Morgunblaðið - 21.01.2004, Blaðsíða 28

28 MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Norðmenn ræða nú tillög-ur sérskipaðrar nefndarum eftirlaunamál semvill gera róttækar breyt-
ingar á tryggingakerfinu, lengja á
starfsævina og refsa þeim sem vilja
hætta fyrr en aðrir með því að
lækka við þá lífeyrinn. Segir félags-
málaráðherra Noregs, Ingjerd
Schou, að umskiptin verði þau um-
fangsmestu sem gerð hafi verið síð-
an 1967 er tekinn var upp opinber
grunnlífeyrir fyrir alla landsmenn.
En flestir virðast sammála um að
óhjákvæmilegt sé að breyta til.
Sumir vilja samræma eftirlauna-
reglur fyrir alla launþega, hjá rík-
inu jafnt sem einkafyrirtækjum, en
ekki náðist samkomulag um hug-
myndina að þessu sinni.
Schou bendir á að nú sé meðal-
aldur Norðmanna sem fari á eftir-
laun eða fulla örorku 58 og hálft ár,
sem er átta og hálfu ári lægri aldur
en gengið er út frá í lögunum um
grunnlífeyri. Lífaldur hækkar einn-
ig stöðugt, þjóðin er að verða eldri
sem merkir að æ færri verða í starfi
og einhverjir þurfi að halda kerfinu
uppi. Einnig eru öryrkjar orðnir
hlutfallslega mun fleiri en áður og
því margir sem hætta að vinna fyrir
aldur fram. Fólk er líka í námi langt
fram á fullorðinsárin sem styttir
enn meðalstarfsaldur þjóðarinnar.
Útgjöld norska ríkisins til eftir-
launa- og örorkumála svara nú til
um 6% þjóðarframleiðslunnar en
verði ekki breyting á mun hlutfallið
verða um 18% árið 2050. Gangi til-
lögurnar eftir munu útgjöld ríkisins
til eftirlauna verða um 20% minni
árið 2050 en þau verða ef ekkert
verður hróflað við kerfinu.
Fjármálaráðherrann Per-Krist-
ian Foss bendir hins vegar á að um-
bæturnar muni aðeins duga til að
minnka um helming útgjaldabyrð-
ina sem allt bendi til að hlaðist upp í
eftirlaunakerfinu næstu áratugina
verði ekki gripið í taumana.
Tímasprengja aftengd?
Svipuð þróun hefur orðið í mörg-
um löndum Vestur-Evrópu og hafa
svartsýnismenn líkt vandanum
vegna aukins álags á eftirlaunakerf-
in við tímasprengju. Sumir furða sig
á því að Norðmenn, með allar auð-
lindirnar, skuli ekki standa svo vel
að þeir geti hunsað vandann. En
einhvern tíma klárast olían og gasið
og ekki er hægt að ýta vandanum
endalaust á undan sér, láta komandi
kynslóðir um að leysa málið. Láns-
hæfifyrirtækið Moody’s í Banda-
ríkjunum tekur undir með ráða-
mönnum í Ósló og segir að brýnt sé
að gera umbætur á eftirlaunakerf-
inu vegna hækkandi hlutfalls aldr-
aðra á næstu árum.
Ónotað vinnuafl virkjað
„Skipuleggja þarf atvinnulífið
þannig að fleira aldrað fólk sem vill
og getur unnið fái að halda áfram að
vera launþegar,“ segir á heimasíðu
eftirlaunanefndarinnar. „Aldraðir
eru mikil auðlind fyrir samfélagið
og það mun á komandi árum verða
mikilvægt að virkja ónotað vinnuafl
í röðum aldraðra. Sama á við um at-
vinnulausa, hreyfihamlaða og fólk
sem á við ýmiss konar heilsuvanda
að stríða. Margir sem eru í hluta-
starfi vilja einnig auka vinnufram-
lag sitt, vinna fullt starf, aðrir vilja
hins vegar minnka við sig vinnu í
áföngum. Grunnlífeyririnn er und-
irstaðan að öllu lífeyriskerfinu í
Noregi. Það á hann að vera áfram.“
Einnig segir á heimasíðunni að
tryggja beri að fjárh
grundvöllur opinbera ker
traustur og þess vegna m
kveða á í lögum um rétt
ekki sé til lengdar hægt a
öllum borgurunum. „Velfe
ið byggist á samhjálp hópa
slóða þar sem við aðstoðu
annað á ólíkum tímapunkt
Mikil fjölgun aldraðra á n
um mun valda þrýstingi
Fjármögnun eftirlauna og
til heilsugæslu og umönnu
aldraða munu taka til sín
hluta af verðmætasköpun
innar. Nauðsynlegt verður
ráðstafanir til að ekki verð
ur milli kynslóðanna um
gæðanna og framlagsins
vægra samfélagsmála.“
Hugmyndirnar um up
eftirlaunakerfisins hafa
umfjöllunar í nefndinni síð
Tillögurnar voru lagðar
janúar sl. og er þar lögð áh
eftirlaunareglur verði eftir
samræmdar fyrir alla laun
ljóst að margir opinberi
menn eru ósáttir við það en
þeir betri lífeyrisréttinda
aðrir launþegar. Helstu at
lögum meirihluta nefn
sem skipuð var fulltrúum
málaflokkanna, eru þessi:
 Eftirlaun skulu taka
tekjum sem fólk hefur h
starfsævinni en ekki
miðað við 20 tekjuhæstu
og nú. Greiðslur til ef
þega skulu vera í samh
það sem þeir hafa lagt
kerfisins og greiðslurna
samræmi við launaþróun
Fleiri aldraðar h
á plóginn í No
Norðmenn vilja virkja krafta aldraðra á vinnumarkaði til að fleir
Þrátt fyrir olíuauðinn
ræða Norðmenn nú
hugmyndir um að lækka
verulega greiðslur úr
opinbera eftirlaunakerf-
inu til að mæta út-
gjaldavanda sem ella
getur kollsiglt kerfinu
eftir nokkra áratugi.
Kristján Jónsson kynnti
sér umræður í Noregi.
Sigbjørn Johnsen, fylkisstjóri í Heið-mörk í Noregi, er formaður nefndarsem lagði í janúar fram tillögur að al-
gerri uppstokkun norska lífeyriskerfisins.
Johnsen er jafnaðarmaður og var á sínum
tíma fjármálaráðherra í stjórn Gro Harlem
Brundtland. Hann var spurður um harða
gagnrýni fulltrúa norska Alþýðusambands-
ins (LO) en sambandið segir að hugmyndirn-
ar muni koma illa niður á þeim sem minnst
mega sín.
„Ég held að þessum fyrstu viðbrögðum sé
einkum ætlað að höfða til almennings svo að
þetta kemur mér í rauninni ekki á óvart,“
sagði Johnsen. „Öllum er ljóst að nú hefst
mikil pólitísk umræða um málið. Mér finnst
hins vegar að nú að undanförnu hafi fólk
ekki notað jafn stór orð, hins vegar er mikið
deilt um ýmislegt í sambandi við svonefnt
AFP-aukalífeyriskerfi vinnumarkaðarins
sem var tekið upp 1988. Þau mál eru erfið og
koma til að skipta sköpum en tillögur okkur
myndu hafa í för með sér skertar AFP-
greiðslur fyrir marga.“
– Þið segið að kerfið gangi ekki upp til
langframa án breytinga.
Verður fólk í auknum mæli
að gera samninga við einka-
fyrirtæki um lífeyris-
sparnað til að bæta sér upp
lægri greiðslur frá ríkinu?
„Grundvallarhugsunin
hjá okkur er að við verðum
að jafnaði að vinna lengur
en við gerum nú, fara ekki
jafn snemma á eftirlaun og
núna gerist. Við setjum
einnig fram tillögur um að
lækka lífeyrisgreiðslur,
vöxturinn í útgjöldunum
verður amk. minni en ella.
Við viljum að fólk fái betri
tækifæri til að gera eigin líf-
eyrissamninga við einkafyr-
irtæki en okkar hlutverk er samt fyrst og
fremst að lagfæra opinbera kerfið.“
– Markmiðið er að samræma réttindin í
opinbera lífeyriskerfinu. En er stefnt að því
að jafna kjörin og allir fái sömu fjárhæð?
„Eini flokkurinn sem leggur til að allir fá
við hor
hæstar
þeim þ
sömu r
Þess
inda en
Sömu reglur um ráðher
Sigbjørn Johnsen, fylkis
Heiðmörk og formaður
norskrar eftirlaunanefn
REGLUR
UM DVALARLEYFI
Eitt af skilyrðunum fyrirveitingu íslensks ríkis-borgararéttar er sam-
kvæmt lögum, sem sett voru
1952, að umsækjandi „geti fram-
fleytt sér hérlendis með hliðsjón
af þeim upplýsingum sem koma
fram í umsókn og hafi ekki þegið
framfærslustyrk frá sveitarfélagi
síðastliðin tvö ár“. Í reglugerð
með lögum um útlendinga, sem
hafa verið í stöðugri endurskoð-
un undanfarin ár, er það skilyrði
sett fyrir útgáfu dvalarleyfis „að
umsækjandi hafi stundað atvinnu
að staðaldri á dvalarleyfistíman-
um og að hann hafi ekki notið
fjárhagsaðstoðar samkvæmt lög-
um um félagsþjónustu sveitarfé-
laganna“.
Eins og fram kom í grein eftir
Önnu Gunnhildi Ólafsdóttur í
Morgunblaðinu á sunnudag hefur
þessi reglugerð verið túlkuð
þannig í Alþjóðahúsi og Fé-
lagsþjónustunni að „með því að
þiggja fjárhagsaðstoð frá Fé-
lagsþjónustu sveitarfélaga væru
útlendingar að fyrirgera rétti
sínum til endurnýjunar dvalar-
og búsetuleyfis“, svo vitnað sé til
orða Láru V. Björnsdóttur, fé-
lagsmálastjóra Reykjavíkurborg-
ar.
Augljóst er að lögunum og
reglugerðarákvæðunum er ætlað
að tryggja það að útlendingar
komi ekki hingað til þess að
framfleyta sér á kostnað hins fé-
lagslega kerfis og eðlilegt að svo
sé, því annars væri verið að bjóða
misnotkun kerfisins heim. Það
hlýtur hins vegar að vera álita-
mál hvernig staðið er að því
vegna þess að reglugerðar-
ákvæðið má skilja á þann veg að
það nái einnig til þeirra, sem
þurfa tímabundna aðstoð, til
dæmis vegna vinnuslyss eða ann-
arra aðstæðna. En þótt Fé-
lagsþjónustan telji að svo beri að
túlka reglurnar um fjárhagsað-
stoð, er annað viðhorf við lýði í
Útlendingastofnun, sem sér um
dvalarleyfismál. Georg Kr. Lár-
usson, forstjóri Útlendingastofn-
unar, segir að hafi „umsækjandi
aðeins þegið tímabundna fjár-
hagsaðstoð, [sé] í vinnu og [upp-
fylli] að öðru leyti skilyrði lag-
anna [þyki] þó ríkar sanngirnis-
ástæður mæla með jákvæðri
afgreiðslu“.
Það skýtur skökku við að þess-
ar stofnanir skuli túlka réttindi
útlendinga með ólíkum hætti og
vekur spurningar um það hvers
vegna ekki er þannig gengið frá
reglugerðinni að ekki leiki vafi á
því hvað í henni felist.
Lykilatriði í þessu máli er hin
óljósa staða útlendingsins, sem
hyggst framlengja dvalarleyfi
sitt á Íslandi. Georg Kr. Lárus-
son segir að hjá Útlendingastofn-
un ríki sjónarmið sanngirni og
það er vel. En það er óþolandi að
þannig sé búið um hnútana að
einstaklingur, sem þarf að leita á
náðir Félagsþjónustunnar, verði
síðan að treysta á sanngirni þeg-
ar kemur að endurnýjun dvalar-
leyfis. Að sjálfsögðu á sanngirni
að ríkja í kerfinu, en sú sanngirni
á að felast í sanngjörnum
reglum, en ekki að einstakling-
arnir séu upp á sanngjarna túlk-
un reglnanna komnir.
LÖGGJÖF Í SVÍÞJÓÐ
Ríkisstjórn jafnaðarmanna íSvíþjóð vinnur nú að und-
irbúningi löggjafar, sem snerta
mun stjórnunarhætti í fyrirtækj-
um í Svíþjóð. Í Morgunblaðinu í
gær var skýrt frá því að slík lög-
gjöf væri í undirbúningi.
Fyrirhugað er að binda í lög
ákvæði um, að hluthafafundir
verði að samþykkja launakjör
æðstu stjórnenda og jafnframt
verða ákvæði í lögunum, sem
snúa að hlutverki endurskoðenda
við að fylgjast með þeim kjörum.
Sænska ríkisstjórnin hefur
ákveðið að leggja til við sænska
þingið að lög verði sett fremur en
að ganga út frá því að viðskipta-
lífið sjálft taki á þeim vanda, sem
upp kom þar í landi vegna
Skandia-málsins. Talið er að
vandlega verði fylgzt með þessari
lagasetningu í öðrum Evrópu-
löndum, þar sem svipuð vanda-
mál eru að koma upp, svo sem í
Sviss en þar er nýjasta viðskipta-
hneykslið í Evrópu að koma upp í
fyrirtæki sem nefnist Adecco.
Einn af ráðherrunum í sænsku
ríkisstjórninni hefur lýst þeirri
skoðun í samtali við brezka blað-
ið Financial Times, að forystu-
menn í sænsku viðskiptalífi virð-
ist ekki gera sér grein fyrir
alvöru málsins. Þess vegna hafi
sænska ríkisstjórnin komist að
þeirri niðurstöðu að lagasetning
sé eina leiðin.
Það er ástæða til fyrir forystu-
menn í viðskiptalífi hér, svo og
stjórnvöld, að fylgjast með þess-
ari lagasmíð í Svíþjóð. Þau
vandamál, sem þar hafa komið
upp eru efnislega áþekk þeim
vanda, sem við erum að byrja að
kynnast hér.