Morgunblaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. MARS 2004 41
nefnda blaðið á það að Zarqawi hafi haft bæki-
stöðvar í þeim hluta Íraks, sem var á valdi Kúrda,
og þar hafi Hussein haft lítið að segja. Hin blöðin
fjögur hafi hins vegar gleypt við fullyrðingu Pow-
ells. Þau hafi þó ekki verið tilbúin til að taka al-
varlega þau gögn, sem vopnaeftirlitsmenn undir
forustu Svíans Hans Blix, forustumann UNMO-
VIC, sem er skammstöfunin fyrir vopnaeftirlit
Sameinuðu þjóðanna, og Mohammeds ElBar-
adeis, framkvæmdastjóra Alþjóðakjarnorku-
málastofnunarinnar (IAEA), lögðu fram og gáfu
tilefni til að draga fullyrðingar Bandaríkjastjórn-
ar í efa. Lengst gekk Wall Street Journal. Þegar
Saddam Hussein lýsti yfir því að Írakar ættu
engin gereyðingarvopn skrifaði blaðið: „Ef þú
trúir því er sennilegt að þú sért sænskur vopna-
eftirlitsmaður.“
Haldlitlar
upplýsingar
Hans Blix, sem leiddi
vopnaeftirlit Samein-
uðu þjóðanna í Írak,
sendi nýlega frá sér
bók sem ber nafnið Afvopnun Íraks. Þegar Blix
fór til Íraks eftir að Saddam Hussein hafði sam-
þykkt að hleypa vopnaeftirlitsmönnum inn í land-
ið hafði ekkert vopnaeftirlit farið fram þar frá
árinu 1998. Blix gerði sér grein fyrir því að hann
væri í mótsagnakenndri stöðu. Hernaðarupp-
bygging Bandaríkjamanna væri án efa ástæðan
fyrir því að sér hefði verið hleypt inn í landið, en
hins vegar væri tíminn áður en Bandaríkjamenn
myndu láta til skarar skríða sennilega svo naum-
ur að ekki væri ráðrúm til að safna upplýsingum,
sem gætu afstýrt stríði. Blix gat meira að segja
ekki varist þeirri tilhugsun að starf eftirlitsmann-
anna væri ætlað til uppfyllingar á meðan verið
væri að ljúka hernaðaruppbyggingunni og óloknu
verki þeirra yrði síðan teflt fram sem ástæðu fyr-
ir því að grípa til vopna. Blix lagði áherslu á að
eftirlitsmenn sínir væru undir stjórn Sameinuðu
þjóðanna, meðal annars til þess að vestrænar
leyniþjónustur gætu ekki misnotað upplýsingar,
sem þeir öfluðu. Afleiðing þess var sú að hann
fékk heldur ekki miklar upplýsingar í hendur frá
vestrænum leyniþjónustum: „Ef haft er í huga
hversu villandi megnið af þeim upplýsingum, sem
við fengum, reyndist vera, var í raun af hinu góða
að við skyldum ekki fá meira. Við komumst að því
að ekki einn einasti staður, sem við fengum upp-
lýsingar um frá leyniþjónustu, reyndist hafa ver-
ið notaður til að geyma gereyðingarvopn.“
Bandaríkjastjórn hafði haldið því fram að Írak-
ar væru við það að koma sér upp kjarnorkuvopn-
um og sagði Bush að ekki væri hægt að bíða
endalaust eftir endanlegri sönnun vegna þess að
hún gæti birst „í formi kjarnorkuskýs“.
ElBaradei sagði fyrir Sameinuðu þjóðunum 7.
mars í fyrra að hann hefði engar vísbendingar
fundið um að Írakar væru að koma sér upp kjarn-
orkuvopnum. Í ræðu sinni dró hann meðal ann-
ars í efa fullyrðingu Bush í stefnuræðu hans árið
2003 um að Írakar hefðu reynt að verða sér úti
um úran frá Afríkuríkinu Níger. Sagði hann að
þær fullyrðingar hefðu verið byggðar á fölsuðum
skjölum.
Colin Powell ákvað reyndar að sleppa hinu
meinta úrani frá Níger úr ræðu sinni, en hann
gerði engu að síður mikið úr kjarnorkuvánni og
fullyrti að Saddam Hussein væri „staðráðinn í að
verða sér úti um kjarnorkusprengju. Hann er svo
starðráðinn að hann hefur á laun gert endurtekn-
ar tilraunir til að verða sér úti um sérstakar ál-
pípur í ellefu löndum, meira að segja eftir að
vopnaeftirlit hófst að nýju“.
Fréttin um álpípurnar birtist fyrst í New York
Times og var slegið upp á forsíðu. Þar kom fram
að nokkur þúsund álpípur, sem Írakar hefðu
reynt að flytja inn, hefðu verið gerðar upptækar.
Sérfræðingar hefðu komist að þeirri niðurstöðu
að pípurnar mætti aðeins nota í einum tilgangi.
Þær ætti að nota í skilvindur til að auðga úran,
sem er lykilskref í þá átt að búa til kjarnorku-
sprengju. Í skýrslu, sem ElBaradei sendi frá sér
í byrjun janúar 2003, var fjallað um pípurnar og
sagt að eftirlitsmenn hefðu komist að þeirri nið-
urstöðu að þær ætti að nota í hefðbundnar
sprengiflaugar eins og Saddam Hussein hefði
haldið fram: „Þótt gerlegt sé að breyta slíkum
pílum til að framleiða skilvindur eru þær ekki
beinlínis hentugar til slíks,“ stóð í skýrslunni. Al-
þjóðakjarnorkumálastofnunin var við eftirlits-
störf í Írak í nokkrar vikur og fann engar vís-
bendingar um að unnið væri að kjarnorkuáætlun
í Írak. Írakar höfðu verið með slíka áætlun fyrir
Persaflóastríðið 1991, en engin merki hefðu fund-
ist um að þeir hefðu reynt að blása nýju lífi í áætl-
unina.
Flæði upplýs-
inga stjórnað
„Ef litið er til þess
hvað stjórnin hafði
lagt mikla áherslu á
málið hefðu þetta átt
að vera mikilvæg tíðindi,“ skrifar Michael Mass-
ing í tímaritið The New York Review of Books.
„En þau voru að mestu leyti virt að vettugi. New
York Times hafði gert mikið úr upprunalegu
fréttinni um álpípurnar, en nú var aðalgreinin um
yfirlýsingu ElBaradeis grafin á síðu A10.“
Grein Massings birtist í febrúar. Þar gagnrýn-
ir hann bandaríska fjölmiðla í aðdraganda Íraks-
stríðsins og spyr hvar þeir hafi verið. Nú komi
fram fréttir og greinar um að miklar efasemdir
hafi verið meðal embættismanna, en þær hafi
ekki komið fram í fjölmiðlum áður en stríðið
hófst: „Í upphafi sumarsins 2002 var „leyniþjón-
ustusamfélagið“ klofið af hörðum deilum um það
hvernig embættismenn Bush notuðu upplýsingar
um Írak,“ skrifar hann. „Margir blaðamenn vissu
af þessu, en fáir kusu að skrifa um það.“ Massing
spyr sig hvers vegna ekki hafi verið skrifað um
þessi mál og ýmislegt fleira, sem benti til þess að
draga mætti fullyrðingar stjórnvalda í efa: „Hluti
skýringarinnar felst án vafa í því að stjórn Bush
er mjög hæf í að stjórna fréttaflæðinu. „Þeir hafa
meiri stjórn á flæði upplýsinga en nokkur önnur
ríkisstjórn, sem ég hef fylgst með,“ sagði John
Walcott, starfsmaður Knight Ridder [fréttaþjón-
ustunnar]. „Þeir hafa gert mönnum mjög erfitt
fyrir að stunda svona rannsóknir. Þessi stjórn [á
flæði upplýsinga] gat tekið á sig jákvæðar myndir
– vilhöllum blaðamönnum var launað með lekum,
viðtölum og sæti í flugvélum – og neikvæðar
myndir – blaðamenn, sem ekki tóku þátt í leikn-
um, voru settir út í kuldann. Í borg þar sem allt
snýst um aðgang vildu fáir eiga á hættu að missa
hann.“
Hvað var
fyrirbyggt?
Paul O’Neil, sem
gegndi embætti fjár-
málaráðherra fyrstu
tvö árin í stjórnartíð
Bush, er helsti heimildarmaður Rons Suskinds í
bók hans The Price of Loyalty. Þar lýsir fyrrver-
andi forstjóri Alcoa stjórnarháttum í Hvíta hús-
inu og segir að þar á bæ beri sannfæringin iðu-
lega staðreyndirnar ofurliði.
Um þessar mundir er Bandaríkjaþing að rann-
saka öflun upplýsinga og meðferð þeirra fyrir
innrásina í Írak. Nú þegar er hins vegar ljóst að
draga hefði mátt í efa mikið af þeim upplýsingum,
sem stjórn Bush lagði fram með þeim hætti að
ætla mætti að þær væru óhrekjanlegar, um ger-
eyðingarvopn í Írak og tengsl við al-Qaeda. Það
hafi hins vegar ekki hentað að það kæmi fram
vegna þess að það samræmdist ekki áætlununum
um að steypa einræðisherranum í Írak því að þá
var hætt við að almenningur spyrði sig hvað væri
eiginlega verið að fyrirbyggja með hinu fyrir-
byggjandi stríði.
Morgunblaðið/ÁsdísLoksins sól í borginni.
Nú þegar er hins
vegar ljóst að draga
hefði mátt í efa mik-
ið af þeim upplýs-
ingum, sem stjórn
Bush lagði fram
með þeim hætti að
ætla mætti að þær
væru óhrekjanleg-
ar, um gereyðing-
arvopn í Írak og
tengsl við al-Qaeda.
Það hafi hins vegar
ekki hentað að það
kæmi fram vegna
þess að það sam-
ræmdist ekki áætl-
ununum um að
steypa einræð-
isherranum í Írak
því að þá var hætt
við að almenningur
spyrði sig hvað væri
eiginlega verið að
fyrirbyggja með
hinu fyrirbyggjandi
stríði.
Laugardagur 20. mars