Morgunblaðið - 21.03.2004, Qupperneq 14

14 SUNNUDAGUR 21. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Y
firburðasigur Vladímírs Pút-
íns í forsetakosningunum í
Rússlandi um síðustu helgi
kom engum á óvart, enda
voru úrslitin í samræmi við
skoðanakannanir og niður-
stöður þingkosninganna í des-
ember. En hið mikla fylgi for-
setans vekur hins vegar ýmsar spurningar.
Pútín hefur sannarlega náð ágætum árangri á
ýmsum sviðum á þeim rúmu fjórum árum sem
hann hefur gegnt forsetaembættinu, en á hinn
bóginn hefur hann gripið til ýmissa umdeildra
ráðstafana sem mörgum þykja jaðra við einræð-
istilburði og engum dylst að mikið verk er enn
óunnið við umbætur á stjórnsýslunni og efna-
hagskerfinu.
Það má segja að Pútín hafi hlotið „rússneska
kosningu“ um liðna helgi, með rúmlega 71% at-
kvæða. Sá sem næstur kom, frambjóðandi
kommúnista, hlaut aðeins tæplega 14% og eng-
inn hinna frambjóðendanna fjögurra náði 5%
fylgi. Aðeins einn þeirra taldist til frjálslyndra
umbótasinna.
Máttvana stjórnarandstaða
Ein skýringin á þessari yfirburðastöðu for-
setans er sú að stjórnarandstaðan í Rússlandi er
sundruð og veik. Máttleysi stjórnarandstöðu-
flokkanna kom berlega í ljós í þingkosningunum
í desember, en þá hlaut helsti stuðningsflokkur
Pútíns, Sameinað Rússland, rúmlega 37% at-
kvæða og náði um helmingi þingsæta. Tveir
þjóðernissinnaðir flokkar sem hliðhollir eru for-
setanum hlutu einnig gott gengi, en fylgi komm-
únista minnkaði hins vegar um nær helming og
flokkar frjálslyndra umbótasinna guldu afhroð.
Enginn þeirra náði 5% markinu, sem þarf til
þess að hljóta þingsæti í landskjörinu.
Með þessa stöðu í þinginu ætti Pútín vænt-
anlega hægt um vik að ná fram þeim breyt-
ingum á stjórnarskránni sem þyrfti að gera til
að hann gæti gefið kost á sér þriðja kjörtímabil-
ið í röð, eins og ýmsir telja að hann æski. En eft-
ir þingkosningarnar hét hann því þó að stjórn-
arskrárbreytingar væru ekki á döfinni.
Fjölmiðlar vilhallir forsetanum
Önnur skýring á úrslitunum felst í því að rík-
isfjölmiðlarnir drógu augljóslega taum Pútíns
og veittu hinum frambjóðendunum litla umfjöll-
un í aðdraganda kosninganna. Stærstu sjón-
varpsstöðvarnar fjölluðu til dæmis óvenju mikið
um embættisverk og ferðir forsetans síðustu
vikurnar fyrir kosningar og sýndu hann iðulega
í jákvæðu ljósi, en gáfu öðrum frambjóðendum
lítinn kost á að kynna sig og stefnumál sín. Ör-
yggis- og samvinnustofnun Evrópu hafði eftirlit
með framkvæmd kosninganna. Eins og fram
kom í fréttum í vikunni gerðu fulltrúar hennar
athugasemdir við það hve fjölmiðlar hefðu verið
vilhallir Pútín og töldu kosningarnar af þeim
sökum ekki hafa staðist lýðræðislegar kröfur.
Þá gagnrýndi Colin Powell, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, hlutdrægni í fréttaflutningi og
lýsti áhyggjum af því að lýðræðið í Rússlandi
væri í hættu. Svipuð gagnrýni kom fram vegna
umfjöllunar fjölmiðla fyrir þingkosningarnar í
desember.
Hlutdrægni ríkisfjölmiðlanna vegur þungt í
ljósi þess að staða óháðra fjölmiðla í Rússlandi
er afar veik. Þegar Pútín tók við forsetaembætt-
inu af Borís Jeltsín í lok árs 1999 voru starfandi
sex sjálfstæðar sjónvarpsstöðvar með útsend-
ingar á landsvísu, sem beindu gjarnan harðri
gagnrýni að forsetanum, meðal annars fyrir
stríðsreksturinn í Tsjetsjníu, en nú hefur þeim
öllum ýmist verið lokað eða þær komnar undir
áhrif ríkisins. Hin opinbera skýring á lokunum
stöðvanna var sú að þær hefðu ekki staðið skil á
opinberum gjöldum, en stjórnarandstæðingar
segja það hins vegar hafa vakað fyrir stjórn-
völdum að kveða niður gagnrýnisraddir.
Árangur á ýmsum sviðum
Ljóst þykir að hlutdrægni fjölmiðla og skort-
ur á trúverðugum keppinautum skýri að ein-
hverju leyti hinn afgerandi sigur Pútíns. En við
lok fyrra kjörtímabils síns í forsetaembættinu
gat hann þó vissulega bent á margt sem til fram-
fara horfði.
Losaraleg tök Borís Jeltsíns á landsstjórninni
höfðu verið áhyggjuefni, bæði innanlands og ut-
an, en undir stjórn Pútíns hefur hins vegar kom-
ist á talsverður stöðugleiki í rússneskum stjórn-
málum.Tekist hefur að vinna bug á miklum
fjárlagahalla og óðaverðbólgu, og gengi rúbl-
unnar hefur haldist stöðugt. Í kjölfarið hefur
dregið úr fjármagnsflótta úr landinu og erlend-
ar fjárfestingar hafa aukist.
Þótt forsetinn viðurkenni sjálfur að umbætur
hafi farið hægt af stað hefur ýmislegt breyst til
batnaðar. Einföldun á skattareglum hefur leitt
til bættrar skattheimtu og hreinsað hefur verið
til í embættismannakerfinu. Málefni hersins
voru í algjörum ólestri í tíð Jeltsíns, en hafa nú
verið tekin fastari tökum. Fyrir fáeinum árum
gat ríkið ekki staðið við launa- og lífeyrisskuld-
bindingar sínar, en nú eru greiðslur alla jafna
inntar af hendi á tilsettum tíma.
Hinn sterki leiðtogi
Þá er þess að geta að ýmsir þættir í fari for-
setans sem þykja ekki ýkja jákvæðir á Vest-
urlöndum hafa í raun ýtt undir vinsældir hans
meðal rússneskra kjósenda. Fyrir það fyrsta má
nefna að í huga margra þykir fortíð Pútíns sem
starfsmanns sovésku leyniþjónustunnar, KGB,
og síðar yfirmanns arftaka hennar, FSB, benda
til þess að þar sé á ferð maður festu og hygg-
inda, sem treysta megi fyrir stjórn landsins.
Óvægin barátta Pútíns gegn uppgangi ólígark-
anna svonefndu, sem auðguðust skjótt og mikið
á einkavæðingarskeiðinu í valdatíð Jeltsíns, nýt-
ur einnig mikils stuðnings rússnesku þjóðarinn-
ar, þótt mörgum vestrænum álitsgjöfum þyki
forsetinn hafa beitt heldur vafasömum aðferð-
um við að sporna gegn áhrifum þeirra. Skoð-
anakannanir hafa til dæmis sýnt mikinn stuðn-
ing við handtöku auðjöfursins Míkhaíls
Khodorkovskís, sem stýrði Yukos-olíurisanum
og er nú sakaður um fjármálamisferli og skatt-
svik, en ýmsir telja handtökuna af pólitískum
rótum runna, þar eð Khodorkovskí hafi ekki far-
ið leynt með stuðning sinn við frjálslynda stjórn-
arandstöðuflokka.
Þá má nefna að ímyndin um voldugan þjóð-
arleiðtoga á sér djúpar rætur meðal rússnesku
þjóðarinnar og margir halda því jafnvel fram að
lýðræði í vestrænum skilningi sé ekki raunhæft
í Rússlandi enn um sinn, þar sem landið sé of
víðfeðmt og sundurleitt, stofnanir þess of
vanþróaðar og spilling enn of rótgróin. Því sé
þörf á sterkum leiðtoga á borð við Pútín, sem
geti haldið hinum ólíku héruðum landsins sam-
an og staðið uppi í hárinu á aðskilnaðarsinnum
og uppivöðslusömum auðjöfrum. Ekki skipti þá
öllu máli hvort skilyrðum um lýðræðislega
stjórnarhætti sé fylgt í hvívetna. Skoðanakann-
anir benda til þess að slík viðhorf séu nokkuð út-
breidd.
Í viðtölum fjölmiðla við fólk á förnum vegi fyr-
ir kosningarnar var jafnframt áberandi hvað
margir nefndu að hinn íþróttamannslegi og
skapstillti Pútín væri góður fulltrúi Rússa á al-
þjóðavettvangi, ólíkt fyrirrennara hans, sem
ósjaldan varð valdur að vandræðalegum uppá-
komum, gjarnan sökum ofdrykkju, og var lang-
tímum saman frá störfum vegna heilsubrests.
Fyrirheit um áframhaldandi umbætur
Eftir að úrslit forsetakosninganna lágu fyrir
vísaði Pútín ásökunum um misnotkun á ríkis-
fjölmiðlum á bug og lagði áherslu á að hann
hygðist standa vörð um fjölflokkakerfið og lýð-
ræðisþróunina í Rússlandi. Hét forsetinn því að
halda umbótum á stjórnsýslunni og efnahagslíf-
inu áfram af fullum krafti og tók fram að þær
væru raunar rétt að hefjast. Á verkefnaskránni
væri meðal annars endurskoðun dómskerfisins,
efling heilbrigðisþjónustunnar og menntakerf-
isins og frekari hvatning til nýsköpunar í at-
vinnulífinu. Þá mun fyrirhugað að afnema her-
skyldu og byggja þess í stað upp fámennari her,
skipaðan vel þjálfuðum atvinnuhermönnum.
Víst er að mikið verk er fyrir höndum. Stjórn-
sýslan er enn óskilvirk og þung í vöfum og spill-
ing er útbreitt vandamál. Þótt ástand efnahags-
lífsins hafi batnað til muna er það enn viðkvæmt,
meðal annars vegna þess að það er að miklu
leyti háð verði á olíu á erlendum mörkuðum.
Hlutabréfamarkaðurinn er vanþróaður og upp-
stokkunar er þörf í bankakerfinu. Og þrátt fyrir
að fjárfestingar erlendra aðila í Rússlandi hafi
aukist á allra síðustu árum eru þær enn töluvert
minni en til dæmis í Póllandi. En forsetann
skortir að minnsta kosti ekki umboð þjóðarinn-
ar til að stýra umbótastarfinu næstu fjögur árin.
Umdeildur forseti
með yfirburðastöðu
Vladímír Pútín, sem var endurkjör-
inn forseti Rússlands með yfirgnæf-
andi meirihluta atkvæða um liðna
helgi, tókst á fyrra kjörtímabili sínu
að tryggja töluverðan stöðugleika í
rússneskum stjórnmálum og efna-
hagur landsins er á uppleið. En
mörgum þykja þó umbætur ganga
hægt og ýmsir óttast að meintir ein-
ræðistilburðir forsetans grafi undan
lýðræðinu. Aðalheiður Inga Þor-
steinsdóttir leitar skýringa á miklu
fylgi Pútíns.
Reuters
„Rússnesk kosning.“ Vladímír Pútín vann yfirburðasigur í forsetakosningunum í Rússlandi um liðna helgi.
aith@mbl.is
’Fyrst fann varaforsetinn fyrir sárs-auka í hnénu, sem hún hélt að flugeldar
hefðu valdið. Svo fann forsetinn fyrir
bleytu á maganum og þá áttuðu þau sig á
því að eitthvað væri að.‘Chiou I-jen, ritari forseta Tævans, á fréttamanna-
fundi á föstudag er hann skýrði frá því að skotið hefði
verið á forsetann Chen Shui-bian og varaforsetann
Annette Lu þar sem þau keyrðu í opinni bifreið um
götur heimabæjar forsetans, Tainan, deginum fyrir
forsetakosingar. Sár þeirra reyndust ekki alvarleg.
’Þetta er orðið ansi lokalegt, þetta erallt svona í andaslitrunum.‘Sveinn Ísaksson , skipstjóri á Víkingi AK um lok
loðnuvertíðar.
’Ég hljóp niður götuna og sá mikið afföllnu fólki. Þar á meðal voru börn.‘Abdul Karim, þrítugur íbúi Bagdad sem varð vitni að
því þegar bílsprengja sprakk við hótel í miðborginni
á miðvikudagskvöld og varð a.m.k. sautján manns að
bana.
’Það er kjarni íslenskrar stjórnskipunarsem höfundar lýðveldisstjórnarskrár-
innar kappkostuðu að setja í öndvegi.
Það er í þeim anda sem ég gef kost á mér
á nýjan leik til þessarar þjónustu, ég tel
fyrst og fremst að forsetaembættið sé
þjónustustarf við fólkið í landinu og það
ber að rækja það í þeim anda.‘Ólafur Ragnar Grímsson , forseti Íslands, er hann
tilkynnti að hann sæktist eftir endurkjöri.
’Serbneska samfélagið í héraðinu verð-ur ekki aðeins að eiga réttindi, heldur
einnig sjálfstjórnarsvæði þar sem unnt
verður að tryggja þessi réttindi, þar sem
fólki mun finnast það öruggt.‘Vojislav Kostunica , forsætisráðherra Serbíu, eftir
að til mannskæðra átaka kom milli Serba og Albana í
Kosovo á miðvikudag.
’Við erum ekki með stóriðjuáform áprjónunum og teljum þess vegna mik-
ilvægt að ríkisstjórnin standi við bakið á
okkur með þessi atriði þannig að við
missum ekki fólk frá okkur vegna þess
að það sé að missa störf á vegum hins op-
inbera.‘Halldór Halldórsson, bæjarstjóri á Ísafirði, um
fækkun starfa á vegum hins opinbera í Ísafjarðarbæ.
’Bandaríkin hafa skuldbundið sig tillangframa. [Afganska þjóðin] þarf ekki
að vona að við verðum hér áfram. Við
verðum hér áfram.‘Colin Powell , utanríkisráðherra Bandaríkjanna, á
blaðamannafundi í Kabúl á miðvikudag
’Þetta er dásamleg tilfinning, það erekki hægt að lýsa henni.‘Kristinn Vilhelmsson , útgerðarstjóri Samherja, er
Baldvini Þorsteinssyni EA var bjargað af strand-
stað.
’Stríðið í Írak var hörmung, hersetan íÍrak er hörmung.‘
Jose Luis Rodriguez Zapatero,
leiðtogi Sósíalistaflokksins sem sigraði í kosning-
unum á Spáni um liðna helgi, er hann lýsti því yfir á
mánudag að spænskar hersveitir yrðu kallaðar heim
frá Írak.
’Við slökum ekkert á núna, þetta voruundanúrslit og við ætlum okkur að sigra
í þessari keppni.‘
Steinþór Helgi Arnfinnsson
í liði Borgarholtsskóla sem lagði MR í Gettu betur.
’Í mörgum af hinum svokölluðu þróuðulýðræðisríkjum hafa líka komið upp
vandamál tengd lýðræðinu og fram-
kvæmd kosninga.‘Vladímír Pútín Rússlandsforseti svaraði gagnrýni
Colins Powells, utanríkisráðherra Bandaríkjanna, á
forsetakosningarnar sem haldnar voru í Rússlandi
síðastliðinn sunnudag. Vísaði Pútín þarna í hinn um-
deilda sigur George W. Bush á Al Gore í síðustu for-
setakosningum í Bandaríkjunum.
Ummæli vikunnar
Spænskir hermenn er þeir tóku við
stjórninni í Najaf í Írak á síðastliðnu
hausti. Nú hefur verið boðað, að þeir
verði kallaðir heim.
Stæltir Spánverjar