Morgunblaðið - 21.01.2004, Blaðsíða 32

MINNINGAR
32 MIÐVIKUDAGUR 21. JANÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Þ
að er sagt að brand-
arar deyi ef þeir eru
útskýrðir. Má ef til
vill segja eitthvað
svipað um listaverk?
Að minnsta kosti vaknar með
manni óþægileg tilfinning þegar
maður heyrir eða les listamann
útskýra fyrir manni listaverk sem
maður var búinn að skoða og
jafnvel mynda sér skoðun á – í
það minnsta fá einhverja tilfinn-
ingu fyrir. Það er svo aukinheldur
enn verra að lesa útskýringu
listamannsins á verkinu áður en
maður sér verkið sjálfur.
Listsýning listsýninganna á Ís-
landi núna er Frostvirkni Ólafs
Elíassonar í Hafnarhúsinu í
Reykjavík,
einmitt þegar
hann er nýbú-
inn að leggja
heiminn að
fótum sér í
London með
risastórri sól – bókstaflega, fólk
ku leggjast á gólfið í verki Ólafs í
Tate-safninu í London. Að vísu
ekki alveg ljóst hvort fólkið
leggst af virðingu fyrir verkinu
(eða listamanninum) eða af ein-
hverjum öðrum óútskýrðum hvöt-
um. Allt um það.
Í Tímariti Morgunblaðsins á
sunnudaginn var mátti lesa mikið
viðtal við Ólaf þar sem hann
ræddi meðal annars um verkin á
sýningunni sem opnuð var í Hafn-
arhúsinu á laugardaginn. Þar sem
sunnudagsblað Morgunblaðsins
berst flestum borgarbúum síð-
degis á laugardegi má ætla að
þeir hafi fengið viðtalið í hend-
urnar rétt eftir að þeir gátu fyrst
skoðað sýninguna. Því má ætla að
þeir hafi fyrst séð verkin, og síð-
an lesið um þau – hver gæti stað-
ist mátið?
En þetta á auðvitað einvörð-
ungu við um boðsgesti á opn-
uninni á laugardaginn. Hafi
manni nú ekki hlotnast sá heiður
að berast boðskort, og hafi maður
ofan í kaupið laumast á sýn-
inguna á mánudegi af því að þá er
ókeypis í Listasafnið, er hætt við
að maður hafi verið búinn að lesa
útskýringu Ólafs á listaverkunum
áður en maður sá þau sjálfur. Það
er óhætt að fullyrða að með slíku
er engum gerður greiði, hvorki
manni sjálfum né listamanninum
– og sennilega síst af öllu lista-
verkunum.
Mánudagsgesturinn í Hafn-
arhúsinu sér til dæmis verk Ólafs,
Virkni sjóndeildarhrings, með
eftirfarandi orð hans í huganum:
„Ef við hugsum út frá því skyn-
ræna, þá tekur sjóndeildarhring-
urinn breytingum eftir því sem
meðvitund okkar um hann eykst.
Efnislega séð er auðvitað hægt að
mæla hversu langt í burtu hann
er og ég held að á sjónum sé sú
fjarlægð um fjörutíu og tveir kíló-
metrar. En ef við stígum upp á öl-
kassa sjáum við strax einhverjum
kílómetrum lengra. Af þessu leið-
ir að ef þú ert aðeins hærri en ég
þá er þinn sjóndeildarhringur allt
öðruvísi en minn.“
Þegar mánudagsgesturinn las
þessi orð Ólafs daginn áður brást
hann af einhverjum ástæðum
háðslega við og hugsaði: „Þú seg-
ir ekki?! Ja þvílík djúphygli og af-
hjúpandi viska!“ Og háðið situr
enn í mánudagsgestinum þegar
hann ratar inn í salinn þar sem
Virkni sjóndeildarhrings er. Með
öðrum orðum, mánudagsgest-
urinn fer ekki með opinn huga að
skoða verkið, heldur með for-
mótaðan huga og tekur háðskur á
móti verkinu.
Hann situr dágóða stund í
bláma verksins (sem er ljóslína
sem sker miðja veggi salarins lá-
rétt allan hringinn, og ekki er
önnur lýsing í salnum). Smám
saman breytist liturinn á ljósinu,
hlýnar yfir í rautt og svo aftur yf-
ir í blátt og mánudagsgestinum
er bent á að þetta sé sólar-
hringur. Stuttu seinna fer mánu-
dagsgesturinn út úr salnum og
háðið er horfið úr huga hans.
Nokkrum dögum síðar er verkið
Virkni sjóndeildarhrings mánu-
dagsgestinum enn minnisstætt og
alls ekki á háðslegum nótum.
Þetta var flott verk.
En mánudagsgestinum er lífs-
ins ómögulegt að koma orðum að
því hvers vegna verkið virkaði vel
á hann – jafnvel þótt hann hafi
verið fullur af háðskum for-
dómum þegar hann fór að sjá
það.
Eitt er þó víst í huga hans:
Virkni sjóndeildarhrings kveikti
ekki með honum neinar efasemd-
ir. Ef eitthvað var þaggaði það
niður í efasemdum (háð er í
grundvallaratriðum efi). Samt
segir Ólafur í Tímaritsviðtalinu
að hugmyndir sínar um sjóndeild-
arhringinn snúist um hverfulleika
hans og efasemdir sem kvikni af
þeim hverfulleika.
Reyndar botnaði mánudags-
gesturinn hvorki upp né niður í
vangaveltum Ólafs í Tímarits-
viðtalinu um afstæði, hverfulleika
og efavekjandi áhrif sjóndeild-
arhringsins. Eiginlega runnu all-
ar hugleiðingar Ólafs um eigin
verk út í óskiljanleika í huga
mánudagsgestsins, en ef til vill
þess vegna staldraði hann við og
samsinnti í huganum þeim orðum
Ólafs sem vitnað er til hér efst í
dálkinum, og fleiri orðum hans
sem skilja má sem svo, að hann
sjái ekki alveg tilganginn í því að
setja í orð það sem hann setur í
listaverkin sín.
Afstaða Ólafs er því tvíbent á
afskaplega kunnuglegan máta:
Hann segir eitt en gerir annað.
Hann segist efast um réttmæti
þess að útskýra verkin sín, en
hann útskýrir þau engu að síður.
Eða öllu heldur gerir tilraun til
þess. Þegar á hólminn er komið
fær hann ekki vikist undan þeirri
útbreiddu sannfæringu, að vett-
vangur orðanna sé einhvern veg-
inn fær um að ná utan um alla
hina vettvangana (til dæmis mál-
verk og innsetningar) og útskýra
þá.
Ólafur er ekki einn um þessa
sannfæringu. Það hafa hana flest-
ir. En mánudagsgesturinn má til
með að nota þetta tækifæri til að
benda Ólafi á, að listaverkunum
hans er alls ekki gerður neinn
greiði með því að reyna að troða
þeim í orð. Þau eru ekki orð. Ef
reynt er að umsnúa þeim í orð
deyja þau.
Listaverk
lifir af
„Jafnvel þótt við getum ekki útskýrt
með orðum hvaða þýðingu […]
myndlistarverk hafa þá eru þau ekki
minna virði eða lægra sett í hinum
vitsmunalega valdastiga.“
VIÐHORF
Eftir Kristján G.
Arngrímsson
kga@mbl.is
Ólafur Elíasson
✝ Rósa IngibjörgJafetsdóttir
fæddist í Keflavík 2.
desember 1928. Hún
andaðist á Landspít-
alanum við Hring-
braut 13. janúar síð-
astliðinn. Foreldrar
hennar voru Jafet
Egill Sigurðsson, f.
22. janúar 1907, d. 26.
febrúar 1970, og
Brynhildur Magnús-
dóttir, f. 17. desem-
ber 1900, d. 10. októ-
ber 1967, en
uppeldisfaðir Rósu
var Ólafur J. Petersen, f. 22. októ-
ber 1903, d. 6. mars 1986. Systkini
Rósu sammæðra eru: Theodór, f.
30. maí 1924, d. 7. júlí 2001, Jó-
hanna (Dídí), f. 1. ágúst 1930, Pétur
Þór, f. 3. október 1936, Elsa, f. 28.
september 1939, d. 12. nóvember
2000. Systkini samfeðra eru: Hörð-
ur, f. 12. júní 1932, d. 4. september
2003, Viktoría, f. 21. mars 1932, d.
28. desember 1998, Halldóra, f. 24.
apríl 1933, Bragi, f. 20. mars 1935,
Baldur, f. 11. mars 1936. d. 2. nóv-
ember 1959.
Rósa ólst upp hjá móður sinni og
fóstra, fyrst í Keflavík en síðar í
Vogum við Vatnsleysuströnd. Síðan
lá leið hennar til Hafnarfjarðar og
bjó hún hjá föðurömmu sinni og
afa, þeim Steinunni Ólafsdóttur og
Sigurði Ólafssyni kennara, er hún
28. febrúar 1980. d) Davíð, f. 28.
febrúar 1980. 4) Kristín, f. 19. febr-
úar 1957, maki Heimir Ólafsson, f.
12. janúar 1955. Börn þeirra eru: a)
Erla, f. 9. ágúst 1980. b) Jóna Krist-
ín, f. 3. janúar 1984. c) Ólafur Fann-
ar, f. 14. júní 1988. 5) Steinunn Guð-
rún, f. 23. mars 1959, maki Björgvin
Jens Guðbjörnsson, f. 16. júlí 1957.
Börn þeirra eru: a) Ingvar Þór, f.
15. ágúst 1977. b) Birgir Örn, f. 10.
nóvember 1981. c) Berglind Ósk, f.
19. september 1983. 6) Sigurður, f.
21. nóvember 1960, maki Brynhild-
ur Pétursdóttir, f. 13. mars 1970.
Börn þeirra eru: a) Daníel Örn, f.
29. ágúst 2001. b) Ástrós María, f.
20. júlí 2003. Þá átti Sigurður fyrir
börnin: c) Hrefnu Björk, f. 10. febr-
úar 1980. d) Sigurð Almar, f. 8.
október 1984. e) Valgerði, f. 4.
ágúst 1986. f) Jafet Egil, f. 28. des-
ember 1990. Barn Brynhildar er
Sunna Björg Richter, f. 10. mars
1995. Langömmubörn Rósu eru sjö,
þar af eitt látið. Rósa og Jón byrj-
uðu sinn búskap fyrst í Reykjavík
en fluttu fljótlega til Hafnarfjarðar
og byggðu sér seinna hús við Erlu-
hraun 6 og bjó Rósa þar til dauða-
dags.
Rósa vann ýmis störf auk hús-
móðurstarfa, þar á meðal nokkur
ár hjá Bæjarútgerð Hafnarfjarðar.
Seinna eftir nám við Hótel- og veit-
ingaskólann starfaði hún í eldhúsi
Iðnskólans í Reykjavík og síðar hóf
hún starf sem aðstoðarkokkur í
mötuneyti Seðlabanka Íslands og
starfaði þar uns hún lét af störfum
vegna aldurs.
Útför Rósu fer fram frá Hafnar-
fjarðarkirkju í dag og hefst athöfn-
in klukkan 13.30.
var við nám í Flens-
borgarskóla.
Hinn 31. desember
1947 giftist Rósa Jóni
Kristni Kristjánssyni
bifreiðastjóra, f. 21.
júlí 1926, d. 2. maí
1981. Foreldrar hans
voru Kristján Bene-
diktsson, f. 3. mars
1896, d. 6. ágúst 1974,
og Þóra Guðlaug Jóns-
dóttir, f. 25. nóvember
1894, d. 24. mars 1970.
Börn Rósu og Jóns
voru sex: 1) Magnús, f.
22. júní 1947, d. 2.
október 1985, maki Einína Einars-
dóttir, f. 19. september 1948. Börn
þeirra eru: a) Ólöf Sæunn, f. 26.
nóvember 1966, d. 5. febrúar 1989.
b) Brynhildur Rósa, f. 19. nóvember
1968. c) Helena Björk, f. 6. mars
1972. d) Magnús, f. 12. október
1978. 2) Kristján Þ. G., f. 9. október
1948, maki Sigríður Guðrún Jóns-
dóttir f. 30. desember 1949. Börn
þeirra eru: a) Jón Kristinn, f. 18.
nóvember 1969. b) Sverrir Þór, f.
25. júlí 1971. c) Rósa Björk, f. 23.
september 1972. d) Kristján Þórir,
f. 19. október 1979. e) Gyða Sigrún,
f. 27. nóvember 1980. 3) Brynhildur
Rósa, f. 7. desember 1949, maki
Guðmundur S. Halldórsson, f. 21.
desember 1950. Börn þeirra eru: a)
Baldur Páll, f. 6. júlí 1977. b) Linda
Björk, f. 22. mars 1979. c) Karen, f.
Ástkær móðir okkar er látin eftir
hetjulega og æðrulausa baráttu við
krabbamein.
Við eigum margar góðar minn-
ingar frá uppvaxtarárum okkar
fyrst á Öldugötunni og síðar á Erlu-
hrauninu. Við vorum svo lánsöm í
lífinu að eignast góða foreldra sem
voru aldrei langt undan hvort sem
var í gleði eða sorg. Það er ekki of-
sögum sagt að mamma var hin
sanna kjarnakona með stórt hjarta
sem allir höfðu aðgang að. Hún var
vel að sér um menn og málefni og
var oft hrókur alls fagnaðar í mann-
fagnaði.
Mamma og pabbi höfðu gaman af
að ferðast bæði innan- og utanlands
en mest var gaman þegar allir fóru
saman í ,,konvoj“ að hætti mömmu
og pabba.
Ófáar stundir áttum við með
henni í sumarhúsi hennar í Gríms-
nesinu og var oft glatt á hjalla þar
þegar allir komu saman. Sumarhús-
ið var mikill sælureitur bæði fyrir
hana og okkur öll en hún undi sér
vel við að planta gróðri eða að reyta
arfa og var oft að frá morgni fram á
kvöld.
Skömmu eftir að pabbi deyr var
það mömmu til mikils láns er henni
bauðst starf hjá Sigurbergi Jóns-
syni matreiðslumanni, í mötuneyti
Iðnskólans í Reykjavík og síðar
sem aðstoðarkokkur í Seðlabanka
Íslands. Spannaði samstarf þeirra
hátt á annan áratug og var hann
henni bæði vinnufélagi og kær vin-
ur.
Seinustu árin fór hún með góðri
vinkonu sinni, Erlu Jóhannsdóttur,
í nokkrar eftirminnilegar ferðir ut-
anlands og síðast nú í haust til
Mallorca og höfðu þær gaman af og
nutu félagsskapar hvor annarrar í
góðum hópi.
Mamma fór ekki varhluta af
sorginni í lífi sínu þar sem hún
missti mann sinn í blóma lífsins er
hún var fimmtíu og tveggja ára
gömul og fjórum árum seinna elsta
son sinn, Magnús, eftir erfið og
langvinn veikindi.
Elsku mamma, nú er komið að
kveðjustund en það er huggun
harmi gegn að þú færð góða heim-
komu í faðmi föður okkar, Magn-
úsar bróður, Ólafar Sæunnar og
litlu Gabríelu.
Minningin um einstaka móður
mun lifa með okkur, megi Drottinn
Guð blessa hana.
„Þótt ég sé látinn, harmið mig
ekki með tárum, hugsið ekki um
dauðann með harmi eða ótta. Ég er
svo nærri, að hvert eitt tár ykkar
snertir mig og kvelur, en þegar þið
hlæið og syngið með glöðum hug,
lyftist sál mín upp í mót til ljóssins.
Verið glöð og þakklát fyrir allt sem
lífið gefur og ég tek þátt í gleði ykk-
ar yfir lífinu.“ (Kahlil Gibran)
Kristján, Brynhildur, Kristín,
Steinunn og Sigurður.
Elsku Rósa, það er sárt að sjá á
eftir þér svona snögglega. Þegar ég
hugsa til baka og reyni að muna
hvernig fyrstu kynni okkar voru þá
get ég ekki munað þau, mér finnst
eins og við höfum þekkst alla ævi.
Það kemur sterkt upp í huga minn
þegar Bjarni Guðmann og Inga
Rósa voru nýfædd þá man ég eftir
að þú talaðir við þau með alveg sér-
stöku „agúúi“ og skildir eftir svolít-
ið af varalit út um andlit þeirra og
þau alsæl með það. Þú varst dugn-
aðarforkur, alveg stórglæsileg og
áttir svo fallegt og myndarlegt
heimili. Þú hafði alveg sérstaklega
góða návist, hress og skemmtileg
og það var notalegt að koma við hjá
þér á Erluhrauninu, alltaf kaffi á
könnunni, meðlæti og ánægjulegar
samræður. Hann Jón minn á eftir
að sakna þess að geta ekki fengið
sér kaffisopa hjá þér, honum þótti
svo óskaplega vænt um þig. Okkur
þótti líka notalegt að fá þig til okk-
ar hingað upp í Borgarnes. Þú varst
alveg ekta, hafðir þínar skoðanir á
hlutunum og svo hrein og bein. Þú
fylgdist vel með fólkinu þínu og
sýndir áhuga á öllu sem verið var
að gera eða stóð til að gera. Við
munum sakna þess að hafa þig ekki
hérna nálægt okkur lengur en eftir
stendur myndarleg og samheldin
fjölskylda sem mun halda uppi
minningu þinni.
Bjarni og Inga Rósa senda ömmu
bænina sem við förum með áður en
við förum að sofa.
Vertu yfir og allt um kring
með eilífri blessun þinni,
sitji Guðs englar saman í hring
sænginni yfir minni.
(Sig. Jónsson)
Það var ánægjulegt að fá að
kynnast þér, Rósa amma, og ég trúi
því að þú fylgist enn betur með
þínu fólki þarna ofan frá.
Sigríður Guðbjörg Bjarnadóttir.
Nú er ástkær tengdamóðir mín
Rósa Jafetsdóttir látin eftir snarpa
baráttu við erfiðan sjúkdóm. Það
eru liðin tæp 30 ár síðan ég kynnt-
ist þeim sómahjónum Rósu og Jóni
Kristjánssyni, tengdaforeldrum
mínum, þegar ég kynntist Brynhildi
dóttur þeirra hjóna. Er ég kom
fyrst inn á heimili þeirra var mér
tekið eins og ég væri einn af fjöl-
skyldunni og alla tíð síðan sýndu
þau mér einstakan hlýhug og vin-
áttu sem aldrei bar skugga á.
Er við Binna byrjuðum að byggja
mátti ekki heyra annað en að við
flyttum inn til þeirra með fjögur
ung börn þar til við fengjum íbúð.
Oft var gestkvæmt á Erluhrauninu
og margir fjölskyldumeðlimir gistu
hjá þeim um lengri eða skemmri
tíma, alltaf var pláss fyrir alla ef á
þurfti að halda. Velferð barna
þeirra og fjölskyldna var þeim
hjartans mál og drógu þau ekkert
af sér ef þau gátu rétt hjálparhönd
við að mála eða gæta barnabarna.
Sýndi það sig best þegar við vorum
að byggja, þá var tengdamamma
mætt með hamar og sköfu um leið
og búið var að steypa, til að nagl-
hreinsa og skafa timbur.
Rósa hafði yndi af börnum og
nutu börnin okkar þess í ríkum
mæli eins og allur hópurinn.
Rósa var há og glæsileg kona,
fáguð í framkomu og hrókur alls
fagnaðar með skemmtilegan húm-
or. Hún var mikil hagleiks kona,
vandvirk á öllum sviðum hvort sem
um var að ræða matargerð, sauma-
skap eða annað. Hún hafði sérstakt
yndi af garðrækt og bera garðarnir
á Erluhrauninu og við sumarbú-
staðinn þess glöggt vitni.
Það var Rósu og fjölskyldunni
allri mikið áfall er tengdapabbi lést
í blóma lífsins, en síðan rak hvert
áfallið annað því að á fáum árum
létust elsti sonur hennar, sonar-
dóttir og langaömmubarn.
Það bar vott um kjark þinn og
dugnað er þú réðst í að reisa sum-
arbústaðinn eftir lát Jóns. Lagðist
öll fjölskyldan á eitt til að láta
draum ykkar tengdapabba rætast.
Eigum við góðar minningar frá
þeim tíma og æ síðar.
Á þessari erfiðu stundu er gott að
ylja sér við minningarnar um allar
samverustundirnar og vil ég þakka
þér fyrir allt sem þú gafst mér. Ég
kveð mína kæru tengdamóður með
virðingu og hlýhug.
Far þú í friði,
friður Guðs þig blessi,
hafðu þökk, fyrir allt og allt.
(V. Briem)
Þinn tengdasonur
Guðmundur Halldórsson.
RÓSA INGIBJÖRG
JAFETSDÓTTIR