Morgunblaðið - 08.01.2004, Blaðsíða 47

MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 8. JANÚAR 2004 47
✝ Guðjón A. Guð-mundsson fædd-
ist í Reykjavík 6.
janúar 1921. Hann
lést á Hjúkrunar-
heimilinu Sunnuhlíð
í Kópavogi 30. des-
ember síðastliðinn.
Foreldrar hans voru
hjónin Guðmundur
Guðjónsson, kaup-
maður í Reykjavík,
f. 19. júní 1894 í
Efra-Seli í Stokks-
eyrarhreppi, d. 3.
september 1961, og
kona hans Anna
María Gísladóttir, húsmóðir, f.
18. mars 1893 í Reykjavík, d. 10.
apríl 1981. Systkini Guðjóns eru
Karitas, f. 19. desember 1917, d.
26. ágúst 1997, Borghildur, f. 8.
febrúar 1925, Kristín G. Fenger,
f. 18. febrúar 1930, d. 13. nóv-
ember 1999, og Hildigunnur, f.
18. janúar 1936, d. 26. júní 1936.
Guðjón kvæntist hinn 2. októ-
ber 1943 Þóru Hannesdóttir, f. 2.
júní 1919, d. 6. febrúar 2000.
Börn þeirra eru dr. Gísli Hannes
Guðjónsson, prófessor og yfir-
réttarsálfræðingur við Lund-
únaháskóla, og Guðmundur Guð-
jónsson, yfirlögregluþjónn hjá
Ríkislögreglustjóranum, fæddir
26. október 1947. Gísli er giftur
Júlíu Guðjónsson. Stjúpbörn
Gísla eru Rhiannon og Rowena
Easton. Guðmundur er giftur
Tove Bech. Börn þeirra eru Þóra
Margrét og Guðjón
Aðalsteinn. Stjúp-
börn Guðmundar
eru Ólafur Börkur
og Einar Björn
Guðmundssynir.
Guðjón starfaði
alla tíð við verslun-
arstörf, fyrst í mat-
vöruverslun Guð-
mundar
Guðjónssonar, föð-
ur síns, sem stofnuð
var árið 1923. Við
fráfall hans árið
1961 tók Guðjón við
versluninni, sem
var lengst af á Skólavörðustíg
21a í Reykjavík. Árið 1968 fluttu
þau Guðjón og Þóra verslunina
að Vallargerði 40 í Kópavogi.
Þóra starfaði í versluninni með
eiginmanni sínum frá árinu
1965. Árið 1973 keyptu þau
verslunarhúsnæðið ásamt íbúð á
efri hæð, sem þau fluttu í. Árið
1985 hættu þau verslunarrekstr-
inum vegna alvarlegra veikinda
Guðjóns, en bjuggu áfram í íbúð
sinni í Vallargerðinu þar til Þóra
lést. Guðjón bjó eftir það um
tíma hjá Guðmundi syni sínum
og tengdadóttur, en flutti síðan
á Sambýli aldraðra við Skjól-
braut 1a Kópavogi. Síðastliðið
vor hrakaði heilsu Guðjóns og
flutti hann þá á Hjúkrunarheim-
ilið Sunnuhlíð í Kópavogi.
Útför Guðjóns fer fram frá
Kópavogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Mánudaginn 29. desember 2003
var mikil ófærð á höfuðborgarsvæð-
inu. Það varð þess valdandi að í
stað þess að heimsækja pabba í
Kópavoginn lét ég nægja að hringja
í hann. Hann var sjálfum sér líkur
og kvaddi mig á sinn vanalega ást-
ríka hátt. Ekki óraði mig fyrir að
þetta yrði síðasta samtal okkar en
hann lést í svefni þá um nóttina.
Við fráfall mömmu í byrjun árs
2000 breyttist mikið í lífi pabba,
sem búið hafði við heilsuleysi um
langt árabil. Mamma var þeim
hæfileikum gædd að hún sá alltaf
jákvæðu hliðarnar á öllu og glað-
lyndið slíkt að það var eins og erf-
iðleikar væru ekki til. Þar sem þau
hjónin ráku verslun saman um ára-
tuga skeið voru þau ákaflega sam-
rýnd. Þótt því fylgi sjálfstæði að
vera með eigin atvinnurekstur var
neikvæða hliðin sú að þau tóku sér
aldrei frí frá vinnu, nema mamma
nokkrum sinnum þegar hún fór til
útlanda, aðallega til að heimsækja
Gísla bróður og fjölskyldu hans.
Þegar pabbi fékk heilablæðingu ár-
ið 1985 var verslunarrekstrinum
sjálfhætt, enda mamma þá einnig
orðin mikill sjúklingur. Það var erf-
iður tími sem þá fór í hönd m.a.
vegna þess að þau hjónin urðu að
hætta með verslunina og setjast í
helgan stein. Það var gefandi starf
að vera kaupmaðurinn á horninu
eins og það var kallað í þá daga,
þar sem allt var miklu persónulegra
en nú er. Í því umhverfu nutu þau
hjónin sín ákaflega vel. Viðbrigðin
sem bar svo skjótt að urðu því mik-
il. Allt fór þetta þó vel og þau hjón-
in áttu saman ágætis stundir eftir
þetta þrátt fyrir erfið veikindi og
nutu þess að sjá barnabörnin vaxa
úr grasi.
Fyrsta árið eftir fráfall mömmu
bjó pabbi hjá mér og fjölskyldu
minni. Hann flutti síðan á Sambýli
aldraðra að Skjólbraut 1a, Kópa-
vogi, og síðastliðið vor á Hjúkr-
unarheimilið Sunnuhlíð í Kópavogi
þar sem hann dvaldi allt til dauða-
dags. Á þessum stöðum naut hann
góðrar aðhlynningar og kynntist
yndislegu fólki. Fyrir það erum við
þakklát.
Nú er komið að kveðjustund, fað-
ir kær. En minningin um þig lifir
áfram.
Guðmundur Guðjónsson.
Ég hitti Guðjón fyrst árið 1977
þegar ég trúlofaðist Gísla syni
hans. Guðjón var í þá daga vinnu-
samur verslunareigandi, ákaflega
hlýr persónuleiki og gaf mikið af
sér.
Ég fann að ég var velkomin í fjöl-
skylduna. Vegna þess að við Gísli
bjuggum í Englandi sáumst við
sjaldnar en við hefðum kosið. Einu
sinni, eftir að Guðjón veiktist árið
1985, kom hann í heimsókn til okk-
ar til Englands.
Síðastliðið sumar komum við
Gísli til landsins, ásamt dóttur
minni Rowenu og barnabarni Arc-
hie. Þá hittumst við í síðasta skipt-
ið.
Blessuð sé minning þín elsku
tengdafaðir.
Júlía Guðjónsson.
Kallið er komið,
komin er nú stundin,
vinaskilnaðar viðkvæm stund.
Vinirnir kveðja
vininn sinn látna,
er sefur hér hinn síðsta blund.
(Valdimar Briem.)
Elsku afi. Minningin um þig mun
lifa með okkur um alla tíð.
Við elskum þig.
Þóra Margrét og
Guðjón Aðalsteinn.
GUÐJÓN
AÐALSTEINN
GUÐMUNDSSON
listamaður fann strax hvar feitt var
á stykkinu, því honum datt ekki í
hug að breyta verkum hennar, enda
hafði Sigurlaug verið þrjá vetur á
teikniskóla í Ósló. Hann kenndi
henni mikið um litameðferð. Hún
dásamaði hann sem persónu og
listamann. Það er kímnin sem ein-
kennir flest málverkin, raunar hélt
hún því fram að það væri gamla
Öxneyjarseiglan og taldi sig líkjast
Edward Munch mest af öllum mál-
urum. Ekki leiðum að líkjast.
Sigurlaug var elsta dóttir
hjónanna Jónasar Jóhannssonar, óð-
alsbónda í Öxney, og Elínar Guð-
mundsdóttur. Móðir hennar dó af
barnsförum og voru þá 14 börn á lífi.
Ég ætla mér ekki þá dul að ætlast til
að nútímafólk skilji hvað blasti við
börnunum í Öxney við lát móðurinn-
ar. Þar eru börn sem fengu ekki að
vera börn því þau þurftu að axla
ábyrgð sem var svo óhemjustór að
flestum féllust hendur. Samt komust
13 börn upp og Jónas eignaðist síðar
dóttur svo Öxneyjarsystkinin voru
14. Sigurlaug var þeirrar gerðar að
hún bar ekki tilfinningar sínar á
torg. Samt sagði hún mér hvernig
henni leið, þegar þau þrjú elstu
komu heim úr heyskap í úteyjum og
móðirin og litla barnið dáin. Hún fór
alein út á eyju og grét og grét.
Öll voru börnin vel gefin en þraut-
in þyngri að mennta svo stóran hóp.
Sigurlaug komst til Reykjavíkur þar
sem hún vaskaði fisk vestur í bæ og
fékk nóg fyrir skólavist á Laugar-
vatni tvo vetur. Hún vann alla erf-
iðisvinnu kvenna og komst síðar í
húsmæðraskólann Ósk á Ísafirði.
Fyrsta verk hennar eftir skólann
var að sjá um mötuneyti í Reykja-
nesi fyrir 60 karlmenn. Þar bakaði
hún, var með þrímælt og þrisvar
sinnum kaffi á hverjum einasta degi.
Meira að segja afhýddi hún hverja
einustu kartöflu ofan í mannskap-
inn. Þar að auki varð hún að sækja
vörur sem Djúpbáturinn kom með
frá Ísafirði, sjálf að bera níðþunga
fiskpakka og allt. Þegar ég spurði af
hverju hún hefði ekki kvartað, sagði
hún mér að orðsporið varð að vera
þannig að stúlkan kvartaði ekki.
Alltaf blundaði hjá henni mennta-
þráin og þar sem Jóhann bróðir
hennar var kominn til framhalds-
náms í Noregi, varð úr að hún færi
þangað. Fyrst í vist, síðan á Sta-
bækk sem strax að stríði loknu var
gerður að háskóla. Við vitum auðvit-
að ekki hvað hefði gerst, hefði stríð-
ið ekki sett strik í reikninginn,
þ.e.a.s. Sigurlaug varð tveimur ár-
um lengur í Noregi en ella. Hún
nýtti tímann vel sem fyrr segir með
listnámið og lauk líka með garð-
yrkju sem sérgrein.
Heima tók við starf og veikindi.
Eins og fólk frá stríðshrjáðum lönd-
um lenti í, fundust hjá henni berkl-
ar. Hún lá lengi á berklahæli í Dan-
mörku en þeir tóku sig upp þrisvar.
Einnig fékk hún mænuæxli og fleiri
sjúkdómar hrjáðu hana. Samt lét
hún ekki deigan síga og málaði af
krafti.
Einkalíf hennar var afar farsælt,
hún giftist Snorra Tómassyni frá
Grindavík. Það ríkti mikil virðing og
gagnkvæmt traust í hjónabandinu
og þau voru samhent um reisn og
risnu sem jafnan einkenndi heimili
hennar. Sigurlaug var falleg kona,
há og grönn og það sópaði að henni.
Hárið var rautt með gullinni slikju.
Hendur hennar sannkallaðar lista-
mannshendur sem fólk nefnir svo,
langar og grannar eins og aðallinn á
málverkum El Grecos hefur. Hún
var vinföst og vinavönd. Það var
ekki ónýtt fyrir mig að eiga hana að
vini alla tíð og vera ævinlega kvödd
með: og komdu svo fljótt aftur.
Lífi stórbrotinnar og mikilhæfrar
konu er lokið. Lífið var henni and-
streymt á stundum með ástvina-
missi og langvinnum veikindum en
dauðinn var henni líknsamur. Hún
vildi vera heima og tókst það með
hjálp Öldu systurdóttur sinnar og
fjölskyldu hennar. Þau umvöfðu
hana kærleika og ástúð þannig að
hún þurfti í engu að sýta að hafa
ekki sjálf eignast börn. Hún var
mikil nútímakona, fljót að tileikna
sér tækni, sjálfstæð og ferðaðist
mikil til útlanda, alla leið til Ástralíu
þegar Alda og Ragnar bjuggu þar.
Allan tímann rúmföst í Danmörku
var hún í málanámi í bréfaskóla og
náði góðum tökum á ensku og þýsku
auk norsku og dönsku.
Það var í samræmi við lífsskoð-
anir hennar að láta ekki ellina buga
sig, þrjár kynslóðir Öxneyinga, ég
og fleiri vinir vorum hjá henni dag-
inn áður en hún fékk áfallið. Ég sá
að hún var albúin að sameinast ást-
vinunum , eyjunum, fuglum og
blómum sem hún túlkaði svo vel í
verkum sínum. Ég sendi innilegar
samúðarkveðjur til Jóhanns, Guð-
rúnar, Kristínar, Hildar og Elínar.
Án þess að halla á nokkurn er hér
hjartans þakklæti til Öldu, Ragnars
og fjölskyldu sem gerðu henni kleift
sl. áratug að lifa sjálfstæð og með
reisn sem henni bar.
Ars longa, vita brevis – listin er
löng – lífið er stutt. Verkin lofa
meistarann, þau lifa okkur og verða
óbornum kynslóðum æ til yndis.
Engin var sem hún.
Erna Arngrímsdóttir.
Myndlistarástandið í landinu hef-
ur verið ýmsum áhyggjuefni, enda
er nú margt í samtímanum mynd-
listinni frekar í óhag. Eitt hefur
mönnum þó yfirsést í öllum bar-
lómnum, enda flokkast það tæpast
undir nýbreytni, nefnilega aukinn
vegur sjálflærðra myndlistarmanna
af eldri kynslóð, svokallaðra einfara
eða næfista. Áður óþekktir og for-
sómaðir hafa þeir vakið athygli jafnt
erlendra og innlendra listunnenda;
safnarar bera sig ítrekað eftir verk-
um þeirra og málþing eru haldin um
náttúru þeirra og verðleika.
Óhætt er að segja að þetta end-
urmat á verkum einfara í íslenskri
myndlist hafi hafist fyrir alvöru með
herferð Björns Th. Björnssonar í
þágu þess yndislega málara heið-
ríkjunnar og sakleysisins, Ísleifs
Konráðssonar, á öndverðum sjö-
unda áratugnum.
Í kjölfarið tóku ungir listamenn
nokkra sjálflærða listamenn upp á
arma sér og sýndu í Gallerí SÚM ár-
ið 1974 og öðru hvoru skaut verkum
einfara upp á samsýningum aldr-
aðra.
Ég er samt á því að hin síðari ár
hafi fátt vakið eins mikla athygli á
verkum íslenskra einfara og ríku-
lega myndskreytt viðtal við Sigur-
laugu Jónasdóttur, listmálara frá
Öxney, sem birtist í tímaritinu Storð
um vorið 1984. Sem viðtalshöfundi
er mér málið skylt, og get ég stað-
fest að eftir útkomu tímaritsins, með
sinni eftirminnilegu forsíðu af útaf-
liggjandi sjómanni, upphófust linnu-
lausar símhringingar til okkar
beggja, þar eð fólk úti í bæ vildi fyr-
ir alla muni kynnast þessari sér-
kennilegu listakonu og eignast verk
eftir hana. Sigurlaug var óvön þess-
ari athygli og aukinheldur áhugalítil
um sölu á myndum sínum. Því þró-
aði hún með sér pottþétta aðferð til
að losna við það sem hún kallaði
,,kvabb“, nefnilega að skella á við-
mælendur sína. Ef það dugði ekki
var þrautalendingin að vísa á
ábyrgðarmann viðtalsins.
En snúðurinn á listakonunni virt-
ist einungis auka á áhuga listunn-
enda. Árið 1985 hlaut Sigurlaug
listamannalaun, fyrst íslenskra ein-
fara, hún var einn helsti burðarásinn
í bók sem ég tók saman um verk
þeirra árið 1988 og verk hennar hafa
verið í öndvegi á öllum helstu sýn-
ingum á verkum íslenskra einfara
sem haldnar hafa verið hin síðari ár.
Og óhætt að segja frá því að þegar
aðstandendur Listasafna Íslands
loksins brutu odd af oflæti sínu og
keyptu verk eftir íslenskan einfara,
urðu myndir Sigurlaugar fyrir val-
inu.
Þar sem næf myndlist er til um-
ræðu eru verk hennar gjarnan
nefnd fyrst til sögunnar, og enn er
hringt til ábyrgðarmanns áður-
nefnds viðtals til að spyrjast fyrir
um heilsu listakonunnar og málara-
iðkan. Á stundum stóð tæpt með
hvorttveggja, en nú er loks ljóst að
ekki verður lengur sett upp staffelí í
litlu stofunni á Hjarðarhaganum.
Hringur Jóhannesson, kennari
Sigurlaugar, leiddi okkur saman
snemma á níunda áratugnum með
því fororði að þar færi mikil hæfi-
leikamanneskja á vettvangi næfrar
myndlistar. Árið 1968 hóf Sigurlaug
nám við Myndlistarskólann í
Reykjavík hjá Hring, og vildi að
sögn læra að mála eins og Ásgrímur
Jónsson. Hringur sá hvað í kellu bjó
og hvatti hana til að mála frekar
myndir af æskuminningum sínum. Í
rauninni er það greinagóð lýsing á
öllu því sem eftir hana liggur. Lífið á
Breiðafjarðareyjum á öðrum og
þriðja tug síðustu aldar varð Sig-
urlaugu óþrjótandi viðfangsefni til
hins síðasta og túlkaði hún það af
ástúð, næstum því þjóðfræðilegri
nákvæmni og tíðum með ívafi
ísmeygilegrar kímni. Um leið verður
þetta eyjalíf eins konar táknmynd
þess erfiðis sem íslensk alþýða
þurfti að leggja á sig á fyrstu árum
íslensks fullveldis.
Aðal Sigurlaugar sem listmálara
er síðan bjart litrófið; þar var hún
,,náttúrutalent“ eins og sagt er, sló
hvergi feilnótu.
Í viðkynningu var Sigurlaug með
skemmtilegustu konum sem ég hef
umgengist, einlæg, greind, hlý og
fróðleiksfús. Heimsóknir til hennar
fóru fram eftir sérstöku ritúali.
Fyrst þurfti að gera vart við sig sím-
leiðis með góðum fyrirvara, og þeg-
ar á hólminn var komið beið gestsins
sterkt kaffi á fínu postulíni, stafli af
firnagóðum pönnukökum, konfekt
og koníaksstaup, helst fjögurra
stjörnu Napóleon. Skilyrðið var að
gestgjafinn nennti að baka pönnu-
kökur („Síðan ég byrjaði að mála
nenni ég ekki að búa til mat“) ann-
ars var vísiteringin blásin af.
Að kaffitrakteringum loknum
voru nýjustu myndir dregnar fram
úr fataskáp eða undan rúminu – Sig-
urlaug málaði gjarnan sitjandi á
rúmstokknum – og rætt um það sem
í þeim var að finna og hvort skerpa
þyrfti á dráttum eða magna upp lit-
fleti í þágu frásagnarinnar. Þar var
Hringur helsti ráðgjafi hennar, en
ég fékk líka að hafa á þessu skoðun.
Sumar myndirnar vöktu með Sig-
urlaugu kátínu, þá sagði hún frá at-
burðarásinni í þeim í smáatriðum og
hló hvellt og eilítið háðslega að und-
arlegum uppátækjum mannanna. Í
því sambandi gat hún líka kastað
fram stökum.
Sigurlaug gat verið ólíkindatól,
því verður tæplega á móti mælt.
Stundum þóttist hún ekki skilja
áhuga fólks á ,,þessu drasli“, mynd-
unum sem hún var að mála og harð-
neitaði að selja þær, eins og áður er
minnst á. Þess á milli þótti henni
vænt um að heyra gott umtal um
myndir sínar, einkum ef málsmet-
andi aðilar voru bornir fyrir því.
Henni var einnig skemmt þegar
menn buðu stórar fjárhæðir í þessar
myndir, en átti svo til að rétta þeim
þær að gjöf, bara af því að þeir voru
viðkunnanlegir eða ættaðir úr
Breiðafirði. Og hún var ,,kóketta“
fram undir áttrætt, bar á sig varalit
og hringsnerist eins og yngismær
með glampa í augum í kringum unga
karlmenn sem komu í heimsókn.
Sigurlaug var sjúklingur stóran
hluta ævi sinnar og fór iðulega
drjúgur tími í heimsóknum í nýjustu
rannsókna- og læknasögur hennar,
sagðar án nokkurrar sjálfsvorkunn-
ar, en þær enduðu gjarnan með
kaldranalegum yfirlýsingum um að
nú væri sennilega komið að endalok-
unum. Í næstu heimsókn dró lista-
konan síðan fram helmingi fleiri
myndir en í fyrra skiptið og upplýsti
jafnframt að hún væri nýkomin úr
sólarferð til Spánar og væri á förum
til Ástralíu, þar sem hún átti ætt-
ingja.
Alla tíð fór Sigurlaug sínu fram,
átti sig sjálf, hvernig sem veröldin
veltist. Heimsstyrjöldin síðari setti
hana ekki út af laginu, en þá var hún
innikróuð í Noregi, ekki heldur
berklaveikin í kjölfar stríðsins og
missir systkina og eiginmanns,
Snorra Tómassonar, sem hún giftist
á áttræðisaldri. Ef til vill var mál-
aralistin helsta sjálfstæðisyfirlýsing
þessarar dugmiklu alþýðukonu.
Blessuð sé minning Sigurlaugar
Jónasdóttur frá Öxney.
Aðalsteinn Ingólfsson.
 Fleiri minningargreinar um Sig-
urlaugu Björnsdóttur bíða birt-
ingar og munu birtast í blaðinu
næstu daga.
Afmælis- og minningargreinum má skila í tölvupósti (netfangið er minning@mbl.is, svar er
sent sjálfkrafa um leið og grein hefur borist) eða á disklingi. Ef greinin er á disklingi þarf út-
prentun að fylgja. Nauðsynlegt er að tilgreina símanúmer höfundar og/eða sendanda (vinnu-
síma og heimasíma). Þar sem pláss er takmarkað getur þurft að fresta birtingu greina, enda
þótt þær berist innan hins tiltekna frests. Nánari upplýsingar eru á mbl.is. Um hvern látinn
einstakling birtist formáli og ein aðalgrein af hæfilegri lengd á útfarardegi, en aðrar greinar
skulu ekki vera lengri en 300 orð, u.þ.b. 1.500 slög (með bilum) eða um 50 línur í blaðinu (17
dálksentimetrar). Tilvitnanir í sálma eða ljóð takmarkast við eitt til þrjú erindi. Einnig er
hægt að senda örstutta kveðju, HINSTU KVEÐJU, 5–15 línur, og votta virðingu án þess að
það sé gert með langri grein. Greinarhöfundar eru beðnir að hafa skírnarnöfn sín en ekki
stuttnefni undir greinunum.