Morgunblaðið - 22.02.2004, Blaðsíða 49

SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 22. FEBRÚAR 2004 49
ljóst að alger útilokun þeirra frá
sýnatöku myndi skekkja mjög rann-
sóknaniðurstöður. Svæðin þar sem
bátarnir fara um reglulega eru hins
vegar vegar mun minni og ólíklegt að
útilokun þeirra hefði alvarleg áhrif á
rannsóknirnar. Því var ákveðið að ef
veiðibátar væru nærri svæðum þar
sem vænta mátti ferðamanna í hvala-
skoðun yrði haft samráð við skoð-
unarbáta til að hindra að báðir aðilar
væru við vinnu samtímis á sömu slóð-
um.
Í þessum tilgangi fékk Hafrann-
sóknastofnunin lista með símanúm-
erum allra hvalaskoðunarfyrirtækja
frá formanni samtaka þeirra. For-
manni Hvalaskoðunarsamtaka Ís-
lands átti því að vera fullljóst að aldr-
ei var fallist á að hálfu
Hafrannsóknastofnunarinnar að
hvalaskoðunarsvæðum í víðasta
skilningi yrði alfarið lokað fyrir veið-
um.
Undanfarnar vikur og mánuði hafa
ítrekað birst staðhæfingar í fjöl-
miðlum að um 1/3 af veiddum hrefn-
um síðastliðins sumars hafi veiðst
innan auglýstra hvalskoðunarsvæða
og þar með hafi verið brotið sam-
komulag um að veiðar skyldu ekki
fara fram á hvalaskoðunarsvæðum.
Þrátt fyrir að þessum ásökunum hafi
margsinnis verið vísað á bug með
rökstuddum hætti af hálfu Hafrann-
sóknastofnunarinnar halda þær
áfram að birtast athugasemdalaust í
fjölmiðlum og er því nauðsynlegt að
gera nánari grein fyrir einstökum at-
vikum sem ágreiningur er um.
Fullyrt er að úti fyrir Snæfellsnesi
hafi 6 hrefnur verið veiddar á aug-
lýstu hvalaskoðunarsvæði. Því skal
svarað að sú fyrsta var veidd eftir að
samband hafði verið haft við hvala-
skoðunarfyrirtæki í Ólafsvík til full-
vissu um að enginn bátur á þeirra
vegum væri á svæðinu. Seinni hrefn-
urnar 5 voru veiddar um haustið eftir
að starfsemi hvalaskoðunar á svæð-
inu var lokið það árið. Það er því vill-
andi að tala um veiðar á auglýstum
hvalaskoðunarsvæðum þegar þær
fóru fram eftir að hvalskoðun lauk og
því síður að þær hafi haft neikvæð
áhrif á starfsemi hvalskoðunar.
Annað ágreiningsefni er hrefna
sem veidd var innan auglýsts skoð-
unarsvæðis vestur af Hafnarbergi á
Reykjanesi. Það var einnig gert eftir
samráð við hvalskoðunarfyrirtæki á
svæðinu.
Deilt hefur verið um 2 hrefnur
veiddar í Faxaflóa um 19 og 25 sjó-
mílur frá Reykjavík. Sú sem veiddist
fjær var utan marka sem hvalaskoð-
unaraðilar vildu sjálfir skilgreina
sem skoðunarsvæði áður en veiðar
hófust. Samkvæmt upplýsingum sjó-
manna sem stunda veiðar daglega á
því svæði sem hin hrefnan veiddist
var engin vitneskja um að þar færi
fram hvalaskoðun. Leiðangursstjóri
taldi sig því ekki vera á hefðbundnu
hvalaskoðunarsvæði þegar þessar
hrefnur voru veiddar. Þessu hefur
rekstraraðili hvalaskoðunarfyr-
irtækis í Reykjavík mótmælt og talið
að hann hefði auðveldlega getað ver-
ið með hóp ferðamanna á umræddu
svæði. Nú er erfitt að dæma hvort
fullyrðingar um hraðskreitt skip sem
auðveldlega kemst 20 mílur frá höfn
þýði í raun og veru að það stundi
skoðun á umræddu svæði eða hvort
taka eigi trúanlegar upplýsingar frá
sjómönnum sem sækja miðin þar
daglega á sumrin og telja svo ekki
vera. Að þessu eina umdeilanlega
dæmi undanskildu fóru því allar veið-
ar fram utan hvalaskoðunar-svæða
eða -tíma og í góðu samkomulagi við
hvalaskoðunaraðila á nálægum svæð-
um.
Valda hrefnuveiðar fælni?
Eitt meginatriðið í málflutningi for-
svarsmanna Hvalskoðunarsamtak-
anna gegn hrefnuveiðum er að atferli
hrefnu muni breytast mjög með til-
komu veiða og rýra gildi hrefnunnar
sem söluvöru fyrir ferðamannaþjón-
ustuna. Í því sambandi er m.a. rætt
um að hrefna á Íslandsmiðum verði
almennt styggari ef stofninn er undir
veiðiálagi. Enginn rökstuðningur
fylgir þessum staðhæfingum nema
þá helst að vísað sé til þess að í Nor-
egi séu stundaðar hrefnuveiðar, og
þar sé ekki stunduð hvalaskoðun á
hrefnu. Reyndar er hrefnan ein
þriggja tegunda sem auglýstar eru
sem meginviðfangstegundir helsta
hvalaskoðunarfyrirtækis Noregs
ásamt búrhval og háhyrningum
http://www.whalesafari.no/. Hrefnan
er annars óvíða meginviðfangsefni
hvalaskoðunarfyrirtækja þótt algeng
sé á grunnsævi og er það alveg óháð
því hvort hvalveiði er stunduð á við-
komandi hafsvæðum.
Þótt þessar kenningar um fæling-
armátt hrefnuveiða kunni að hljóma
rökréttar út frá þekkingu manna um
fugla og landspendýr liggja engar
tölulegar upplýsingar fyrir um að
hvalaskoðun og hvalveiðar á sömu
tegund „gangi ekki upp“. Mikill vöxt-
ur hefur verið í hvalaskoðun víða um
heim og er ekki að sjá mun þar á milli
hvalveiðiþjóða og annarra. Mikilvægt
er í þessu sambandi að gera sér grein
fyrir að hrefna er ekki hjarðdýr í
sömu merkingu og t.d. hreindýr eða
höfrungar sem ferðast sem ein heild
og sýna samræmd viðbrögð og dráp
á einu dýri hefur augljós fæling-
aráhrif á önnur dýr hjarðarinnar. Al-
þekkt er hins vegar, að miserfitt er
að nálgast hrefnu frá einum stað eða
tíma til annars. Einn greinilegur or-
sakavaldur í þessu efni eru fæðuskil-
yrði á svæðinu, en hrefna, eins og
aðrir skíðishvalir, er yfirleitt róleg og
ónæm fyrir utanaðkomandi áreiti við
fæðunám. Engar rannsóknir benda
til að hrefnur séu almennt styggari á
svæðum þar sem hvalveiðar eru
stundaðar en á öðrum svæðum. Í
veiðigögnum hér við land sem er-
lendis má finna mörg dæmi þess að
hrefnur hafi verið veiddar á til-
tölulega afmörkuðum blettum allt
sumarið og ár eftir ár, og bendir það
ekki til að veiðarnar hafi mikinn fæl-
ingarmátt. (Jóhann Sigurjónsson
1982. Icelandic minke whaling 1914–
1980. Rep.int.Whal.Commn. 32: 287–
295.)
Þeirri skoðun hefur og verið haldið
mjög á lofti að tilteknir einstaklingar
hænist að hvalaskoðunarbátunum,
og að þetta séu jafnframt þau dýr
sem, vegna þessa atferlis, muni fyrst
verða veidd. Helst er á talsmönnum
þessarar skoðunar að skilja að hér sé
um að ræða sérstaka arfbundna (og
arðbæra) hegðun sem veiðar muni
með kerfisbundnum hætti afmá úr
stofninum. Í þessu atriði er einnig
vísað til Noregs og því haldið fram að
þetta atferli finnist ekki hjá hrefnum
við Noreg. Þetta er alrangt, því hegð-
un þessi (að nálgast báta) hefur lengi
verið þekkt hjá hrefnu og er engan
veginn einskorðað við hvalaskoð-
unarbáta. Oft er um að ræða ungdýr
þótt ekki sé það einhlítt. Meðal ís-
lenskra hrefnuveiðimanna voru slíkir
einstaklingar kallaðir „skoðarar“
með tilvísun til þess að dýrin koma að
bátum og „skoða“ þá um stund.
Hrefnuveiðimenn víða um heim hafa
nýtt sér þetta atferli dýranna um
áratuga skeið án þess að merkj-
anlegar breytingar hafi orðið á hegð-
un dýranna. Samkvæmt upplýs-
ingum helsta hrefnusérfræðings
Noregs, prófessors Tore Haug, er
þetta atferli („søkere“) síst óalgeng-
ara við Noreg en á öðrum haf-
svæðum og getur því engan veginn
talist skýring á því að hrefnan sé þar
ekki eins vinsæl til skoðunar og hinar
stærri hvalategundir.
Ef framhald verður á rann-
sóknaveiðum höfum við fullan skiln-
ing á nauðsyn þess að taka tillit til
starfsemi hvalaskoðunarfyrirtækja.
Við munum því gera okkar besta til
að haga okkar vinnu þannig að báðir
aðilar geti sinnt sínu starfi án
árekstra og erum þess fullviss að svo
geti verið sé einlægur vilji allra aðila
fyrir hendi.
’Ef framhald verður árannsóknaveiðum höf-
um við fullan skilning á
nauðsyn þess að taka til-
lit til starfsemi hvala-
skoðunarfyrirtækja. ‘
Höfundar eru hvalasérfræðingar á
Hafrannsóknastofnuninni.
UMRÆÐAN
ÞRIÐJA nóvember síðastliðinn
boðaði skrifstofa sérkennslumála hjá
Evrópusambandinu til, málþings í höf-
uðstöðvum Evrópusambandsins í
Brussel. Til málþingsins
var boðið ungu skóla-
fólki, frá 23 löndum, þar
á meðal Íslandi ásamt
þingmönnum Evrópu-
þingsins og embætt-
ismönnum. Yfirskrift
málþingsins var „Við-
horf ungs fólks til sér-
kennslu“.
Tilefnið var ár fatl-
aðra í Evrópu. Mark-
miðið með því var að
gefa fötluðu skólafólki á
framhaldsskólaaldri,
tækifæri til að koma skoð-
unum sínum á framfæri, segja frá því
sem gengur vel og því sem þarf að
bæta og bera þjónustuna saman milli
landa.
Íslensku sendinefndina skipuðu Sig-
mundur Valdemarsson, 17 ára þroska-
hamlaður nemi við sérnámsbraut
Borgarholtsskóla, Hulda Halldórs-
dóttir, 21 árs heyrnarlaus nemi á fé-
lagsfræðibraut í Menntaskólanum við
Hamrahlíð og ég, Jón Hjalti Sigurðs-
son, 17 ára blindur nemi á félagsfræði-
og náttúrufræðibraut, einnig í MH.
Með okkur voru tveir fylgdarmenn, og
táknmálstúlkur.
Þingfundurinn
Á leiðinni að Evrópuþingshúsinu var
ekki laust við smá magafiðring hjá
sumum! En þegar þangað var komið
tók við ítarleg vopnaleit og síðan fórum
við í fylgd öryggisvarða upp í fund-
arsalinn, enda engum leyft að flakka
um bygginguna eftirlitslaust. Í salnum
voru þrjár sætaraðir í hring. Þar fyrir
aftan voru túlkabúrin. Allt sem fram
fór var túlkað yfir á 13 talmál og 6
táknmál, þar á meðal íslensku og ís-
lenskt táknmál. Við sátum í innsta
hringnum vegna þess að við vorum
með táknmálstúlka sem sátu á móti
okkur inni í hringum.
Herlegheitin byrjuðu með ræðum
þriggja háttsettra embættismanna frá
Framkvæmdastjórn ESB, Evr-
ópuþinginu og Evrópuskrifstofunni og
línurnar lagðar fyrir daginn. Síðan
tóku við ræður fulltrúa hvers lands. Í
þeim voru kynningar á fulltrúum land-
anna, skoðunum þeirra á gildi svona
samkomu, stutt lýsing á aðstæðum til
náms heima fyrir og hverju fólk
stefndi að í framtíðinni.
Það var mjög áhugavert
að heyra hvað fólk hafði
að segja. Hvernig það
stundar nám sitt, hvaða
stuðning það fær og
hvað því finnst að megi
bæta. Sérstaklega var
æðislegt að heyra að all-
ir stefndu á að full-
mennta sig og láta
drauma sína rætast.
Hulda hélt ræðuna okk-
ar og gerði það glæsi-
lega.
Að loknum frábærum
hádegisverði hélt málþingið áfram. Nú
var komið að fjörugasta hlutanum,
opnum umræðum. Þar kom ýmislegt
fram. Mörgum var heitt í hamsi og
komust færri að en vildu. Mikið var
rætt um hvort fólk væri á því að hafa
sérskóla eða hvort allir ættu að fara í
almenna skóla, bæði útfrá þörf fyrir
aðstoð og blöndun við ófatlaða. Fólk
skiptist í tvo hópa í þeim efnum. Þeir
sem tóku til máls voru annað hvort al-
farið með eða á móti sérskólum. Þeir
sem voru fylgjandi sérskólunum höfðu
sjálfir margir hverjir gengið í almenn-
an skóla og fengið lélega þjónustu og
ekkert verið gert til að þeir blönduðust
öðrum nemendum. Hins vegar höfðu
þeir sem töluðu máli almennu skól-
anna góða reynslu af þeim. Nokkuð
var um að skortur á sérmenntuðum
sérkennurum væri vandamál og túlka-
þjónusta víða ónóg.
Undir lokin hélt Evrópuþingmað-
urinn Anne Elisabeth Jensen stutta
tölu þar sem hún lagði áherslu á að það
væri mikilvægt að hlusta á þá sem
þurfa á sérkennslu að halda í stað þess
að embættismenn ákveði hvað sé mik-
ilvægt að laga og hvað ekki. Um sam-
antekt sá prófessor Richard Rose. Það
er gaman að geta þess að hann vitnaði
í þrjár eða fjórar ræður og var okkar
þar á meðal. Við höfðum rætt um mik-
ilvægi fyrirmynda og tekið sem dæmi
að á haustmisseri sætu á alþingi Ís-
lendinga einn heyrnarlaus þingmaður
og annar blindur. Hann talaði einnig
um að þetta væri mikilvægt þing og að
skoðanir sem þar kæmu fram myndu
ekki falla í gleymsku og að það þyrfti
að halda fleiri slík.
Á kaffihúsi um kvöldið ræddum við
um atburði dagsins og hvað okkur
þætti standa upp úr. Við vorum sam-
mála um að okkur þættu almennu
skólarnir betri en sérskólarnir að því
gefnu að góður stuðningur væri fyrir
hendi. Góð þjónusta væri frumskilyrði
þess að námið gengi upp.
Ísland kemur vel út
Við skemmtum okkur konunglega og
kynntumst fólki sem er í sömu sporum
og við. Málþing sem þetta er einstakt
tækifæri til að fræðast um hvað er að
gerast í sérkennslumálum í öðrum
löndum. Þetta er kjörinn vettvangur til
að koma okkar sjónarhorni á framfæri,
miðla af reynslu okkar og læra af
reynslu annarra. Það var líka frábært
að finna hve mjög Evrópuþingið lætur
sér annt um þessi mál. Við vorum upp-
lýst um þau tækifæri sem okkur bjóð-
ast til að taka þátt í evrópsku samstarfi
og fengum innsýn inn í mörg skemmti-
leg og metnaðarfull samevrópsk verk-
efni sem eru í gangi.
Fyrir mér er aðalniðurstaðan sú að
aðstæður fatlaðra í framhaldsskólum á
Íslandi eru með því besta sem gerist
og einnig endurhæfing og þjónusta
vegna hjálpartækja. Alltaf má samt
gera betur, en maður getur ekki verið
annað en þakklátur fyrir að fá að búa
hérna á Íslandi. Nánari upplýsingar
um ráðstefnuna er að finna á euro-
pean-agency.org. Þar er m.a. hægt að
hlusta á og sjá allar ræður fulltrúanna
fluttar.
Þingað í sölum Evrópu-
þingsins í Brussel
Jón Hjalti Sigurðsson skrifar
um málþing í höfuðstöðvum
Evrópusambandsins ’Málþing sem þetta ereinstakt tækifæri til að
fræðast um hvað er að
gerast í sérkennslu-
málum í öðrum löndum.‘
Höfundur er nemandi í
Menntaskólanum við Hamrahlíð.
Jón Hjalti Sigurðsson
GAMALL félagi minn Örn Ólafsson
skrifar skrýtna grein í Morgunblaðið
16. febrúar um bók mína Sagnalist
sem kom út sl. haust, en bókin er yf-
irlitsrit um stíl íslenskra skáldsagna
1850–1970. Hann byrjar með lofs-
yrðum, það sé „feiknmikill fengur að
ritinu“, það sé „ómissandi lesning öllu
áhugafólki um íslenskar bókmenntir“,
ennfremur sé það „afar
vel orðað og mikilvæg
hugtök íslenskuð“. En
síðan kemur framhaldið,
og það er eins og ekki sé
verið að tala um sömu
bók. Samkvæmt því er
uppröðun efnisins afar
misráðin, skilgreiningar
á bókmenntastefnum
ónákvæmar, ef ekki
hreint rugl og höfundur
víkur sér hjá því að vitna
í kenningar Arnar Ólafs-
sonar um hin ýmsu
álitamál að því er varðar
helstu rithöfunda og bókmenntastefn-
ur. Fræðimönnum sæmir ekki að snið-
ganga ágreiningsefni, segir Örn. „Það
er svosem þaulreynd aðferð, og trygg-
ir að viðkomandi rit er að verulegu
leyti úrelt á útgáfudegi.“ Allt ber að
sama brunni. Ómissandi lesning er
orðin að meingölluðu verki sem hefur
takmarkað fræðilegt gildi. Ég veit ekki
hvorn dóminn ég á að taka alvarlega
en hlýt að fjalla nokkru nánar um að-
finnslur Arnar.
Enda þótt bók Arnar, Kóralforspil
hafsins, fjalli að sumu leyti um sama
efnivið og Sagnalist nálgast hún hann
á gerólíkan hátt. Sagnalist er stílsaga,
ekki samanburðarbókmenntafræði.
Hún er fræðirit, ætlað almenningi, þar
sem leitast er við að beita aðferðum
stílfræðinnar til að opna heim list-
rænna skáldsagna og íslenskrar stíl-
sögu fyrir hinum almenna, fróðleiks-
fúsa lesanda. Slíkum lesanda hentar
vel að efninu sé raðað í bókmennta-
sögulegt samhengi, og
ég sé ekkert athugavert
við það. Það er nærtækt
að bera saman fyrstu 90
blaðsíður bókarinnar og
umfjöllun um sama
tímabil í 3. bindi Bók-
menntasögu Máls og
menningar til að sjá
hvað skörunin er í raun
lítil milli hefðbundinnar
bókmenntasögu og stíl-
sögu. Fræðilegar vanga-
veltur um erlendar bók-
menntastefnur eiga hér
ekki heima. Það er
óþarft að hafa langan inngang um flók-
inn og marggreindan feril expressjón-
isma í Evrópu til að lesandinn nemi og
njóti expressjónískra stíleinkenna allt í
kringum Ólaf Kárason Ljósvíking eða
Ofvita Þórbergs, eða í Kóngaliljum
Ástu Sigurðardóttur. Það er ekki
nokkur einasta hætta á því að þessu
verði ruglað saman við „impressjónísk
verk frá lokum 19. aldar, eða róm-
antísk frá því upp úr 1800“. Ég held
líka að jafnt fræðimenn sem almennir
lesendur geti numið og notið súrreal-
ísks myndmáls Thors Vilhjálmssonar
og viti upp á hár hvað við er átt án þess
að axla þær fræðilegu klyfjar sem Örn
vill leggja þeim á herðar. Erni þarf því
ekki að „þykja sér nærri höggvið“(!) þó
að ekki sé vitnað í þetta rit hans. Nálg-
unin er öll önnur.
Þessi bókmenntalega samanburð-
araðferð á það til að villa Erni sýn.
Þannig segir hann að ég hafi „glæpst
á“ að tala um nýmyndanir Þórbergs
sem stíleinkenni. Hér er ég alls ekki á
sama máli. Orðalag eins og „hjarta-
stingandi langanir, fiðrandi órói, bloss-
andi samviskukvalir, fumandi flýtir“
eru ekkert „ofurvenjulegt danskt
orðalag með íslenskum orðum“ eins og
Örn heldur fram. Og jafnvel þótt svo
væri væru þetta eftir sem áður ósvikn-
ar þórbergskar stílnýjungar. Nefna
mætti fjölda annarra hliðstæðra
dæma.
Niðurstaða mín er sú að kröfur Arn-
ar séu óraunhæfar. Ef hann vill ís-
lenska úttekt á erlendum liststefnum
verður hann að skrifa sérstaka bók um
það efni með sínum hætti. Bækur á
borð við Sagnalist hafa takmarkað
rúm fyrir slíkt.
Undarlegur ritdómur
Þorleifur Hauksson
svarar Erni Ólafssyni ’Niðurstaða mín er súað kröfur Arnar séu
óraunhæfar. ‘
Þorleifur Hauksson
Höfundur er íslensku- og
bókmenntafræðingur í
ReykjavíkurAkademíunni.