Morgunblaðið - 10.10.2003, Blaðsíða 36

UMRÆÐAN
36 FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
M
ér krossbrá á
föstudaginn fyr-
ir tveimur vik-
um, þegar ég
fékk símbréf.
Það var svohljóðandi:
„RÍKISSAKSÓKNARI
MYNDBRÉF
Viðtakandi:
Morgunblaðið
b.t. Ívars Páls Jónssonar
Sendandi:
Ríkissaksóknari
Sent: 26.09.2003
Fjöldi síðna: 1
Vegna „Viðhorfs“ um inn-
herjaviðskipti í Mbl. 26. sept.:
1. Innherjaviðskipti þurfa
ekki að vera refsiverð – þau
geta vel verið lögleg.
2. Innherjasvik varða sektum
eða fangelsi allt að tveimur ár-
um (57. gr. laga nr. 33/2003).
3. Fjármálaeftirlitið getur
lagt stjórn-
valdssektir
á hvern
þann sem
brýtur gegn
47.–51. gr.
laganna (sjá
54. gr.) en
þessi brot geta einnig varðað
sektum í refsimáli (sjá 4. mgr.
1. mgr. 55. gr.) og er sekt-
arfjárhæð þá án hámarks.“
Þennan sama morgun, fyrir
tveimur vikum sléttum, fékk ég
skilaboð um að hringja í lög-
fræðing í iðnaðar- og við-
skiptaráðuneytinu. Ég hringdi
skjálfandi í stjórnarráðið og
komst að því að erindagjörðir
lögfræðingsins voru hinar sömu
og handhafa ákæruvaldsins.
Þannig er mál með vexti, að
ég skrifa Viðhorf í þetta blað á
tveggja vikna fresti og um
morguninn hafði birst slíkur
pistill eftir mig, undir fyr-
irsögninni Innherjaviðskipti.
Greinin einkenndist af glensi og
gríni, eða svo hélt ég að
minnsta kosti.
Hún byrjaði á því að rekja
hversu innherjaviðskipti væru
helsta mein íslensks viðskipta-
samfélags. „Auðvitað tíðkast
hvers kyns brot í þessum
flókna heimi afleiða og samn-
ingsbrota, en eitt er þó sýnu al-
varlegast. Þetta er brot, sem
óeðlilega lítið hefur verið fjallað
um, miðað við hversu alvarlegs
eðlis það er. Þarna á ég við inn-
herjaviðskipti,“ sagði ég.
Þá fór ég á hundavaði yfir
skilgreiningu á innherja, sam-
kvæmt lögum um verðbréfa-
viðskipti, og rakti viðurlögin,
samkvæmt sömu lögum. Um-
fjöllunin var ónákvæm, enda
var þetta allt í góðu glensi og
gríni.
„Í góðu glensi og gríni, segir
hann,“ eru lesendur ugglaust að
hugsa núna. „Hvernig getur
þetta verið græskulaust gam-
an? Hvernig átti ríkissaksókn-
ari að skilja það?“ Ekki eru öll
kurl komin til grafar. Lesa
áfram, lesa alla greinina. Það
er góð regla.
Ég semsagt gagnrýndi
harkalega þessi vægu viðurlög
við innherjaviðskiptum, stjórn-
valdssektir frá 10 þúsund krón-
um upp í tvær milljónir. „Dýr
myndi Hafliði allur,“ sagði ég.
„Þetta eru hneykslanlega lágar
upphæðir miðað við þá alvöru,
sem málum af þessu tagi
fylgir,“ bætti ég við.
„Í mínum kokkabókum eru
innherjaviðskipti ekki síður al-
varlegur glæpur en mannrán,
eða manndráp af gáleysi. Þarna
er verið að leika sér með líf og
limi fólks, sem hefur sömu rétt-
indi og við hin. Meginstoð sam-
félagsins er að allir séu fæddir
með sömu réttindi til lífs, frels-
is og eigin líkama. Innherja-
viðskipti brjóta í bága við þessa
meginreglu og þess vegna er á
mörkunum að þjóð, sem refsar
fyrir þau með fjársektum, geti
flokkast sem siðmenntuð,“
sagði ég eins og ekkert væri
sjálfsagðara. Fjarstæðukenndar
fullyrðingar, ekki satt?
Þá hótaði ég að senda Kofi
Annan, hinum skelegga en
skeggprúða framkvæmdastjóra
Sameinuðu þjóðanna, bréf
vegna málsins. Erindi mitt yrði
að hvetja þann góða mann til að
vísa Íslandi úr samfélagi hinna
Sameinuðu þjóða, yrðu viðurlög
við þessum svívirðilegu glæpum
ekki hert þegar í stað.
Ég gaf Alþingi Íslendinga
frest til 1. október til að gera
viðeigandi lagabreytingar. Auð-
vitað er það gjörsamlega út í
hött, að óbreyttur blaðamaður
eins og ég gefi háæruverðugu
Alþingi slíkan frest, ekki síst
þar sem 1. október var setning-
ardagur þingsins. Því hefði ver-
ið óhemju óhagkvæmt og furðu-
legt að kalla það saman á
þessum tíma. En „auðvelt ætti
að vera að kalla þingið saman,
enda hafa samgöngur batnað á
síðustu áratugum. Stræt-
isvagnakerfið er nú sameig-
inlegt með sveitarfélögunum á
suðvesturhorninu, aðalþjóðveg-
urinn meira að segja malbik-
aður og áætlunarflug til fyr-
irmyndar“. Ég hafði svör við
öllu.
Í lok greinarinnar komu svo
fyrrnefndu kurlin til grafar. Í
ljós kom, að ég „stóð í þeirri
meiningu“ að innherjaviðskipti
væru viðskipti með innherja.
„Aðalatriðið er þetta: Það
gengur einfaldlega ekki að inn-
herjar gangi kaupum og sölum.
Þeir eru manneskjur. Það er
ómannúðlegt að kaupa Bjarna
Ármannsson, Björgólf Guð-
mundsson eða Róbert Wess-
man. Að sama skapi lýsir það
hreinni illgirni, að selja þessa
góðu menn. Innherjaviðskipti
standast ekki þær siðferð-
iskröfur, sem við gerum í nú-
tímasamfélagi, ekki frekar en
mansal.
Ef innherjaviðskipti færu
fram fyrir opnum tjöldum
myndi okkur blöskra og senn
myndi þjóðin kalla á strangari
refsingar. Ef fram færi uppboð
á segjum Ágústi Guðmundssyni
stjórnarformanni Bakkavarar
Group á Lækjartorgi 17. júní
risi upp reiðialda meðal þjóð-
arinnar. En nei, þessi viðskipti
fara fram í undirheimunum,
frekar innarlega, hægra megin,
í Kauphöll Íslands. Þess vegna
er þjóðinni sama. Þess vegna
umberum við innherja-
viðskipti.“
Áhyggjuefnið er þetta: Er
ríkissaksóknari, með því að
leiðrétta aðeins kafla Viðhorfs-
pistilsins um viðurlög við inn-
herjaviðskiptum, að leggja
blessun sína yfir aðrar fullyrð-
ingar í greininni? Eru innherja-
viðskipti í raun og veru við-
skipti með innherja? Eru
innherjar góð fjárfesting?
Myndbréf
Ég hringdi skjálfandi í stjórnarráðið
og komst að því að erindagjörðir
lögfræðingsins voru hinar sömu
og handhafa ákæruvaldsins.
VIÐHORF
Eftir Ívar Pál
Jónsson
ivarpall@mbl.is
Í DAG er Alþjóðageðheilbrigð-
isdagurinn sem haldið hefur verið
upp á hérlendis með ýmsu móti
undanfarin ár. Eitt
sinn voru fordómar
brenndir við Ráð-
hús Reykjavíkur í
formi tilklipptra
bréfpoka, málþing
hafa verið haldin og
kröfugöngur gengn-
ar. Baráttan hefur stundum reynst
torsótt og jafnvel tilfinning fólks
að sumt hafi heldur aftur á bak
farið en áfram. Þegar síðustu ár
eru skoðuð ætti engum að blandast
hugur um að litlir sigrar hafa unn-
ist. Sá stærsti og markverðasti að
mínu mati er sigurinn á fordómum
í garð geðsjúkra því þótt aðeins sé
um að ræða áfangasigur er hann
grunnurinn að öllum þeim fram-
förum sem við síðan náum til
handa geðsjúkum og aðstand-
endum þeirra. Nú hefur það loks
verið endanlega staðfest að teymi
fagfólks sem sækir geðsjúka heim
er að verða að veruleika sem og
geðdeild fyrir þá veiku ein-
staklinga sem geta verið sér og
öðrum hættulegir. Ríkisstjórnin
hefur samþykkt aukafjárveitingu
til Barna- og unglingageðdeild-
arinnar og 24 milljónir króna eru
sérmerktar til stækkunar BUGL.
Þetta eru ekki miklir peningar og
ljóst að gera verður miklu betur ef
málefni barna og unglinga eiga að
komast í viðunandi horf. Vilji nú-
verandi heilbrigðisráðherra í þessu
efni virðist skýr en það reynir
helst á vilja fjármálaráðherra. Al-
þjóðageðheilbrigðisdagurinn í ár er
sérstaklega tileinkaður tilfinninga-
og atferlisröskun unglinga og
barna. Þessi umræða hefur lengst
af verið falin í íslensku samfélagi
sem og öðrum. Nú hafa aðstand-
endur barna tekið sig til og komið
fram í auknum mæli og lýst að-
stæðum sínum og sinna barna.
Enn hefur þjóðin verið vakin af
værum blundi. Fólki bregður við
að heyra lýsingar fólks sem þarf
stöðugt að vaka yfir fársjúkum
börnum sínum sem seint eða ekki
fá hjálp. Fólk sem misst hefur allt
fjárhagslegt öryggi og býr við
stöðugan kvíða um framhaldið. Það
verður að vera forgangsverkefni í
velferðarkerfi okkar að koma þess-
um veiku börnum og aðstand-
endum þeirra til aðstoðar. Rann-
sóknir sýna að flestir veikjast fyrst
af geðrænum sjúkdómum á aldr-
inum 16–25 ára. Þetta er líka sá
aldur sem er í einna mestri sjálf-
vígshættu. Á þessu aldursskeiði
verða gríðarlegar breytingar hjá
einstaklingunum og í félagslegu
umhverfi þeirra sem ýtir undir
hættuna á alvarlegum geðrösk-
unum. Það er þess vegna sem við
beinum orðum okkar í dag fyrst og
fremst að þessum stóra hópi og
bjóðum ykkur öllum til tónleika-
veislu í Austurbæ, laugardags-
kvöldið 11. október klukkan 21:00
á meðan húsrúm leyfir. Yfirskrift
tónleikanna er tilfinning. Okkar
mannlega tilvera snýst um tilfinn-
ingu og að þekkja muninn á til-
finningaröskun, geðröskun, þegar
vanlíðan okkur verður stjórnlaus
og svo því að njóta jákvæðrar til-
finningar eða eðlilegrar reiði, jafn-
vel sorgar. Við erum tilfinn-
ingaverur og eigum að leyfa okkur
að vera það. Innibældar tilfinn-
ingar leiða að lokum til stormviðris
í sálinni með ófyrirséðum afleið-
ingum. Fjölmargar hljómsveitir og
listamenn leggja Geðhjálp lið á
stórtónleikunum á morgun þar
sem við skulum saman njóta til-
finningarinnar.
Í Nauthólsvík verður Geðhlaup
jafnframt ræst á laugardag klukk-
an 13:00 í annað sinn með þátttöku
reyndra og óreyndra og vil ég fyr-
ir hönd félagsins sömuleiðis hvetja
sem allra flesta að taka þátt í
þeirri geðbætandi íþrótt. Nánari
upplýsingar er að finna á vefsíðu
Geðhjálpar: www.gedhjalp.is
Til hamingju með daginn.
Í tilefni dagsins
Eftir Sigurstein Másson
Höfundur er formaður Geðhjálpar.
Í ÞESSUM pistli mínum mun ég
ræða hangandahátt stjórnvalda í
geðheilbrigðismálum.
Félagsfælnir ótt-
ast sífellt að verða
sér til skammar
innan um annað
fólk, þá sérstaklega
ókunnuga, en því
virðist alveg öfugt
farið með stjórn-
völd. Þau óttast alls ekki að verða
sér til skammar hjá þjóð sinni en
verða það iðulega eins og í aðbún-
aði geðraskaðra hér á landi. Lof-
orð á loforð ofan eru brotin svo nú
er maður fyrir löngu hættur að
taka mark á nokkru sem lofað er
af ráðherrum þjóðarinnar í geð-
heilbrigðismálum heldur bíður
þangað til framkvæmd er yfirstað-
in.
Eigi að bæta aðgengi fólks að
geðheilbrigðisþjónustu, sem er
mjög brýnt, þarf að ganga strax til
samninga við sálfræðinga um nið-
urgreiðslu á þjónustu þeirra líkt
og tíðkast með geðlæknisþjónustu.
Samkeppnisstofnun hefur fyrir
löngu úrskurðað um mismunun
þessara tveggja starfsstétta. Að-
gerðir eru löngu tímabærar til að
leiðrétta þetta. Með því að greiða
niður geðlæknisþjónustu er verið
að ýta fólki út í lyfjaneyslu, sem
stundum getur verið æskileg og
nauðsynleg en ósjaldan óþörf sé
gripið til kerfisbundinnar og við-
urkenndrar sálfræðimeðferðar.
Þetta tvennt getur þó farið vel
saman og þarf því alls ekki að úti-
loka hvort annað. Óniðurgreiddir
tímar hjá sálfræðingum kosta nú á
milli fimm og sjö þúsund krónur
og er sá kostnaður eins og gefur
að skilja mörgum um megn.
Kostnaður sálfræðiþjónustu hindr-
ar því marga í að leita sér hennar
sem þeir þó þyrftu nauðsynlega á
að halda. Umræddur kostnaður
leiðir til þess að fólk dregur fram
úr öllu, þangað til í algjört óefni er
komið, að leita sér sálfræði-
meðferðar eða fer til geðlækna,
sem skrifa undantekningarlítið upp
á lyf strax við fyrstu komu. Stjórn-
völd eyða miklu fé í að greiða nið-
ur geðlyf, þá aðallega skráð þung-
lyndislyf. Það mætti draga úr
lyfjakostnaði einstaklinga og ríkis
með því að auðvelda fólki aðgang
að sálfræðiþjónustu með því að
greiða hana niður og ráða sálfræð-
inga á hverja heilsugæslustöð í
þessu landi. Í þessu sambandi er
mikilvægt að auka aðgengi lands-
byggðarfólks að geðheilbrigð-
isþjónustu.
Þunglyndi og kvíðaraskanir eins
og félagsfælni, sem til glöggvunar
hrjáir um 13% fólks einhvern tím-
ann á lífsleiðinni, svara oft hug-
rænni og atferlislegri sálfræði-
meðferð ákaflega vel. Slík
markviss sálfræðimeðferð kennir
fólki aðferðir sem geta gagnast
löngu eftir að meðferð er hætt ef
góð samvinna kemst á milli sál-
fræðings og skjólstæðings.
Ekki þýðir sífellt að stofna
nefndir og kæfa málefni þar með
endalausum fallega orðuðum
skýrslum með lausnum sem vísað
er í þegar umræðuna ber á góma
en koma aldrei til framkvæmda.
Sumarlokanir geðdeilda eru ár-
viss viðburður hér á landi. Ástæð-
urnar eru sagðar mannaflaskortur
og minni þörf á þeim árstíma fyrir
geðheilbrigðisþjónustu. Þetta er
ekki alls kostar rétt. Þetta er
spurning um fjármagn frekar en
nokkuð annað. Það þykir eðlilegt
að skera niður á geðheilbrigð-
issviði fremur en öðrum sviðum.
Þetta lyktar náttúrulega af for-
dómum. Eins og geðsjúkdómar séu
ekki alvörusjúkdómar. Við skulum
átta okkur vel á því að geð-
sjúkdómar geta auðveldlega leitt
til dauða og gera það í tugatali á
hverju ári. Sem dæmi þá frömdu
30 og 31 sjálfsvíg á árunum 1998
og 1999. Til samanburðar dóu 27
og 21 í bílslysum þessi ár. Sjálfs-
víg skilja ár hvert hundruð að-
standenda eftir í sárum. Tíðni
sjálfsvíga hefur því miður farið
vaxandi en það er á stefnuskrá
ríkisstjórnarinnar að fækka sjálfs-
vígum um einhver 25% á næstu ár-
um. Það er nú gott en þessari
stefnu fylgja ekki gjörðir. Það þýð-
ir ekkert að fara í eitthvert
skyndiátak til að minnka jafn
djúpstætt vandamál og sjálfsvíg
eru í íslensku samfélagi.
Það þarf að veita aukið fjár-
magn í geðheilbriðgðismál og auka
úrræðin og bæta þau sem fyrir
eru. Eyða þarf biðlistum eins og
tíðkast hafa á BUGL svo fárveikir
fái bestu mögulegu þjónustu strax
sem þeir þurfa nauðsynlega á að
halda og eiga rétt á. Geðræn veik-
indi barna leggjast sérstaklega
þungt á foreldra og þarf að huga
mun betur að þeim en verið hefur.
Alvarleg veikindi eins í fjölskyldu
hafa slæm sálræn áhrif á alla í
fjölskyldunni, sérstaklega börn,
systkini og foreldra.
Einnig þarf að bæta eftirfylgni
við þá sem eru útskrifaðir af geð-
deild og koma á reglulegum við-
tölum við þá sem eru inniliggjandi
og auka aðgengið að fagfólki þar.
Geðsjúkdómar kosta þessa litlu
þjóð okkar mikla fjármuni. Að
spara aurinn en kasta krónunni
þýðir ekki í þessum málum. Það
kostar okkur að bæta heilbrigð-
iskerfið en það kostar okkur að
öllum líkindum meira að gera það
ekki. Afleiðingarnar eru vinnutap,
minnkuð starfsafköst, vímuefna-
og áfengismisnotkun, örorka og
sjálfsvíg í verstu tilvikunum. Að
ekki sé talað um persónulega þján-
ingu sem vitaskuld ekki verður
verðlögð.
Það er almenn krafa almennings
í þessu landi að aðgengi að geð-
heilbrigðisþjónustu sé gott og að
tiltæk séu meðferðarform sem
skila árangri skv. samanburð-
arrannsóknum. Íslensk þjóð á að
hafa raunverulegt val um meðferð-
arform þegar geðheilsan hefur
beðið skipbrot. Það þarf að hlúa
mun betur að geðheilbrigði þjóð-
arinnar eigi viðunandi að teljast.
Almenningur í landinu á rétt á
betri geðheilbrigðisþjónustu.
Skömmin er stjórnvalda
Eftir Elís V. Árnason
Höfundur er háskólanemi.
HÚSIÐ Dvöl í suðurhlíð Kópa-
vogskaupstaðar er einkanlega vel
staðsett með tilliti til að það nýtur
sólar eins og best
verður á kosið.
Þetta myndarlega
hús er mátulega
stórt til viðhalds og
alls reksturs sem að
því lítur. Þarna hef-
ur í gegnum tíðina
komið fólk sem hefur verið boðið
velkomið til að njóta félagsskapar
hvað annars, og haft starfsfólk
sem er starfi sínu mjög vel vaxið.
Við höfum öll verið til fyrir-
myndar gagnvart hvert öðru og
hafa ánægjustundirnar verið
ómælanlegar. Ég lít svo á að í
Dvöl hafi lífið haft tilgang fyrir
okkur öll og er alltaf gaman að
hugsa til þess að koma í heimsókn
þangað. Um framtíð staðarins á ég
ekki von á öðru en að hann verði
ávallt griðastaður öllum þeim sem
þangað koma og að orðspor eigi
eftir um ókomna framtíð að berast
út um alla heimsbyggðina. Með
þakklæti fyrir allt.
Dvöl
Eftir Harald Pálmar Haraldsson
Höfundur er gestur í Dvöl.