Morgunblaðið - 19.12.2003, Blaðsíða 62

UMRÆÐAN
62 FÖSTUDAGUR 19. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Klapparstíg 44,
sími 562 3614
Margar
tegundir
•Diskamottur 4 stk.
í pakka kr. 2.900
•Diskamottur 6 stk.
í pakka kr. 2.900
•Glasabakkar 6 stk.
í pakka kr. 995
Gler skurðarbretti kr. 1.500
Jólagjafir í Pipar og salt frá
Bakki kr. 2.750
Í FRÉTTABLAÐINU 9. des.
var rækilega slegið upp frétt um
að Össur Skarphéðinsson ætlaði að
beita sér fyrir að sett yrðu „Evr-
ópulög um starfsmannaleigur“, lög
sem myndu t.d.
„afturkalla starfsleyfi
þeirra innan evrópska
efnahagssvæðisins“.
Hann tók málið upp í
flóttamannanefnd
Evrópuráðsins og ætl-
ar að taka það upp í
öllum alþjóðlegum
stofnunum sem tengj-
ast á einhvern hátt
velferð launamanna.
Ég spyr fyrst: Getur
Evrópuráðið sett ein-
hver lög um Evrópska
efnahagssvæðið? Ég
hélt ekki. En þetta
mál er þá líklega eitt af því sem
Össur vill beita sér fyrir á vett-
vangi Evrópusambandsins ef …
Barátta gegn starfsmannaleigum
eins og þeim sem ráðið hafa menn
til Kárahnjúka er alls góðs verð,
það má Össur eiga. En von hans
um evrópskt bjargráð sýnist stór-
undarleg. Við höfum reyndar séð
svipað frá ASÍ-kontóristunum sem
vilja leita á náðir Evrópusam-
bandsins og reglu-
gerðafrumskógarins
þar af því þeir treysta
sér illa í slaginn við
atvinnurekendur og
ríkisvald hér heima.
Meinið er að það fer
illa saman að berjast
gegn starfsmannaleig-
um og berjast fyrir
Evrópusambandsaðild.
Uppgangur starfs-
mannaleigna er ein-
mitt snar þáttur í
þeirri þróun sem nú
er að verða á vinnu-
markaðnum í Evrópu-
sambandinu. Í stað fastráðins
vinnuafls ráða stófyrirtækin æ
meira til sín lausráðið vinnuafl, oft
í hlutastörf og með sveigjanlegan
vinnutíma og það eru í sívaxandi
mæli starfsmannaleigur sem sjá
þeim fyrir þessu vinnuafli. Slíkt
vinnuafl er á þeytingi milli svæða
eftir þörfum fjármagnsins, hefur
engin áunnin réttindi og atvinnu-
rekendur hafa lágmarksskyldur við
það. Þannig er sá „sveigjanlegi
vinnumarkaður“ sem auðvald og
markaðshyggjumenn dreymir um,
og bandaríski vinnumarkaðurinn
er þar helsta fyrirmyndin.
Evrópusambandið er kapítalísk
heimsvaldablokk á framsóknar-
braut í átt til sambandsríkis en á í
harðvítugri heimsvaldasamkeppni
við Bandaríkin. Efnahagslega er
það farið að ógna Sam frænda sín-
um en ennþá er það óþægilega háð
honum í pólitískum og sérstaklega
hernaðarlegum efnum. Stórsókn er
fyrir dyrum, stækkun ES til aust-
urs. Allar götur síðan múrinn féll
hafa evrópskir auðhringar komið
sér fyrir í Austur-Evrópu og gert
hana að sínu sérstaka láglauna-
svæði, staðsett þar vinnukrefjandi
framleiðslueiningar (t.d. í bíla- og
fjarskiptaiðnaði), nýtt markaðinn
þar og ódýrt en vel menntað
vinnuafl. Austur-Evrópa nálgast
meir 3. heims stöðu með hverju ári
sem líður. Landnám (eða lebens-
raum) auðhringanna til austurs
fær þó ný og betri skilyrði fyrsta
maí 2004 þegar tíu ný lönd bætast
við Evrópusambandið. EES stækk-
ar að sama skapi og fjórfrelsi
EES-samningsins mun gilda um
nær alla Evrópu vestan landa-
mæra gömlu Sovétríkjanna. Innra
markaði fjármagns og vöru verður
þá sleppt á austursvæðið, vest-
urevrópskt fjármagn mun kaupa
upp það sem eftir er af þarlendum
iðnaði eða brjóta hann niður og
koma upp vestrænum útibúum í
staðinn.
Stækkunin austur er þýðing-
armikil fyrir ES á annan hátt. Í
krafti hennar munu evrópskir auð-
hringar og markaðshyggjuöfl nota
sama markaðsfrelsi sem múrbrjót
til að lemja niður „reglugerða-
bákn“ og „ósveigjanleika“, þ.e.a.s.
áunnin félagsleg og fagleg réttindi
verkalýðs á núverandi EES-svæði.
Nú er tækifæri til að koma upp
langþráðum „sveigjanlegum vinnu-
markaði“, markaðslaunum í stað
almennra kjarasamninga, svimandi
launamun milli svæða og innan
sama atvinnusvæðis o.s.frv. Sam-
keppnishæfari vinnumarkaður,
segja þeir. Ráðamenn ES hafa
þegar markað sér þessa stefnu (í
Lissabon 1997) en gengið illa að
koma henni á vegna andstöðu inn-
an verkalýðshreyfingar og þjóð-
þinga. En stækkun ES í austur
opnar leiðina. Henni fylgir mikill
straumur ódýrs vinnuafls inn á allt
núverandi EES-svæðið (dæmi: at-
vinnuleysi í Póllandi er nú líklega
nærri 40% og laun um 15% af
skandinavískum launum), m.a.
lausráðið vinnuafl gegnum starfs-
mannaleigur. Það mun setja mik-
inn þrýsting á verkalýðshreyf-
inguna og áunnin réttindi hérna
megin, og þann þrýsting mun at-
vinnurekendavaldið nota til hins
ýtrasta.
Á Norðurlöndum er ólöglegur og
hálfólöglegur innflutningur ódýrs
vinnuafls gegnum starfsmannaleig-
ur nú þegar orðinn verulegt vanda-
mál fyrir verkalýðshreyfinguna.
Lausráðið, árstíðabundið vinnuafl í
Skandinavíu er að stærstum hluta
frá Austur-Evrópu (í landbúnaði,
skúringum og byggingariðnaði),
fólk sem ýmist vinnur á lágmarks-
launum eða ólöglegum þrælalaun-
um. Með stækkun ES verður þetta
að mestu löglegt, því frjálst flæði
vinnuafls er hluti af fjórfrelsi innri
markaðarins. Og fjórfrelsið gildir
um allt EES-svæðið og að þessu
leyti er Ísland algjörlega á sama
báti og lönd með fulla aðild.
Það blasir við að það verður ill-
mögulegt fyrir verkalýðshreyf-
inguna að hafa einhverja stjórn á
þróun vinnumarkaðarins. Hún get-
ur að vísu krafist aðlögunartíma-
bils en að hámarki í fimm ár.
Kárahnjúkadæmið og íslenski
kaupskipaflotinn gefa svolítinn
smjörþef af þeim vandamálum sem
upp munu koma. Alls konar rétt-
indi verkafólks hér fyrir vestan
verða í raun „samkeppnishaml-
andi“. Ráðamenn ES og atvinnu-
rekendur hér fyrir vestan munu
nota hið frjálsa flæði sem vopn til
að brjóta þau réttindi niður á með-
vitaðan og skipulegan hátt. Þetta á
ekki aðeins við um laun. Á EES-
svæðinu gilda t.d. þær reglur að
fjölskyldur gistiverkamanna, þótt
þær flytji ekki, fái sömu félagslegu
réttindi, t.d. fjölskyldubætur, eins
og fjölskyldur heimamanna og
gistiverkamaður á t.d. að fá þær
örorkubætur sem gilda í gistiland-
inu. Þetta eru bara dæmi. Velferð-
arkerfi af skandinavískri gerð, sem
kostað er af skattfé, þolir það illa
að stór hluti þiggjenda verlferð-
arinnar séu skammtímagreiðendur
eins og gerist ef vinnuaflið er á
þeytingi. Mikið flæði vinnuafls
mun því grafa undan velferðar-
kerfinu og opna fyrir bandarísku
leiðina þar sem lífskjaratryggingar
gegnum einkatryggingafélög
kæmu í staðinn fyrir opinbert fé-
lagslegt öryggisnet.
Hvaða Evrópulög?
Þórarinn Hjartarson skrifar
um starfsmannaleigur ’Barátta gegn starfs-mannaleigum eins og
þeim sem ráðið hafa
menn til Kárahnjúka er
alls góðs verð, það má
Össur eiga. ‘
Þórarinn
Hjartarson
Höfundur er sagnfræðingur og plötu-
smiður.