Morgunblaðið - 16.10.2003, Blaðsíða 28

28 FIMMTUDAGUR 16. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
UM þessar mundir eru 50ár liðin frá því að LaxáII í Laxárvirkjun vargangsett. Laugardaginn
10. október 1953 var straumi hleypt
á nýju línuna til Akureyrar en það
gerði Guðmundur Steinþórsson, ný-
bakaður raforkumálaráðherra, að
viðstöddum allmörgum boðsgest-
um. Laxá II var jafnframt stærsta
virkjun landsins í sex daga, eða þar
til Írafossvirkjun var gangsett þann
16. október sama ár.
Fyrsti stöðvarstjóri Laxárvirkj-
unar og stöðvarstjóri þegar Laxá II
var byggð var Ágúst Halblaub, sem
er látinn. Knútur Otterstedt, fyrr-
verandi rafveitustjóri á Akureyri og
svæðisstjóri Landsvirkjunar á
Norðurlandi, þekkir vel sögu Lax-
árvirkjunar en hann kom að vinnu
við að setja saman rafalinn síðla árs
árið 1951, þá nýkominn úr námi í
rafmagnsverkfræði í Svíþjóð og
orðinn starfsmaður Rafveitu Akur-
eyrar. Knútur tók síðan við stöðu
rafveitustjóra af föður sínum, Knut
Otterstedt, árið 1965 og gegndi
stöðunni til ársins 1983 en frá þeim
tíma og til ársins
1997 gegndi
hann stöðu
svæðisstjóra
Landsvirkjunar.
Knútur þekkir
vel reynsluna af
virkjuninni og
þeim vanda-
málum sem upp
komu. Hann
sagði í samtali
við Morgunblaðið að fram að fyrstu
virkjun Laxár 1939, Laxá I, höfðu
Akureyringar Glerárstöð eingöngu
en með dísilvélinni var hún aðeins
300 KW og fyrir löngu orðin alltof
lítil til að þjóna bæjarfélaginu.
„Fyrri vélin í fyrirhugaðri
tveggja véla stöð var 1.500 KW og
menn töldu það mikið stökk frá
Glerárstöðinni en vegna þess
hversu mikill skortur hafði verið á
rafmagni voru þessi 1.500 KW ekki
lengi að nýtast. Strax 1944 var
seinni vélin sett í gang en sú vél var
3.000 KW. Því héldu menn að um
langa tíð yrði ekki frekari þörf á
framkvæmdum á þessu sviði en það
var nú eitthvað annað og kom þar
ýmislegt til. Bæði var það að sveit-
irnar kölluðu á rafmagn og vildu fá
línur um sín svæði, Húsavík vildi
línu frá Laxárvirkjun og það sem
skipti ekki hvað minnstu máli að á
þessum tíma var Akureyri ekki talin
vera innan svæðis sem gæti fengið
hitaveitu. Hér var því rafhitun alls-
ráðandi, sem kallaði á geysimikla
orku. Allt varð þetta til þess að þessi
3.000 KW urðu fljótlega fullnýtt
líka.“
Hugað að viðbót 1944
Knútur sagði að strax árið 1944
hefðu menn því farið að huga að við-
bótarvirkjun, eða strax og þessi við-
bót við Laxá I var tilbúin. „Árið
1946 var bæjarstjóranum á Akur-
eyri falið að útvega uppdrætti og
áætlun um fullvirkjun efri hluta
Laxárfossa. Á grundvelli þessarar
áætlunar var leitað eftir samþykki
ráðherra við þessa áætlun. Það
tókst nú ekki, bæði vegna þess að
ríkisstjórnin var að fara frá og eins
gerðu ráðunautar ríkisstjórnarinn-
ar ýmsar athugasemdir við áætl-
unina og töldu að ríkið ætti að vera
meðeigandi í þessari virkjun. Það
féll heimamönnum hins vegar ekki
vel í geð. Þetta varð til þess að ára-
langt þóf upphófst og ótal fundir
haldnir á milli fulltrúa Akureyrar og
ríkisins um þessi mál. Ný virkjunar-
tilhögun var rædd á þessum fundum
og heimamenn féllust á að hún gæti
verið hagkvæmari en sú áætlun sem
upphaflega var lagt af stað með.
Eftir að aðilar höfðu komist að sam-
komulagi voru samþykkt ný lög um
Laxárvirkjun 25. maí 1949. Í þeim
lögum var m.a. ákvæði þess efnis að
ríkið geti gerst meðeigandi að Lax-
árvirkjun. Strax árið eftir voru sam-
þykktar breytingar á þessum lögum
en þær voru taldar nauðsynlegar til
þess að hægt væri að ganga til
samninga um sameign og sam-
vinnuframkvæmdir og einnig til
þess að gera lántökur vegna fram-
kvæmdanna auðveldari.“
Framkvæmdir við Laxá II hófust
í ágúst 1950. Rafmagnsveitur ríkis-
ins tóku að sér framkvæmdastjórn á
verkinu samkvæmt beiðni, að sögn
Knúts og sáu um uppsetningu véla-
og rafbúnaðar. Eiríkur Briem, raf-
magnsveitustjóri Rarik, var í for-
svari fyrir þeim framkvæmdum en
hann varð síðar forstjóri Lands-
virkjunar. Verkfræðistofa Sigurðar
Thoroddsen sá um alla verkfræði-
lega hönnun og Sigurður var sjálfur
tæknilegur ráðgjafi. Arkitekt var
Sigvaldi Thoroddsen en verkið
framkvæmdi byggingafélagið Stoð
hf. Knútur sagði að allur vé
búnaður hefði verið key
Bandaríkjunum. „Það var
Íslendingur, Grettir Eg
sem var ráðunautur við va
um búnaði þarna fyrir vest
um hér heima þótti Grett
var hann spurður að því f
hann var að taka greiðslu
sagði það vera fyrir; „br
responsibility and experien
er þetta mjög minnisstætt
þetta ansi gott svar hjá
Bæjaryfirvöld á Akureyri
það mikla áherslu að Akur
sætu fyrir störfum við fram
ina og sagði Knútur að þ
gengið eftir.
Kostnaður um 59 mil
Hann sagði að fram
hefðu gengið nokkuð vel, þ
ýmsar tafir. „En virkju
gangsett og tengd við ker
10. október 1953 og aflget
var um 9.000 KW. Lán til a
ins hljóðuðu upp á 60
króna en endanlegt uppgj
aði upp á 58,8 milljónir krón
var Marshallaðstoðin frá B
unum 18,1 milljón króna
þessu var meira en framkv
staðnum, því lína var lögð
un til Akureyrar, alls um 6
þá þurfti að stækka aðalsp
ina við Þingvallastræti á Ak
Rekstur Laxá II gekk e
áfallalaust, en sandburður
rennslistruflanir vegna í
þar mikil áhrif. „Áður e
virkjunin tók til starfa, var
það hefðu orðið verulegar
Séð til suðurs þar sem m.a. er verið að vinna við aðrennslispípuna a
Stöðvarhús virkjunarinnar við Laxá II og sést í stífluna þar fyrir
Fimmtíu ár frá því Laxá II í Laxárvirkjun va
Stærsta virk
landsins í sex
Knútur Otterstedt
Kostnaður við Laxár-
virkjun II var 59 millj-
ónir króna á sínum tíma.
Fyrri virkjun þar var
tekin í notkun ár árið
1939 og þjónaði einkum
Akureyringum.
MENNINGARÁFALL R-LISTANS
Steinunn Birna Ragnarsdóttirpíanóleikari hefur sagt af sérstörfum sem varaborgarfulltrúi
Reykjavíkurlistans í borgarstjórn og
varaformaður menningarmálanefndar
Reykjavíkur. Hún segir í viðtali við
Morgunblaðið í gær að ástæður afsagn-
arinnar séu margþættar og tengist vax-
andi óánægju hennar með framgöngu
borgarinnar í menningarmálum.
Sérstaklega nefnir Steinunn Birna tvö
mál. Annars vegar er túlkun borgarinnar
á kjarasamningi við tónlistarkennara, en
Steinunn Birna segir hana eina sveitarfé-
lagið sem haldi við þá túlkun. Stefnu
borgarinnar í tónlistarmenntun kallar
Steinunn Birna aðför að tónlistarskólum
Reykjavíkur. Hins vegar nefnir Steinunn
Birna Austurbæjarbíó, en Reykjavíkur-
listinn hefur þá stefnu að brjóta niður þá
sögufrægu og merkilegu byggingu, sem
lengi hefur þjónað menningarstarfsemi í
Reykjavík, og byggja í staðinn íbúða-
blokk.
Í viðtalinu segir Steinunn Birna að það
sé óásættanlegt í samstarfi eins og hjá
R-listanum ef sjónarmið eins flokks eða
fulltrúa fái ekki að njóta sín, hver svo
sem hin endanlega niðurstaða verði.
„Það sem ég sakna er lýðræðisleg um-
ræða þar sem leitast er við að niðurstað-
an sé samhljómur af mismunandi sjón-
armiðum, þ.e. að tekið sé mið af fleiri en
einu sjónarmiði í hvert sinn og að um-
ræðan spegli alla fleti. Það hefur mér
ekki fundist vera uppi á teningnum nægi-
lega oft,“ segir hún. „Mér hefur fundist
erfitt að vinna að menningarmálum borg-
arinnar á þann hátt sem ég hefði viljað og
umbjóðendur mínir hefðu valið. Þegar
maður hefur á tilfinningunni að eigin
sjónarmið í mikilvægum málum komist í
raun hvorki upp á borðið né nokkuð áleið-
is renna auðvitað á mann tvær grímur um
hvort einhver tilgangur sé með starfinu.
Og það getur t.d. ekki verið æskileg
framvinda að umræða fari fram eftir að
ákvarðanir hafa verið teknar.“
Þessi lýsing Steinunnar Birnu á
stefnumótun og ákvarðanatöku Reykja-
víkurlistans í menningarmálum er í hróp-
andi mótsögn við það, sem lofað var í mál-
efnaáherzlum R-listans fyrir síðustu
borgarstjórnarkosningar: „Efnt verði til
skapandi umræðu og samstarfs bæði við
áhugafólk um menningarstarfsemi og þá
sem bera hina faglegu og listrænu
ábyrgð. Þannig verði mótuð metnaðar-
full menningarstefna þar sem hinir fjöl-
breyttu menningarstraumar sem bærast
meðal borgarbúa fái notið sín.“
Sú spurning gerist jafnframt áleitin,
hvort þetta séu hin svokölluðu „sam-
ræðustjórnmál“ sem fyrrverandi leiðtogi
R-listans, Ingibjörg Sólrún Gísladóttir,
hefur svo mjög haldið á lofti, m.a. með
þessum orðum: „Við eigum enga aðra leið
í stjórnmálum en leið samstarfs og sam-
ræðu.“
Um langa hríð töldu vinstrimenn á Ís-
landi að þeir ættu tvö höfuðvígi; verka-
lýðshreyfinguna og menningargeirann,
þótt innan beggja væru auðvitað margir,
sem aldrei fylgdu þeim að málum. Með
breyttu hlutverki og stöðu verkalýðs-
hreyfingarinnar hefur dregið úr vægi
hennar í áherzlum vinstrimanna, en
menninguna hafa þeir gjarnan viljað
eigna sér áfram. Að undanförnu hefur
hins vegar borið á óánægjuröddum hjá
vinstrisinnuðum framámönnum í menn-
ingarlífi vegna stefnu R-listans, m.a. í áð-
urnefndum málum en einnig fleirum. Í
þessu ljósi er afsögn Steinunnar Birnu
Ragnarsdóttur verulegt áfall fyrir
Reykjavíkurlistann, sem hlýtur að taka
stefnu sína og starfshætti til endurskoð-
unar.
MISRÁÐIN BYGGÐAPÓLITÍK
Einar K. Guðfinnsson alþingismaðurlét þau ummæli falla í utandag-
skrárumræðum um stöðu hinna minni
sjávarbyggða fyrr í vikunni að stærsti
atvinnuveitandi landsins, ríkisvaldið,
yrði að leggja áherslu á uppbyggingu
sína úti á landi ekki síður en á höfuðborg-
arsvæðinu. Lýsti þingmaðurinn þeirri
skoðun að ríkið ætti að leggjast á árarn-
ar í atvinnusköpun á landsbyggðinni og
flytja opinber störf til byggðarlaga þar
sem skortur er á vinnu.
Hér skal ekki gert lítið úr þeim vanda
sem blasir við ýmsum byggðarlögum úti
á landi. Og engan skal undra að lands-
byggðarþingmönnum sé umhugað um at-
vinnuástandið í kjördæmum sínum. Það
er hins vegar full ástæða til að vara við
„lausnum“ sem felast í því að ríkisbáknið
sé þanið út með óhagkvæmum ráðstöf-
unum.
Fyrir nokkrum árum voru miklar von-
ir bundnar við svonefnda fjarvinnslu og
hvatti Morgunblaðið m.a. mjög til þess,
að ný byggðastefna yrði mótuð á grund-
velli þeirrar byltingar, sem orðin var í
tölvuvinnslu og fjarskiptum. En raunin
hefur orðið sú að erfiðara hefur reynst að
byggja upp atvinnu með slíkum fjar-
vinnsluverkefnum en vonir stóðu til. Og
ráðuneytin, sem ættu að minnsta kosti að
kappkosta að spara í rekstri sínum, hafa
ekki séð hag í því að miðla verkefnum.
Frá sjónarmiði bæjaryfirvalda í byggð-
arlögum þar sem atvinnuleysi ríkir eru
fyrirheitin um fjölgun opinberra starfa
vitaskuld kærkomin. En frá sjónarmiði
skattgreiðenda verða ráðuneytin að
gæta ýtrustu hagkvæmni í rekstri. Eink-
um og sér í lagi í ljósi þess að ávinning-
urinn af sértækum aðgerðum er að feng-
inni reynslu í besta falli skammgóður
vermir.
Að sama skapi hefur ekki alltaf verið
friður um flutning ríkisstofnana út á
land. Burtséð frá þeirri óhagkvæmni og
þeim mikla kostnaði sem því fylgir að
flytja stofnanir í heilu lagi frá höfuðborg-
inni er erfitt að sjá að það skili í raun og
veru miklu í byggðalegu tilliti. Þó eru
dæmi um að þetta hafi tekizt.
Öðru máli gegnir um nýjar stofnanir,
sem settar eru upp á vegum opinberra
aðila. Sterk rök geta verið fyrir því að
staðsetja þær á landsbyggðinni. Það er
líka athyglisvert að sjá, hvað mennta-
stofnanir geta haft mikil og örvandi áhrif
á umhverfi sitt. Það á við um háskólana á
Akureyri og í Borgarfirði svo að dæmi
séu nefnd.
Þá er ástæða til að gera athugasemd
við það sjónarmið að einmitt nú sé lag að
gera sérstakt átak í því að færa störf á
vegum hins opinbera út á land vegna
þess að uppsveiflu sé vænst í efnahagslíf-
inu. Vonandi er það ekki almennur skiln-
ingur meðal þingmanna að upplagt sé að
nota tækifærið þegar efnahagurinn
glæðist til að auka umsvif hins opinbera
enn frekar en orðið er.
Hlutverk ríkisins í byggðamálum á
fyrst og fremst að felast í því að tryggja
að nauðsynlegt stoðkerfi sé til staðar og
skapa þannig skilyrði fyrir frjálst at-
vinnulíf. Ríkið á að sjá til þess að sam-
göngur séu greiðar, að fjarskiptaleiðir
séu opnar og að fólk geti sótt menntun og
heilbrigðisþjónustu í sinni heimabyggð.
Ef túlka má orð þingmannsinns í þá veru
er unnt að taka undir með honum.