Morgunblaðið - 08.01.2004, Blaðsíða 30

LISTIR
30 FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
VEGURINN brennur, nýtt leikrit eftir
Bjarna Jónsson, verður frumsýnt á Smíða-
verkstæði Þjóðleikhússins annað kvöld.
Í verkinu er horft á samskipti fólks í að því
er virðist ofurvenjulegri íslenskri fjölskyldu.
Meðan Örn stendur í stórræðum sem bæj-
arstjóri norður í landi, stendur eiginkona
hans á krossgötum í höfuðborginni og Krist-
ján bróðir hans einbeitir sér að því að hjálpa
syni sínum, Sigurði, að fóta sig að nýju eftir
meðferð. Þegar Inga, kærasta Sigurðar, byrj-
ar að vera með Hönnu, dóttur Arnar, brjótast
hins vegar út heiftarleg átök á milli persón-
anna; stríð sem vofði yfir og rekur upphaf
sitt langt aftur í tímann. Vegurinn brennur er
verk um ákafa leit þessa fólks að samastað í
lífinu.
Fjögur ár er liðin frá því að höfundurinn,
Bjarni Jónsson fór að velta hugmyndinni að
verkinu fyrir sér. „Ég þurfti tíma til að kanna
þessar persónur, og hafði í byrjun enga
ákveðna sögu í huga; - bara þetta fólk. Hlut-
irnir fóru svo að þróast þegar ég fór að tefla
fólkinu saman, skoða hvað það ætti sameig-
inlegt, eða í hvaða átökum það ætti sín í milli.
Átökin og söguþráðurinn urðu því til í gegn-
um persónurnar.“
Persónur Bjarna hafa öll miklar langanir
og vilja til að uppfylla þær, og ganga sífellt
skrefinu lengra í þeirri viðleitni. „En þegar
minnst varir koma afleiðingar hegðunar
þeirra í bakið á þeim. Þetta er fólk á brenn-
andi jörð, og mig langaði einmitt að skrifa um
þannig fólk. Mér finnst eins og undanfarin ár
hafi bæði markvisst og ómeðvitað verið að
tæta upp félagsvitund fólks. Okkur er att
saman hverju gegn öðru í kapphlaupi um lífs-
gæði. Á Íslandi eru aldrei til neinir peningar,
en þó alltaf verið að búa til eignir. Og meðan
verið er að versla með eignir þurfa einhverjir
að eiga peninga. Það er verslað á lánum, og
allir borga brúsann. Þannig er félagslegur
bakgrunnur fólksins í verkinu.“
Það virðist vera einkenni á persónum
verksins, að þrátt fyrir velmegun og efn-
ishyggju, þrái þær fátt meira en skilning,
snertingu og væntumþykju hver annarrar.
En þær virðast að sama skapi ekki reiðubún-
ar, hvorki að gefa né þiggja, þegar tækifærin
gefast.
„Já, mesta tragíkin í lífi þessara persóna er
einmitt sú að þau eru stöðugt að glata augna-
blikum. Athygli þeirra beinist að praktískum
hlutum, - þetta er skynsamt fólk sem vill vera
skilvirkt í samfélaginu, en um leið drepur
þetta möguleika þess á því að upplifa augna-
blikið.“
Gagnkvæmt traust
höfundar og leikstjóra
Bjarni segir það hafa verið mjög spennandi
að fylgjast með hvernig verkið verður til á
nýjan leik á sviðinu, en segist vísvitandi hafa
haldið sig til baka meðan á æfingaferlinu
stóð. „Ég var búinn að vinna að verkinu í þó-
nokkurn tíma og skilaði handritinu þannig að
það var strax hægt að fara að vinna með það.
Mér finnst fyrsti samlestur mest spennandi
stundin í þessu ferli. Þá heyri ég hvort hlut-
irnir eru að virka eða ekki. Ef fyrsti sam-
lestur og fyrstu æfingar ganga vel og maður
finnur að aðrir munu gera verkið að sínu, þá
er ágætt að geta haldið áfram með aðra
vinnu, og leyfa leikhúsfólkinu að vinna þetta
á eigin spýtur,“ segir Bjarni. „Það er ekki
hlutverk höfundarins að vakta textann sinn.“
Bjarni og Viðar Eggertsson leikstjóri
þekkjast ágætlega frá fyrri tíð, en Viðar setti
verk hans, Kaffi, upp á Litla sviðinu 1998.
„Bjarni er mjög prófessjónal leikritahöf-
undur,“ segir Viðar. „Hann stefndi á það
snemma að semja leikrit, fór og lærði drama-
túrgíu, sem höfundur, en var ekki dramatúrg
sem fór að semja leikrit. Hann hefur starfað
töluvert í leikhúsi sem dramatúrg, þýðandi og
höfundur, og viðhorf hans til leikhússins og
reynsla eru til vitnis um fagmennsku hans.
Handritið sem hann færði okkur í hendur að
Vegurinn brennur, var fullbúið, og strax
hægt að vinna með það. Hann hefur treyst
okkur, mér og leikhópnum fyrir verkinu og
við höfum farið okkar leið með það.“
Viðar segir að hins vegar sé það skoðun
hans sem leikstjóra, að þegar um frumupp-
færslur sé að ræða, hafi höfundur ákveðinn
rétt, og eigi að fá að sjá sýningu sem sé ná-
lægt því sem hugmyndir hans um verkið
voru. „Ég reyni því að stíga varlega til jarðar
og reyni að finna þann kjarna sem ég þykist
sjá í verkinu af höfundarins hálfu, reyni að
fylgja honum vel eftir og beita þeim meðulum
sem leikhúsið ræður yfir til að magna það
upp. Við Bjarni finnum að traustið sem í
þessu felst er gagnkvæmt.“
Sterkur leikhópur sem
hefur mikið að gefa
Viðar segir að mjög ánægjulegt hafi verið
að hefja æfingar á verkinu, því leikararnir
hafi strax á fyrsta samlestri verið fljótir að
átta sig á því hve gott verk þeir voru með í
höndunum. „Leikararnir höfðu mikla ánægju
af því að vinna verkið, og það kom aldrei upp
neinn sá vafi, sem eðlilegt er að gerist með
ný verk, að það sé eitthvað sem höfundur
þurfi að endurskoða, betrumbæta eða um-
skrifa. Það komu aldrei fram neinar efasemd-
ir um verkið, því Bjarni hafði unnið það það
vel.“
Viðar fékk að fylgjast með vinnu Bjarna
við skriftirnar sjálfar, og segir það hafa verið
sérstaklega ánægjulegt. Bjarni skrifaði marg-
ar gerðir af verkinu á ritunartímanum. „Það
var gaman að sjá hve markvisst hann vann að
ákveðnum hugmyndum um hvernig hann
vildi hafa verkið, og það var líka gott veg-
arnesti fyrir mig, að vita um hvað hann var
að hugsa, þótt það yrði augljóst þegar maður
les verkið fullfrágengið.
Bjarni beitir gjarnan tækni sem maður sér
í kvikmyndum, - það er klippt úr einu atriði í
annað formálalaust og án aðdraganda. Það er
hraði í tilfinningu frá einu atriði til annars
sem maður verður að halda til haga. Til að
geta verið trúr verkinu þarf leikstjórinn að
skilja vel þessar aðferðir höfundarins og
vinna með þeim, en ekki gegn þeim. Leik-
stjórinn getur svo notað aðferðir leikhússins
til að magna þær upp.“
Vegurinn brennur er ekki hefðbundið í
uppbyggingu, og í raun er verið að segja
nokkrar sögur samtímis. Viðar lýsir því þann-
ig að áhorfandinn fái að fylgjast með leiftri úr
lífi þessa fólks;- þegar verkið hefst, vitum við
að löng saga er þegar að baki, og þegar því
lýkur, mun lífið halda áfram á sömu fleygi-
ferð. Dvölin á hverjum viðkomustað virðist
stutt - heimilið, vinnan, samfélagið, sam-
skiptin - ein stór umferðarmiðstöð, eða hvað?
Viðar kveðst mjög heppinn með það ein-
valalið leikara sem leikur í verkinu, og að
leiðin að persónum verksins hafi legið í gegn-
um samvinnuna við leikarana. „Þetta er
sterkur leikhópur, sem hefur mikið að gefa.
Hver og einn leikaranna hefur getað lagt
mikið af mörkum af sjálfum sér og mitt hlut-
verk er að ganga í þá sjóði og taka af, ótæpi-
lega, vinna með hugmyndir, vinna úr og sort-
era. Leikararnir hafa því lagt talsvert til
málanna um persónurnar, þótt margt sé mjög
skýrt frá höfundinum. Texinn er stundum
notaður til að fela það sem fólk er í raun og
veru að hugsa; - fólk skýlir sér á bak við orð-
in, en þá er það okkar að sýna með athöfnum,
hreyfingum og ýmiss konar blæbrigðum, að
það býr ýmislegt á bak við orðin. Þarna bæta
góðir leikarar við þekkingu leikstjórans svo
um munar. Skemmtilegasta glíman í svona er
verki getur einmitt verið sú að takast á við
það sem ekki er sagt, það sem persónurnar
hugsa, en þora ekki að segja.“
Kaffi í Augsburg
Bjarni Jónsson hefur starfað sem höf-
undur, dramatúrg og þýðandi, meðal annars
fyrir Þjóðleikhúsið, Leikfélag Reykjavíkur,
Nemendaleikhúsið, Leikfélag Íslands og
EGG-leikhúsið. Leikrit Bjarna eru Kork-
mann, sem hlaut verðlaun í leikritasamkeppni
LR 1989 og var leiklesið í Þjóðleikhúsinu
1992, Mark, sviðsett af Skagaleikflokknum
1994 og Kaffi sem Þjóðleikhúsið sýndi á Litla
sviðinu veturinn 1998. Uppsetning leikhússins
var sýnd á evrópsku leikritahátíðinni Bonner
Biennale þá um sumarið og leikritið flutt í
Vesturþýska útvarpinu í Köln árið 2000.
Borgarleikhúsið í Augsburg fyrirhugar að
frumsýna Kaffi í Þýskalandi. Bjarni var til-
nefndur til norrænu leikskáldaverðlaunanna
árið 2000.
Ólafur Darri Ólafsson í hlutverki sonarins
ódæla, Sigga, á Smíðaverkstæðinu.
Jóhann Sigurðarson og Guðrún Gísladóttir í
hlutverkum Arnar og Sigrúnar.
Morgunblaðið/Jim Smart
Hanna og Inga, Nanna Kristín Magnúsdóttir og Arnbjörg Hlíf Valsdóttir í hlutverkum sínum.
Söguþráðurinn
spannst kringum
persónurnar
Við hvað erum við alltaf svo upptekin, að við megum ekki vera að því að sinna samskiptum okkar á milli? Þessi
spurning brann á Bergþóru Jónsdóttur eftir að hafa fylgst með æfingu á nýju leikriti Bjarna Jónssonar, Veg-
urinn brennur, þar sem ósköp venjuleg fjölskylda tekst á við ósköp venjulegan raunveruleika sem snýst upp í
mikla dramatík. Bergþóra ræðir hér við höfundinn og leikstjórann, Viðar Eggertsson.
begga@mbl.is
eftir Bjarna Jónsson.
Leikstjóri: Viðar Eggertsson.
Lýsing: Páll Ragnarsson.
Leikmynd: Þórunn Sigríður
Þorgrímsdóttir.
Búningar: Margrét Sigurðardóttir og
Þórunn Sigríður Þorgrímsdóttir.
Leikarar: Arnbjörg Hlíf Valsdóttir, Guð-
rún S. Gísladóttir, Hjalti Rögnvaldsson,
Jóhann Sigurðarson, Nanna Kristín Magn-
úsdóttir og Ólafur Darri Ólafsson.
Vegurinn
brennur