Morgunblaðið - 10.10.2003, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 FÖSTUDAGUR 10. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
OFBELDI á sjúkradeildum er
vanmetinn áhættuþáttur í starfi heil-
brigðisstétta og aukið ofbeldi á
sjúkradeildum end-
urspeglar ástandið í
samfélaginu. Það eru
hjúkrunarfræðingar
og aðstoðarfólk
þeirra sem eru í
mestri hættu á að
verða fyrir ofbeldi.
Algengustu meiðsli vegna ofbeldis
eru höfuðáverkar. Það er mjög mik-
ilvægt að forsvarsmenn stofnana
reyni ekki að þagga slíkt niður til að
fegra ímynd stofnunarinnar heldur
grípi til viðeigandi ráðstafana. Það
má ekki gleymast að ofbeldi á sér
stað á öllum deildum, þótt áhættan sé
mest á slysa- og geðdeildum. Það er
margt hægt að gera til að vera á
varðbergi og vitað er að ein-
staklingur sem áður hefur sýnt of-
beldi er líklegri til að gera það aftur
heldur en sá sem enga sögu hefur um
ofbeldi. Einstaklingur sem hefur al-
varlegan geðsjúkdóm upplifir vissu-
lega oft mikla ógn frá umhverfi sínu
en bregst yfirleitt ekki við með of-
beldi ef ekki er fyrri saga um slíkt.
Ofbeldi gerist sjaldan án þess að ein-
hverjar vísbendingar séu um að of-
beldi sé í aðsigi. Ákveðin stigmögnun
á sér stað og þá er oft hægt að gera
viðeigandi ráðstafanir. Hótanir um
ofbeldi ber að taka alvarlega. Ofbeldi
gerist helst við þær aðstæður þegar
einstaklingi finnst hann órétti beittur
eða ef gengið er of langt inn á hans
persónulega svæði þannig að viðkom-
andi upplifi það sem innrás eða ógn-
un og bregst við með ofbeldi.
Aðgerðir í öryggismálum hafa ver-
ið í góðum farvegi á geðsviði LSH og
þar hefur margt verið gert til að auka
öryggi starfsfólks, m.a. með nám-
skeiðum og öryggishnöppum og
nokkuð nýlega var gerð rannsókn á
ofbeldi á stofnunum.
En hvernig er svo ástandið í sam-
félaginu? Hver tekur á þessum mál-
um þar? Hvert útskrifast þessir ein-
staklingar sem ítrekað sýna af sér
ofbeldi? Eftir því sem ég best veit út-
skrifast þeir eins og ekkert hafi í
skorist út í samfélagið til okkar hinna
sem kannski vita minna um það
hvernig á að bregðast við og hvað ber
að varast. Nægir þar að benda á hóp
einstaklinga sem Geðhjálp hefur áð-
ur bent á að sé eins og tifandi tíma-
sprengja hér á götum borgarinnar.
Ekki verður betur séð en málefni
geðfatlaðra séu í miklum ólestri við
útskrift af sjúkradeild. Geðfatlaður
einstaklingur er mjög viðkvæmur og
berskjaldaður við útskrift. Viðkom-
andi er e.t.v. laus við erfiðustu geð-
rænu einkennin en þekkir ekki leiðir
til að takast á við lífið utan stofnunar
og þarf til þess góðan stuðning sem
veittur er á faglegan hátt. Starfsfólk
sjúkrahúsanna gerir sitt besta til að
veita þann stuðning áfram eftir út-
skrift en allt of oft gerist það að slík
eftirfylgd er ekki nægjanleg fyrir
einstaklinginn og hann flosnar upp
úr meðferð. Það er nokkuð ljóst að
stefna sjúkrahússins er að útskrifa
fólk eins fljótt og kostur er og mark-
visst er unnið að því að skera niður.
Bráðadeildir geðsviða á Hringbraut
skilgreina sitt starfssvið nokkuð
þröngt, enda plássin dýr og forsvars-
menn LSH-Kleppi leita stöðugt leiða
til að fólk sem þar er í endurhæfingu
geti útskrifast eins fljótt og kostur
er. En hverra er ábyrgðin og hvað
bíður þessa fólks? Það er nokkuð
ljóst að það eru margir sem líða sök-
um úrræðaleysis í þessum málum og
reglugerðir um rétt fólks á þjónustu
og í hvaða farvegi sú þjónusta á að
vera þurfa að vera skýrari. Mjög
margir þurfa þjónustu allan sólar-
hringinn sökum geðsjúkdóms og lítill
hluti þarf þjónustu a.m.k. tveggja
starfsmanna allan sólarhringinn.
Aðstandendur geðsjúkra ein-
staklinga þurfa stöðugt að leita leiða
til að fá viðeigandi þjónustu fyrir sitt
fólk. Sjúkdómsgreining og sú skerð-
ing sem verður í kjölfar geðsjúkdóms
virðist veita ótrúlega litla tryggingu
fyrir viðeigandi framtíðarþjónustu
fyrir geðfatlaðan einstakling.
Ábyrgðarleysi og vanþekking sem
alls staðar mætir geðfötluðum ein-
staklingum gerir götur þeirra ekki
greiðar í okkar samfélagi og allt of
margar geðþóttaákvarðanir eru
teknar um hvaða þjónustu skuli
veita.
Ofbeldi í
samfélaginu
– hverra er
ábyrgðin?
Eftir Ingibjörgu Hrönn Ingimarsdóttur
Höfundur er geðhjúkrunarfræðingur.
ÉG gat nú ekki annað en brosað
þegar ég heyrði háttvirtan heilbrigð-
isráðherra segja þetta í sjónvarpinu
um daginn, hann var
þá að hvetja lands-
menn til að taka þátt
í orkuátakinu, sem er
bara mjög gott mál.
En það sem mér
finnst svo broslegt
við þessi orð ráð-
herra er að þessi vilji sem hann talar
um, hann virðist bara alls ekki vera í
hávegum hafður í okkar blessaða
geðheilbrigðiskerfi. Ég get því miður
ekki séð að það sé einhver vilji til að
vinna að þessum málum af einhverju
viti, mér hefur frekar fundist vera um
hálfgert áhugaleysi og hreinan leik-
araskap að ræða á köflum.
Það er alltaf verið að tala um að
það vanti pening til að gera þetta og
pening til að gera hitt, og hver stofn-
unin bendir á aðra og segir að þeir
eigi að gera þetta og þeir eigi að gera
hitt. Nú hefði ég haldið að þeir sem
vinna að geðheilbrigðismálum hefðu
svipuð markmið í huga hvað þessi mál
varðar. Þ.e.a.s. að byggja upp öflugt
geðheilbrigðiskerfi þar sem væri
unnið markvisst að því að geðsjúkir
fengju þá þjónustu sem ég held að
hver og einn eigi rétt á.
Hvernig væri nú að þið, sem hafið
verið valin til að vinna að geðheil-
brigðismálum, hættuð að benda á
aðra, og mynduð frekar benda á ykk-
ar eigin spegilmynd og spyrja: „Hef-
ur þú þennan vilja sem þarf, eða ert
þú bara að gera þetta af því að þú
færð borgað fyrir það?“
Ég vil taka það skýrt fram að ég er
alls ekki að saka hinn almenna starfs-
mann í geðheilbrigðiskerfinu um að
vinna ekki vinnuna sína, síður en svo,
ég er að beina orðum mínum að þeim
sem hafa ákvörðunarvaldið í þessum
málum.
Ég hvet því háttvirtan heilbrigð-
isráðherra til að stíga fram með vilj-
ann að vopni, útrýma öllu áhugaleysi,
segja fólki að hætta þessum leik-
araskap og sjá til þess að það verði
farið að vinna að þessum málum af
fullri alvöru.
Félagsþjónusta
Ég myndi vilja sjá miklu öflugra
starf frá félagsþjónustunni innan
veggja geðdeildanna. Að því er ég
best veit þá er það þannig að þegar
sjúklingur leggst inn á deild þá er jú
reynt að sjá til þess að hann nái bata,
hann fær lyf og jafnvel einhverja aðra
meðferð og hann er jú í nokkuð
vernduðu umhverfi þannig að það er
lítið um utanaðkomandi áreiti. En svo
er viðkomandi útskrifaður og oftast
nær er lítið sem ekkert vitað um að-
stæður heima fyrir, þ.e.a.s. allt það
sem fylgir því sem þarf til að geta
tekist á við lífið. Oftar en ekki þarf
viðkomandi að leggjast inn á deild
vegna þess að hann ræður ekki við
aðstæður, þ.e. fjármál eru jafnvel í
ólagi, skuldir miklar, húsnæði óör-
uggt eða óviðunandi. Viðkomandi hef-
ur jafnvel verið farinn að veikjast
nokkrum vikum eða mánuðum áður
en hann leggst inn á deild og þá far-
inn að einangra sig frá öllu eðlilegu
lífi. Ef félagsráðgjafar kæmu strax að
þessum málum áður en sjúklingur út-
skrifast af geðdeild, má í mörgum til-
fellum koma í veg fyrir endur-
innlagnir að stuttum tíma liðnum,
sem gerast einfaldlega vegna þess að
mikið (óþarfa) álag ýtir undir eða
eykur sjúkdómseinkenni.
Hreyfing – líkamsrækt
Ef geðsjúkum gæfist kostur á að
fara í líkamsrækt á viðráðanlegu
verði og/eða í „verndaða líkams-
rækt“, lokaða tíma sem eru ætlaðir
þeim sem eiga við geðræn veikindi að
stríða, því það getur verið erfitt fyrir
fólk sem er haldið félagsfælni að ein-
hverju leyti að fara í líkamsrækt með
fjölda ókunnugra.
Einnig held ég að það mætti leggja
svolítið meira upp úr gönguferðum
fyrir geðfatlaða, Þá er ég að tala um
markvissar göngur með þjálfara eða
einhverjum því tengdum. Það er
mjög sniðugt að setja markvissa lík-
amsrækt inn í endurhæfingardag-
skrá, í dag er það þannig í endurhæf-
ingu Landspítalans að það er
takmörkuð hreyfing 1-2 í viku.
Það er mjög líklegt að ef svona
dagskrá yrði að veruleika, þá myndi
það bæta líf margra til mikilla muna,
með jákvæðari hugsunum um sjálfa
sig, auknu sjálfstrausti og vonandi
líka minni þörf á lyfjum.
„Vilji er allt sem þarf“
Eftir Bergþór G. Böðvarsson
Höfundur er starfsmaður í Múlalundi.
DVÖL hóf starfsemi sína 10. október 1998 og á því 5
ára afmæli nú í október 2003. Athvarfið er rekið af
Kópavogsbæ, Svæðisskrifstofu málefna fatlaðra á
Reykjanesi, Rauða kross Íslands –
Kópavogsdeild. Húsið er staðsett í
Reynihvammi 43 í gömlu húsi sem hef-
ur verið endurnýjað í Kópavogsdal.
Þarna er mikill gróður og húsið í fal-
legri náttúru. Í Dvöl er ýmislegt í boði
fyrir gesti t.d. sjónvarp, video, lista-
herbergi til listsköpunar, hvíldarað-
staða, baðaðstaða fyrir gesti og þvotta-
hús. Í hádeginu er eldaður heitur matur og taka gestir
þátt í því og er verðið lágt og alltaf er heitt á könn-
unni. Mikið er lagt upp úr rólegu andrúmslofti og að
gestum líði vel þegar þeir koma í Dvöl. Gestir koma á
eigin forsendum og skiptir ekki máli hverjar þær eru,
og er tekið á móti öllum þeim sem leið eiga um og
vilja kíkja inn.
Ég hóf störf í Dvöl 5. maí síðastliðinn og hafði ekki
mikla reynslu af starfi með geðfötluðum að undan-
skildum þeim tíma sem ég vann á Landspítalanum en
þar hitti ég fólk sem var að leita sér hjálpar vegna
andlegrar vanlíðunar. Í dvöl kemur fólk sem hefur
mislanga sjúkrasögu og sjúkdómseinkennin eru mis-
munandi og á mismunandi stigum. Ég hef átt oft erfitt
með að sjá eða skynja veikindi gestanna því flestir eru
jú eins og ég og þú og vanlíðunin er ekki skrifuð á
ennið. Fólkið hér hefur flest það sameiginlegt með
okkur hinum sem teljumst „heilbrigð“ það þráir það
heitast að geta lifað „eðlilegu lífi“ og tekið þátt í öll-
um þeim athöfnum sem við teljum sjálfsagðan hlut.
Það að vera geðfatlaður er ekki aumingjaskapur eða
sjálfsvorkunn, egóismi, að vera skrítin eða eitthvað í
þeim dúr heldur er hér um að ræða einstaklinga sem
þurfa oft á tíðum að berjast við hvern dag til að leysa
verkefni sem eru oft sársaukafull og óskemmtileg,
valda kvíða og vanlíðan. Okkur sem erum heilbrigð er
þetta í lófa lagt og auðvelt að flestu leyti. Dvöl er stað-
ur þar sem fólk kemur og fær að njóta hlýju og um-
hyggju starfsmanna ásamt faglegri reynslu, stuðnings
og innsæis á líðan sinni. Að mínu mati er mikil þörf
fyrir Dvöl vegna þess að hér er vel hugsað um þá sem
koma. Við getum öll veikst af geðsjúkdómi óháð stétt
og stöðu. Líkt og einn góður iðjuþjálfi sagði eitt sinn:
,,Maður þakkar fyrir hvern þann dag sem geðið er í
lagi.“ Þetta finnst mér orð að sönnu því oft erum við
ekki meðvituð um geðsjúkdóma eins og við erum þeg-
ar við fáum kvef. Einstaklingur með geðsjúkdóm get-
ur orðið óhæfur til alls þess sem áður var kjarni lífs
hans. Það er hægt að meðhöndla flesta líkamlega sjúk-
dóma með lyfjum en þegar kemur að andlegum veik-
indum er mannshjartað sú hjálp sem ristir dýpst.
Dvöl – athvarf fyrir fólk með
geðræn vandamál
Eftir Gunnar H. Gunnarsson
Höfundur er starfsmaður í Dvöl.
ALÞJÓÐLEGI geðheilbrigð-
isdagurinn er haldinn um heim all-
an í dag, 10. október.
Það hefur verið
ánægjulegt að
fylgjast með því
undanfarin misseri
hve öll umræða er
orðin opnari og já-
kvæðari um geð-
heilsu og geðvernd
en áður var.
Fordómar gegn þeim sem glíma
við geðraskanir hafa látið undan
síga undanfarin ár og mikilvægt er
að halda þeirri þróun áfram með
aukinni umræðu og fræðslu.
Það er afar mikilvægt fyrir þá
sem átt hafa við geðræn veikindi
að stríða að þeir:
 Eigi möguleika á því að taka
virkan þátt í samfélaginu.
 Eigi möguleika á því að fara út
á vinnumarkaðinn eða í skóla og
vera virkir samfélagsþegnar.
 Að komið sé fram við þá af virð-
ingu og kurteisi.
 Að fólk upplifi heilbrigðu hlið-
arnar á sjálfu sér með því að
starfa með öðrum.
Félagsleg einangrun er fylgi-
kvilli geðsjúkdóma, það er því góð-
ur kostur og oft forsenda fyrir því
að árangur náist að fólk tengist
öðrum í gegnum vinnu.
Að eiga möguleika á að komast
til vinnu eða náms er driffjöður og
skiptir miklu máli því margir eru
búnir að afskrifa sig frá samfélag-
inu.
Klúbburinn Strókur
Á Suðurlandi hefur verið stofn-
aður klúbburinn Strókur sem hef-
ur aðsetur á Selfossi. Klúbburinn
var stofnaður með hjálp og til-
stuðlan fólks úr klúbbnum Geysi í
Reykjavík.
Ég hef átt þess kost að fygjast
með og taka þátt í stofnun klúbbs-
ins Stróks og ég er afar stolt og
ber mikla virðingu fyrir því fólki
sem vill gera eithvað sjálft í sínum
málum.
Ég er hreykin af þessum fé-
lögum mínum, sem komið hafa
fram af æðruleysi og sýnt fram á
mikilvægi þess að fá úrræði sem
klúbbinn Strók, þar sem unnið er
eftir hugmyndafræði Fountain
House sem byggist á markvissri
uppbyggingu á hæfileikum og getu
einstaklingsins. Þar sem hver og
einn fær tækifæri á því að nýta
sínar sterkustu hliðar og fær þjálf-
un í víðtækri þátttöku í samfélag-
inu.
Hið innra starf byggist á gagn-
kvæmum stuðningi og virðingu
fyrir öðrum. Það að hjálpa og að-
stoða felur í sér sjálfshjálp.
Hvað getum við gert?
Við getum breytt viðhorfum
samfélagsins til geðsjúkra og
minnkað fordóma með því að vera
virk og sýnileg.
Við getum öll stuðlað að betra
og fallegra samfélagi þar sem við
gefum öllum tækifæri.
Alþjóðlegur
geðheilbrigðisdagur
Eftir Drífu Hjartardóttur
Höfundur er alþingismaður,
Suðurkjördæmi.
ÞESSI fleygu orð úr Biblíunni
komu upp í huga minn er ég las leið-
ara Morgunblaðsins laugardaginn 4.
október. Þar fjallaði
leiðarahöfundur um
erindi Dominick
Chilcott, yfirmanns
Evrópuskrifstofu
breska utanrík-
isráðuneytisins, um
afstöðu eyþjóða til
Evrópusambandsins. Chilcott þessi
hefur starfað lengi innan breska
stjórnkerfisins og telur hann að 30
ára reynsla Breta af aðild að Evr-
ópusambandinu hafi gert þjóðinni
gott og gert hana víðsýnni í hugsun.
Eitthvað hefur þessi afstaða Chil-
cotts farið fyrir brjóstið á leiðarahöf-
undi og dregur hann þá ályktun að
okkur eyjaskeggjum komi hreinlega
ekki við hvað þjóðirnar á meginland-
inu geri til að koma í veg fyrir stríð.
Ég er ekki viss um að margir, að
minnsta kosti ekki þeir sem hafa
einhverja lágmarksþekkingu á sögu
Evrópu, séu tilbúnir að fallast á þá
ályktun sem kemur fram í lok leið-
arans: ,,En það er ekki þar með sagt
að þeir sem alla tíð hafa staðið utan
við þessi átök eigi endilega að vera
aðilar að því að tryggja að þau verði
ekki endurtekin.“! Maður hlýtur að
spyrja sig á hvaða öld leiðarahöf-
undur er uppi! Þegar stríð voru háð
með bogum og örvum?
Staðreyndin er sú að angar nú-
tímasamfélagsins ná til nánast allra
byggðra bóla á jörðinni. Þjóðir
heimsins eru orðnar það nátengdar
að ekki er hægt að skorast úr leik í
því að taka þátt í alþjóðasamstarfi.
Hildarleikir fyrri og seinni heims-
styrjalda snertu til dæmis Breta
ekki síður en nánast alla aðra íbúa
Evrópu, þrátt fyrir að landið hafi
ekki orðið fyrir innrás. Ég er ekki
viss um að íbúar London, Coventry
eða annarra breskra borga sem urðu
fyrir heiftarlegum loftárásum Þjóð-
verja á árunum 1940–44 telji sig
hafa sloppið við hörmungar stríðs-
ins.
Íslendingar liðu mikinn skort í
fyrri heimsstyrjöldinni vegna erf-
iðleika við flutninga til og frá land-
inu. Áhrif síðari heimsstyrjald-
arinnar urðu ekki síður djúpstæð
hér á landi þó svo að herseta Breta
og síðar Bandaríkjanna hafi ekki
kostað bein mannslíf. Hins vegar
misstu Íslendingar hlutfallslega
fleiri menn í stríðinu en til dæmis
Bandaríkjamenn vegna þeirra fjöl-
mörgu sjómanna sem fórust með ís-
lenskum skipum þegar þau voru
skotin niður af þýskum kafbátum í
styrjöldinni.
Morgunblaðið hefur lengi staðið í
fararbroddi fyrir framsækinni utan-
ríkisstefnu Íslendinga. Það er því
dapurlegt að lesa að sjónarmið ein-
angrunarsinna eigi upp á pallborðið
hjá þessum annars ágæta fjölmiðli.
Stækkun Evrópusambandsins til
austurs er sögulegt tækifæri Evr-
ópubúa til að koma á friði í allri álf-
unni og auðvitað eiga Íslendingar að
taka fullan þátt í þeirri viðleitni. Ég
segi því hiklaust að auðvitað á ég að
gæta bróður míns!
Á ég að gæta
bróður míns?
Eftir Andrés Pétursson
Höfundur er formaður
Evrópusamtakanna.