Morgunblaðið - 22.02.2004, Qupperneq 46

Morgunblaðið - 22.02.2004, Qupperneq 46
SKOÐUN 46 SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 2004 MORGUNBLAÐIÐ                   ! " !   #      $  !% ! &'(    ) (  !!  !   ) &  !!( )     )   '  & !  '  ' ** '  !% +         ! $   & ' ! ! ,! )! - ' !  .  /% )!       " "#"  #  $ 0' % $        & ' ! !  HÁSKÓLI Íslands er lítill há- skóli í hinu alþjóðlega háskóla- samfélagi. Í Háskólanum eru 9.000 nemendur, þar af 1.200 í meist- aranámi og 120 í doktorsnámi. Við Háskóla Íslands starfa um 430 kennarar og 430 aðrir starfsmenn í fullu starfi auk um 2.000 stunda- kennara. Á árunum 1995–1998 voru skráðir nemendur í Háskóla Íslands um 5.900 en á fimm árum hefur þeim fjölgað um meira en 50%. Á árinu 1999 voru kennarar 387 og aðrir starfsmenn 383. Það voru því 17 nemendur bæði á hvern kennara og á hvern starfs- mann á árinu 1999. Á árinu 2003 voru nemendur á kennara og á starfsmann rúmlega 21 því bæði kennurum og öðrum starfs- mönnum fjölgaði aðeins um tæp- lega 12% á meðan nemendum fjölgaði um meira en 50%. Til samanburðar má geta þess að í Stanfordháskóla í Kaliforníu eru 14.339 nemendur, 1.714 kenn- arar og 8.741 aðrir starfsmenn. Við Stanfordháskóla eru aðeins rúm- lega 8 nemendur á hvern kennara á meðan þeir eru 21 við Háskóla Íslands. Kennarar eru álíka margir og aðrir starfsmenn í Háskóla Íslands en í Stanfordháskóla eru 5 starfsmenn fyrir hvern kennara. Heild- artekjur Háskóla Ís- lands á árinu 2003 voru um 6 milljarðar króna en heildar- tekjur Stanfordhá- skóla um 160 millj- arðar króna. Kostnaður á nemanda í Háskóla Íslands er um 700.000 krónur en kostnaður á nemanda í Stanfordháskóla er rúmlega 11 milljónir króna. Hvers vegna virðist framleiðni vera meiri í Háskóla Íslands? Er ekki hagkvæmni stærðar til staðar í Stanfordháskóla? Hvers vegna er kostnaður í Stanfordháskóla ekki hlutfallslega minni en í Háskóla Ís- lands sem er ekki eins fjölmennur og Stanfordháskóli? Samanburður sem þessi er út í hött. Stanfordháskóli rekur há- tæknisjúkrahús og línuhraðal vegna rannsókna í kjarneðlisfræði. Tekjur og gjöld þessara tveggja eininga eru um 31 milljarður króna. Í Stanfordháskóla er um helmingur nemenda í framhalds- námi. Það skýrir hluta af þessari heildarmynd enda er kostnaður við framhaldsnám til muna meiri en við grunnnám. Stanfordháskóli er einn fremsti rannsóknaháskóli í heimi og eru sértekjur vegna rann- sókna um 46 milljarðar króna þeg- ar tekjum vegna rannsókna sem tengjast línuhraðlinum er sleppt. Í Stanfordháskóla er það í stefnu skólans að nemendur í grunnnámi fái tækifæri til að sækja námskeið hjá reyndum kennurum í litlum hópum sem er dýrara en ef stundakennarar kenna stórum hópum nemenda. Bandarískir skólar á háskólastigi Margir telja að fá lönd í heimi bjóði upp á jafn gott nám á há- skólastigi og Bandaríkin. Auðvitað eru skólar misgóðir. Margir skólar á háskólastigi eru ekki mjög góðir í Bandaríkjunum og margir skólar á háskólastigi utan Bandaríkjanna eru mjög góðir. Er- lendir nemendur sækja í bandaríska skóla á háskólastigi og margir þeirra hafa opnað útibú utan Bandaríkjanna. Áhugavert er að skoða bandaríska há- skólakerfið nánar. Á mynd 1 er sýnt hvern- ig Carnegie-stofnunin flokkar bandaríska há- skóla í skýrslu sem stofnunin gaf út á árinu 2001. Carnegie-stofnunin er rannsóknastofnun á sviði mennta- mála sem var stofnuð af Andrew Carnegie á árinu 1905 og var stofnskráin staðfest af Bandaríkja- þingi ári síðar. Tafla 1 Flokkun skóla á há- skólastigi í Bandaríkjunum og dreifing nemenda. Samkvæmt skilgreiningu Carn- egie-stofnunarinnar er rannsókna- háskóli (university) háskóli sem út- skrifar 10 doktora á að minnsta kosti þremur fræðasviðum á ári. Skóli á háskólastigi með meist- arapróf býður upp á fjölbreytt grunnnám og útskrifar a.m.k. 20 meistara á ári. Skóli á háskólastigi með grunnnám útskrifar fyrst og fremst nemendur með BA- og BS- próf. Sérskólar útskrifa nemendur með mismunandi próf á fáum fræðasviðum. Skólar á háskólastigi með tveggja ára nám útskrifa nemendur með diploma-próf. Samkvæmt skilgreiningu Carn- egie-stofnunarinnar eru aðeins 6,7% skóla á háskólastigi í Banda- ríkjunum rannsóknaháskólar. Flestir þeirra eru opinberir og eru reknir á ábyrgð fylkja og aðeins tveir þeirra eru reknir með hagnað í huga. 15,5% skóla á háskólastigi í Bandaríkjunum útskrifa nemendur með meistarapróf. Rúmlega helm- ingur þeirra er rekinn af einkaað- ilum án hagnaðarvonar og 8 eru reknir með hagnað í huga. Rann- sóknaháskólarnir eru langstærstir með að meðaltali 16.258 skráða nemendur. Háskóli Íslands með rúmlega 9.000 skráða nemendur er því mjög lítill rannsóknaháskóli og hann er fyrst á árinu 2003 að ná því marki að útskrifa u.þ.b. 10 doktora á ári. Háskóli Íslands fullnægir kröfum um rannsóknaháskóla Bandaríkjamenn eru 1000 sinnum fleiri en Íslendingar og það er því í raun frábær árangur að Íslend- ingar eigi einn rannsóknaháskóla sem fullnægir þeim kröfum sem viðurkenndar stofnanir í Banda- ríkjunum gera til slíkra háskóla. Það er einnig staðreynd að kenn- ingin um aukna hagkvæmni með stærð á illa við um þjálfun nem- enda í rannsóknartengdu fram- haldsnámi og í grunnrannsóknum almennt þótt hún geti átt við í öðr- um tegundum skóla á háskólastigi. Í töflu 2 er sýnt hvaðan banda- rískir nemendur útskrifast. Meirihluti þeirra sem útskrifast með meistarapróf og embættispróf og rúmlega 90% þeirra sem út- skrifast með doktorspróf útskrif- ast frá 261 bandarískum háskóla. Aðeins rúmlega 4.000 doktorar út- skrifast frá sérskólum á há- skólastigi og skólum sem leggja áherslu á fjölbreytt grunnnám og meistaranám. Rannsóknatengt framhaldsnám og grunnrannsóknir fara því fyrst og fremst fram í mjög fáum tiltölulega stórum há- skólum sem bjóða upp á fjölbreytt námsframboð. Fjölbreytni en fámenni í Háskóla Íslands Á árinu 2003 útskrifaði Háskóli Ís- lands 1.088 kandidata sem lokið höfðu grunnnámi, 144 meistara og 8 doktora. Í 11 fræðigreinum voru kandidatar í grunnnámi fleiri en 30. Þeir voru flestir í 137 í við- skiptafræði og næstflestir 75 í hjúkrunarfræði. Kandidatar voru 44 í iðnaðar- og vélaverkfræði, 43 í lögfræði og tölvunarfræði og 31 í læknisfræði. Í 26 fræðigreinum voru kandidatar 15 eða færri. Meðalfjöldi kandidata í fræðigrein í grunnnámi var 21. Í meistaranámi nær engin fræðigrein að útskrifa fleiri en 30 kandidata á ári og var meðalfjöldi kandidata í fræðigrein 5. Kandi- datar voru flestir 24 í við- skiptafræði og næstflestir 13 í sál- fræði. Í 29 fræðigreinum útskrifuðust færri en 10 kandidat- ar með meistarapróf. Í forsendum samræmdra reikn- ireglna menntamálaráðuneytis sem notaðar eru til þess að reikna út nemendaframlög á háskólastigi er gert ráð fyrir því að í hverjum hópi séu 30 nemendur að með- altali. Þótt Háskóli Íslands sé með fleiri nemendur en aðrir skólar á háskólastigi á Íslandi er hann lítill í samanburði við aðra rannsókna- háskóla í Evrópu og Bandaríkj- unum og í raun er hagkvæmni stærðar meiri í mörgum af fá- mennari skólunum á Íslandi þar sem þeir bjóða einungis upp á nám í fáum fræðigreinum þar sem eft- irspurn er mikil. Rými fyrir valkosti á háskólastigi Ef Bandaríkin eru tekin til fyr- irmyndar er skynsamlegt að bjóða upp á mismunandi valkosti fyrir þá sem vilja stunda nám á há- skólastigi. Það er óraunhæft að gera ráð fyrir því að á Íslandi verði einhvern tíma fleiri en einn rannsóknaháskóli. Til þess eru einfaldlega forsendur ekki til stað- ar. Það er á hinn bóginn rými í ís- lensku menntakerfi fyrir sérskóla á háskólastigi og það er einnig rými fyrir skóla sem bjóða fyrst og fremst upp á grunnnám á vin- sælum fræðasviðum. Háskóli Íslands gegnir því hlut- verki að bjóða upp á nám á flest- um fræðasviðum, bæði grunnnám og framhaldsnám. Háskólanum ber að gegna fjölbreyttum skyld- um sem varða bæði menningu og atvinnulíf. Háskólanum ber skylda til að mennta nemendur og stunda rannsóknir í íslenskum fræðum, sagnfræði, jarðfræði og þeim öðr- um undirstöðugreinum hugvísinda, félagsvísinda, heilbrigðisvísinda, raunvísinda og verkfræði sem skapa munu grundvöll fyrir áfram- haldandi þróun íslensks samfélags. Samfélagið byggir í mun meiri mæli en áður á þekkingu. Grunn- nám ungs fólks áður en það verður 25 ára dugar ekki lengur þeim sem vilja vera virkir þátttakendur í þekkingarsamfélaginu. Lærdóm- ur alla ævi hefur tekið við af lær- dómi í æsku. Þrengri fjárhagsrammi Háskóla Íslands Þegar Háskóli Íslands og mennta- málaráðuneyti gerðu samning um fjármögnun kennslu í október 1999 var gert ráð fyrir að framlag á nemanda í hug- og félagsvís- indum væri 319.345 kr. á verðlagi ársins 1999. Í fjárlögum fyrir árið 2004 hefur framlag á nemanda í hug- og félagsvísindum hækkað í 384.000 kr. eða um 20%. Í vefriti fjármálaráðuneytis sem kom út 20. nóvember 2003 kom fram að laun opinberra starfs- manna hjá ríki og Reykjavík- urborg hækkuðu að meðaltali um 43% frá fyrsta ársfjórðungi 1999 til annars ársfjórðungs 2003. Í vefritinu kom einnig fram að með- allaun kennara og heilbrigð- isstétta hækkuðu um 50% á þessu tímabili. Laun í Háskóla Íslands eru um 67% af veltu og hefði nemendaframlag þurft að hækka um rúmlega 40% í stað 20% á tímabilinu 1999–2004 ef fjárhagsleg staða Háskóla Íslands hefði átt að haldast óbreytt. Í upphafi þessarar greinar kom fram að meðalfjöldi nemenda á fastan kennara hefur hækkað úr 17 í 21 á milli áranna 1999 og 2003 á meðan 8 nemendur eru á hvern kennara í Stanfordháskóla. Það kom einnig fram að í Háskóla Ís- lands eru kennarar og aðrir starfsmenn jafnmargir á meðan í Stanfordháskóla eru aðrir starfs- menn fimm sinnum fleiri en fastir kennarar. Þar sem nemendaframlög hafa ekki hækkað í samræmi við hækk- un raunkostnaðar hefur hvorki verið unnt að fjölga kennurum né öðrum starfsmönnum í samræmi við fjölgun nemenda. Það er einnig staðreynd að á árinu 1999 var fjárveiting á fjárlögum til rannsókna í Háskólanum 67% af framlögum til kennslu en á árinu 2004 er rannsóknafjárveitingin að- eins um 50% af fjárveitingu til kennslu. Fjárhagsrammi Háskóla Ís- lands hefur því þrengst verulega á undanförnum árum. Á sama tíma hefur Háskólinn verið að breytast úr skóla á háskólastigi sem bauð upp á fjölbreytt grunnnám og út- skrifaði nokkra tugi meistara á ári í rannsóknaháskóla sem útskrifar hátt á annað hundrað meistara á ári og u.þ.b. 10 doktora. Rekstur góðs rannsóknaháskóla krefst mikilla fjármuna. Í Háskóla Íslands hefur verið unnið að því á undanförnum árum að auka sér- tekjur skólans. Að nokkru hafa auknar sértekjur komið í stað fjárveitinga á fjárlögum en ef Há- skóli Íslands á að ávinna sér traustan sess meðal rannsóknahá- skóla í heiminum verður að bæta þau fjárhagslegu skilyrði sem hann býr við. HÍ í samanburði við bandaríska háskóla Eftir Ingjald Hannibalsson ’Við Stanfordháskólaeru aðeins rúmlega 8 nemendur á hvern kennara á meðan þeir eru 21 við Háskóla Íslands.‘ Ingjaldur Hannibalsson Höfundur er prófessor við viðskipta- og hagfræðideild Háskóla Íslands og formaður fjármálanefndar háskólaráðs. Á vormisseri 2004 er hann gestur hjá SCANCOR (Scandinavian Consortium for Organizational Research) við Stanfordháskóla í Kaliforníu. Einka- Einka- Einka- Einka- Fjöldi Fjöldi Meðal- Samtals skólar skólar skólar skólar nemenda nemenda fjöldi 3941 án með án með samtals samtals nemenda skólar á háskólastigi Opinberir hagnaðar- hagnaðar- Opinberir hagnaðar- hagnaðar- # % # skólar vonar von skólar vonar von Rannsóknaháskólar (universities) 166 93 2 4,2% 2,4% 0,1% 4.243.433 28,1% 16.258 Skólar á háskólastigi með meistarapróf 272 331 8 6,9% 8,4% 0,2% 3.230.842 21,4% 5.288 Skólar á háskólastigi með grunnnám 91 499 16 2,3% 12,7% 0,4% 1.039.020 6,9% 1.715 Sérskólar 89 599 106 2,3% 15,2% 2,7% 523.956 3,5% 660 Skólar á háskólastigi með tveggja ára nám 1025 159 485 26,0% 4,0% 12,3% 6.041.946 40,1% 3.620 Samtals 1643 1681 617 41,7% 42,7% 15,7% 15.079.197 100,0% 3.826 Samtals Diplóma- BA/BS- Meistara Doktors- Embættis- Samtals Diplóma- BA/BS- Meistara Doktors- Embættis- Samtals 2.304.898 próf próf próf próf próf próf próf próf próf próf próf próf útskrifaðir # # # # # # % % % % % % Rannsóknaháskólar (universities) 11.328 562.146 250.221 42.024 45.103 910.822 2,0% 47,1% 58,2% 90,9% 57,2% 39,5% Skólar á háskólastigi með meistarapróf 22.955 434.908 148.634 617 9.079 616.193 4,1% 36,5% 34,6% 1,3% 11,5% 26,7% Skólar á háskólastigi með grunnnám 23.773 151.551 5.486 199 1.078 182.087 4,3% 12,7% 1,3% 0,4% 1,4% 7,9% Sérskólar á háskólastigi 18.264 43.715 25.312 3.372 23.660 114.323 3,3% 3,7% 5,9% 7,3% 30,0% 5,0% Skólar á háskólastigi með tveggja ára nám 481.306 167 0 0 0 481.473 86,3% 0,0% 0,0% 0,0% 0,0% 20,9% Samtals 557.626 1.192.487 429.653 46.212 78.920 2.304.898 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% TAFLA 2 Hvaðan útskrifast nemendurnir? TAFLA 1 Flokkun skóla á háskólastigi í Bandaríkjunum og dreifing nemenda.
Qupperneq 1
Qupperneq 2
Qupperneq 3
Qupperneq 4
Qupperneq 5
Qupperneq 6
Qupperneq 7
Qupperneq 8
Qupperneq 9
Qupperneq 10
Qupperneq 11
Qupperneq 12
Qupperneq 13
Qupperneq 14
Qupperneq 15
Qupperneq 16
Qupperneq 17
Qupperneq 18
Qupperneq 19
Qupperneq 20
Qupperneq 21
Qupperneq 22
Qupperneq 23
Qupperneq 24
Qupperneq 25
Qupperneq 26
Qupperneq 27
Qupperneq 28
Qupperneq 29
Qupperneq 30
Qupperneq 31
Qupperneq 32
Qupperneq 33
Qupperneq 34
Qupperneq 35
Qupperneq 36
Qupperneq 37
Qupperneq 38
Qupperneq 39
Qupperneq 40
Qupperneq 41
Qupperneq 42
Qupperneq 43
Qupperneq 44
Qupperneq 45
Qupperneq 46
Qupperneq 47
Qupperneq 48
Qupperneq 49
Qupperneq 50
Qupperneq 51
Qupperneq 52
Qupperneq 53
Qupperneq 54
Qupperneq 55
Qupperneq 56
Qupperneq 57
Qupperneq 58
Qupperneq 59
Qupperneq 60
Qupperneq 61
Qupperneq 62
Qupperneq 63
Qupperneq 64
Qupperneq 65
Qupperneq 66
Qupperneq 67
Qupperneq 68
Qupperneq 69
Qupperneq 70
Qupperneq 71
Qupperneq 72
Qupperneq 73
Qupperneq 74
Qupperneq 75
Qupperneq 76
Qupperneq 77
Qupperneq 78
Qupperneq 79
Qupperneq 80

x

Morgunblaðið

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.