Morgunblaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 10

10 SUNNUDAGUR 21. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Við erum stödd í snyrtilegri íbúð ímiðborg Málmeyjar. Umhverfiseldhúsborðið situr hljóðlátur hóp-ur ungs fólks. Andrúmsloftið gefurtil kynna að umræðan snúist
hvorki um stjórnmál né annað dægurþras. Ung
dökkhærð kona reifar í hálfum hljóðum atburði
vikunnar. Alvarleg í bragði leggja hin við hlust-
ir, kinka kolli, skjóta orði og orði inn í frásögn-
ina. Hugurinn hvarflar til norrænu andspyrnu-
hreyfinganna í seinni heimsstyrjöldinni. Rétt
eins og starfsemi andspyrnuhreyfingarinnar er
starfsemi hælishópsins í senn lögleg og leyni-
leg. Samanburðurinn nær jafnvel enn lengra
því báðir hópar aðstoða fólk við að lifa í felum
undir yfirborði samfélagsins.
Lögreglan brýst inn
Frásögn ungu konunnar er greinargóð og
rímar við frétt í Sydsvenska Dagbladet um
morguninn.
Blaðið greinir frá því að bosnísk flótta-
mannafjölskylda hafi leitað á náðir hælishóps-
ins eftir að hafa verið neitað um hæli í Svíþjóð í
nóvember í fyrra. Ung kona í hælishópnum
skaut skjólshúsi yfir hjónin og yngra barnið
eftir að frestur fjölskyldunnar til að hverfa úr
landi af sjálfsdáðum rann út. Eldra barnið varð
eftir hjá ættingjum fjölskyldunnar annars
staðar í landinu.
Fjölskyldan fannst eftir að hafa búið í felum í
Svíþjóð í 3 mánuði. Hjónin voru að horfa á sjón-
varpið þegar sænska lögreglan braust inn í
íbúðina undir því yfirskini að grunur léki á að
eiturlyf væru geymd í íbúðinni. Húsráðandinn
sór og sárt við lagði að engin eiturlyf væru inn-
andyra eins og reyndar kom á daginn. Hins
vegar fann lögreglan bosnísku flóttamannafjöl-
skylduna og færði konuna (sjá meðfylgjandi
viðtal) í „förvarsenheten,“ þ.e. lokaða geymslu
fyrir ólöglega innflytjendur í Suður-Svíþjóð. Sú
leið virðist hafa verið valin að færa hana en ekki
mann hennar í geymsluna til að reyna að
tryggja að hún hlypist ekki á brott með börnin
áður en yfirvöld næðu að flytja fjölskylduna
nauðungarflutningi til Bosníu.
Konur ekki öruggar
Dökkhærða konan segir að Maja Sager, for-
maður hælishópsins, ætli að aðstoða bosníska
fjölskylduföðurinn við að ná fundi útlendinga-
nefndarinnar í Stokkhólmi næsta dag. Hún
spyr hvort einhverjir í hópnum geti útvegað bíl
til fararinnar. Nokkrir gefa sig fram og ákveðið
er að velja sparneytnasta bílinn.
Hópurinn við eldhúsborðið er sammála um
að ómannúðlegt sé að loka hælisleitendur inni í
geymslunni fyrir utan að húsnæðið uppfylli
engan veginn skilyrði fyrir starfseminni. Ung
kona tekur fram að yfirgnæfandi meirihluti
fólks í geymslunni sé karlar. Misjafn sauður sé
í mörgu fé og ógjörningur að tryggja öryggi
kvennanna í húsinu.
Umræðurnar halda áfram og greinilegt að
fundargestir hafa ýmislegt við aðbúnað í
geymslunum að athuga. Kona á miðjum aldri
hefur sérstakt leyfi til að heimsækja fólk í inn-
flytjendabúðunum. Rétt áður en fundi lýkur
blandar hún sér í umræðurnar. „Stundum van-
hagar fólkið um grundvallarnauðsynjar eins og
nærföt,“ segir hún og rifjar upp samskipti sín
við ungan Rússa fyrir nokkrum mánuðum.
„Sergei bað mig um að útvega sér nærföt. Ég
er alveg viss um að hann hefði ekki beðið full-
orðna konu eins og mig um ný nærföt nema
hann hefði virkilega vantað þau. Nema hvað –
þegar ég kom með nærfötin var hann strok-
inn,“ segir hún og getur ekki varist brosi. „Það
besta við geymsluna er hvað mörgum tekst að
flýja þaðan.“
Aftur til baka í fylgd
Eftir að hafa setið fund hælis-hópsins leikur
blaðamanni forvitni á að kynnast viðhorfi
sænskra innflytjendayfirvalda, „Migrations-
verket“, til málefna hælisleitenda. Migrations-
verket ber m.a. ábyrgð á að framfylgja stefnu
sænskra stjórnvalda í málefnum hælisleitenda
allt frá því sótt er um hæli við komuna til Sví-
þjóðar þar til umsókn hefur verið leidd til lykta
með höfnun eða veitingu hælis í landinu.
Axel Stenström, upplýsingafulltrúi Migrat-
ionsverket í Málmey tekur á móti íslenska
gestinum með bros á vör næsta morgun. „Ólík-
ar ástæður geta legið að baki ákvörðunar um
að færa útlendinga í geymsluna,“ svarar hann
inntur eftir því hvaða ástæður valdi því að út-
lendingar séu færðir í geymslurnar. „Dæmi eru
um að vegabréfslausum hælisleitendum sé
haldið í geymslunum á meðan uppruni þeirra
er kannaður. Algengast er að hælisleitendur
séu færðir í geymslurnar af því hælisumsókn
þeirra hefur verið hafnað og frestur til að snúa
aftur til heimalandsins er runninn út.
Við færum ekki ólöglega innflytjendur í
geymslurnar heldur lögreglan,“ heldur Axel
áfram. „Nýlega færði sænska lögreglan bosn-
íska flóttakonu í geymsluna í Málmey. Fjöl-
skyldan hafði búið í felum í Málmey í þrjá mán-
uði. Yfirvöld hafa tekið ákvörðun um að
fjölskyldan verði send til Bosníu á mánudag-
inn.“
Axel er spurður að því hvort ólöglegir inn-
flytjendur séu yfirleitt fluttir beint úr geymsl-
unni til heimalandsins. „Ef rannsókn á upp-
runa vegabréfslausra hælisleitenda gefur til
kynna að þeir hafi ekki sótt um hæli í öðru landi
eiga þeir rétt á að sækja um hæli í Svíþjóð.
Þeim er því sleppt til að hælisleitendaferlið geti
haldið áfram. Á hinn bóginn geta ólöglegir inn-
flytjendur úr geymslunum átt von á því að vera
fluttir til heimalandsins í fylgd starfsmanna
geymslnanna. Annars er látið nægja að fylgja
fólki á flugvöllinn,“ segir Axel og er spurður að
því hvort útlendingunum séu afhentir einhverj-
ir peningar til að hefja líf í nýju landi. „Nei,
engir. Þeir standa á eigin fótum við komuna til
heimalandsins.“
Vaxandi ofbeldi innan dyra
Axel staðfestir að ekki sé hægt að halda
kynjunum aðskildum í geymslunni í Málmey.
„Konur eru í miklum minnihluta í geymslunni,
þ.e. um 10% af heildinni. Erfitt er að halda
þeim sér því að húsnæðið er gamalt og hentar
starfseminni ekkert sérstaklega vel,“ segir
hann. Geymslan eru raunar frekar hræðilegur
staður.“
Axel tekur fram að húsnæðismálin horfi til
bóta. „Núna eru reknar tvær geymslur fyrir
Suður-Svíþjóð. Gamla geymslan í Málmey tek-
ur 25 manns þó að stundum séu þar heldur
fleiri. Ný geymsla í Orkelljunga tekur aðeins
um 20 manns. Stefnt er að því að búið verði að
reisa nýja geymslu í útjaðri Lundar eftir 1½
ár,“ segir hann. „Þar er gert ráð fyrir aðskildu
rými fyrir kynin og sérrými fyrir fjölskyldur.“
Axel er spurður að því hvort rétt sé að af-
brotamenn séu stundum hýstir í geymslunni.
„Ef menn hafa gerst sekir um alvarleg ofbeld-
isbrot eru þeir ekki færðir í geymsluna. Ef
menn hafa gerst sekir um minniháttar brot eru
dæmi um að þeir hafi verið færðir þangað.
Sænskir fjölmiðlar hafa talsvert fjallað um
vaxandi ofbeldi í geymslunum. Ein af ástæð-
unum fyrir þróuninni er ört vaxandi hópur of-
beldismanna frá lýðveldum fyrrverandi Sovét-
ríkjanna og Mongólíu. Sumir eru aldir upp á
munaðarleysingjaheimilum og komnir á mála
hjá mafíunni. Algengt er að þessi hópur komi
til Svíþjóðar í gegnum Finnland í þeim tilgangi
að stunda brotastarfsemi.“
Umskipti á 10 árum
Umskipti hafa orðið í afgreiðslu hælisum-
sókna í Svíþjóð á síðustu árum. „Svíar sam-
þykktu um 85% hælisumsókna og höfnuðu um
15% fyrir um 10 árum. Núna hafa hlutföllin
snúist við. Stærsta skýringin er að lýðræði hef-
ur verið komið á víða um heim,“ segir Axel og
nefnir lönd eins og Serbíu, Svartfjallaland,
Bosníu og Rússland. „Venjulega liggja afar
sérstakar ástæður fyrir því að hælisleitendur
fá hæli í Svíþjóð, t.a.m. að þeir tilheyri ofsóttum
hópum í heimalandinu. Ég get nefnt dæmi um
að blaðamanni frá Úkraínu var veitt hæli í Sví-
þjóð í fyrra.“
Sú spurning vaknar á hvaða upplýsingum
um ástandið í upprunalöndum hælisleitend-
anna ákvörðun um hælisbeiðni sé byggð.
„Við öflum okkur upplýsinga víða, t.d. hjá
sænskum sendiráðum og Amnesty Internatio-
nal. Stofnunin á stundum frumkvæðið að því að
kanna ástandið í ákveðnum löndum. Við þurf-
um að vera vakandi fyrir breytingum í lönd-
unum, t.d. Írak. Flestum er óhætt að flytjast
þangað þó ekki öllum. Vandinn er að flestir
þeirra sem raunverulega þurfa á hæli að halda
hafa ekki tök á því að flýja land af því að þeir
eru of lasburða eða peningalausir. Ég er ekki
að draga úr því að meirihluti hælisleitandanna
hefur átt í erfiðleikum með að lifa mannsæm-
andi lífi í heimalöndunum. Fólk er að leita að
betra lífi í öðru landi. Hælisleitendakerfið er
bara ekki byggt fyrir svoleiðis fólk.“
1.600 manns bíða eftir svari
Axel vekur athygli á því að hverjum hæl-
isleitenda geti fylgt nokkrir fjölskyldumeðlim-
ir. „Stærsta vandamálið í Málmey eru ekki
endilega útlendingarnir sem hafa fengið hæli
heldur ættingjarnir sem fá landvistarleyfi í
kjölfarið á grundvelli laga um fjölskyldusam-
einingu. Sem dæmi er hægt að nefna að karl-
kyns hælisleitenda getur fylgt eiginkona og
kannski 5 til 7 börn. Ég get nefnt sem dæmi að
46.000 föst landvistarleyfi voru gefin út í fyrra.
Af þeim voru 12% hælisleitendur, 2% kvóta-
flóttamenn og 51% ættingjar hælisleitenda.
Núna bíða 1.600 hælisleitendur eftir ákvörð-
un innflytjendayfirvalda um hæli. Ef 10–15%
er veitt hæli þarf að margfalda þann fjölda með
2–3 til að fá út réttu niðurstöðuna. Þessi vax-
andi fjöldi er vandamál fyrir samfélagið í borg-
inni. Sístækkandi hópur borgarbúa er atvinnu-
laus. Meðallaun eru mjög lág miðað við önnur
svæði í Svíþjóð. Millistéttar Svíar með börn
hafa tilhneigingu til að flytja út úr borginni
vegna mikillar glæpatíðni, skólanna o.s.frv.“
Axel er spurður að því hvort innflytjendum
fylgi aukin glæpatíðni. „Fólk dregur sig í hópa
eftir stétt og stöðu. Innflytjendur skýra ekki
allt þó að þeir skýri sumt. Málmey er gömul
iðnaðarborg með stórri verkalýðsstétt. Sam-
setningin er allt önnur í Lundi, þ.e. lítil verka-
lýðsstétt, lítil hástétt og fjölmenn miðstétt.
Hingað kemur fólk til að forðast verksmiðju-
vinnuna í Smálöndunum. Ekki spillir að í
Málmey er mikil gerjun í allri menningu. Rót-
tæklingar eru að taka yfir verkamannahverf-
ið,“ segir Axel og tekur fram að opinberar tölur
segi til um að fólk tengt fyrstu eða annarri kyn-
slóð innflytjenda sé 40% af borgarbúum. Yfir
50% af öllum framhaldsskólanemum séu af
fyrstu og annarri kynslóð innflytjenda.
Samfélög inni í samfélaginu
Axel segir að mikil umræða fari fram meðal
borgarbúa um hvort eðlilegt sé að innflytjend-
ur yfirtaki einstaka borgarhluta í Málmey.
„Sumir telja þróunina afar neikvæða. Aðrir eru
á öndverðum meiði. Neikvæðu hliðarnar eru að
þarna verður til sérstök menning óháð sænsku
menningunni. Innflytjendur byggja upp sína
eigin skóla, hagkerfi og áfram mætti telja.
Hverfi innflytjenda verða samfélög inni í sam-
félaginu. Sumir læra ekki tungumálið og tengj-
ast aldrei hinu stóra samfélagi fyrir utan.
Margir borgarbúar mótmæla og segja: „Við
viljum ekki fleiri innflytjendur. Stoppið – við
Ólöglegir innflytjendur
Svíar veittu um 85% hælisleitenda hæli í landinu fyrir 10 árum. Nú hafa hlutföllin snúist algjörlega við. Anna G. Ólafsdóttir fór á
fund hælishóps í Málmey, kynnti sér viðhorf innflytjendayfirvalda og skoðaði lokaða geymslu fyrir ólöglega innflytjendur í Suður-
Svíþjóð. Um 1.600 hælisleitendur bíða eftir svari um hæli í Svíþjóð. Allt að 4 ár getur tekið að afgreiða hverja umsókn. Sænskir
fjölmiðlar fullyrða að á bilinu 6.000 til 9.000 útlendingar búi í felum í Svíþjóð eftir að hafa verið neitað um hæli.
Morgunblaðið/Anna G.
Flóttamennirnir fá að fara út í rammgirtan garðinn við geymslurnar einu sinni á hverjum degi.