yngstu börnin
skipti miklu að þekkja tilfinningar sínar,
gera sér grein fyrir hvað hafi áhrif á líð-
anina og hvað við getum gert til að hafa
áhrif á hana auk þess að vera meðvituð
um það að það sem við gerum hafi áhrif á
líðan annarra. Eldri börnin hafi fengið
verkefni um sjálfsmyndina til að átta sig á
líðan og tilfinningum. Hver er ég, hverjir
eru kostir mínir, hvaða tilfinningar tengj-
ast ólíkum gerningum og svo framvegis.
„Þetta gekk mjög vel og nú erum við að
skoða nýtt efni sem við viljum þýða en bíð-
um eftir að fá styrk til þess,“ segir Dóra
Guðrún.
Þetta nýja efni var upphaflega hugsað
sem sjálfsvígsforvarnarverkefni en Dóra
Guðrún segir að rannsóknir hafi sýnt fram
á það að mikilvægt væri að sinna fimm til
sjö ára börnum, hjálpa þeim að þekkja til-
finningar sínar, tjá þær og takast á við
erfiðleika og vandamál á jákvæðan hátt.
Þetta sé í beinu samhengi við fyrra náms-
efni og áhugavert verkefni. „Framundan
er áframhaldandi fræðsla,“ segir hún og
leggur áherslu á að mikilvægt sé að vera
hamingjusamur, því þeir sem séu ham-
ingjusamir séu tilbúnir að takast á við
vandamálin en óhamingjusamir séu frekar
fórnarlömb og sjái ekki sjálfa sig sem ger-
endur í því að gera eitthvað betra úr að-
stæðum. Vandamálið sé ógn en ekki ögrun
sem takast megi á við. „Við höfum reynt
að vinna mjög mikið með öðrum fagaðilum
og félögum úti í samfélaginu, þannig að
við séum ekki bara úti í horni heldur séum
að sá fræjum úti um allt varðandi geð-
rækt.“
ó að það sé langt í land ennþá.“
Guðrún segir að það sé mjög mik-
fyrir starfsmenn verkefnisins að
ð þeir séu að gera eitthvað rétt og
til þess að halda áfram á sömu
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunin
áð hvaða sjúkdómar verði mesta
óðfélaganna og hingað til hafi
og æðasjúkdómar raðað sér í
ætin, en verði ekkert að gert í
num löndum verði þunglyndi í 2.
10. Við þessu sé verið að reyna að
st, reyna að finna hvernig koma
veg fyrir að þróunin verði á þennan
r verkefnið hófst var ákveðið að
a sér mest að börnum og ungling-
ta árið. Á öðru ári var viðfangs-
engdum vinnandi fólki bætt við og
ári var áhersla á eldra fólk til við-
Morgunblaðið/Ásdís
óri Geðræktar undanfarin ár.
sverkefni um geðheilsu
am fræjum
a mál séu komin í vitleysu,“ bendir
á. Hann segir það jafnframt vera
t að margir unglingar sem koma inn
rðarheimili hafi borið einkenni um
anir frá leikskólaaldri en ekki fengið
sinna mála.
Sérfræðiþjónustu
í skólum ábótavant
egir Kristján mikilvægt að fleiri
ti en heilbrigðisráðuneytið taki þátt
koðun málaflokksins. Hann bendir á
ar breytingar hafi orðið á þjónustu
n með geðraskanir þegar rekstur
ar fluttur frá ríkinu yfir á sveit-
arfélögin. Þá var ákveðið að sérfræðiþjón-
usta skóla ætti ekki lengur að sinna meðferð
og að sálfræðingar í skóla skyldu eingöngu
sinna ráðgjöf og greiningu. „Þetta hefur
orðið til þess að úrræðum og mönnun á sál-
fræðideildum skólanna hefur stórhrakað án
þess að það komi nokkur meðferðarúrræði í
staðinn,“ segir Kristján.
„Ef þessi þjónusta væri styrkt væri verið
að styrkja úrræði sem eru svo nálægt börn-
unum því að það er inni á þeirra vinnustað.
Nálægðin verður til þess að úrræðin verða
ódýrari, það verður auðveldara aðgengi að
þeim og meiri möguleikar á að samræma
störf þeirra aðila sem sinna börnum.“
rnum og unglingum með geðraskanir
að baki hin-
öndunum