Morgunblaðið - 21.03.2004, Blaðsíða 11

getum ekki einu sinni hugsað almennilega um
gömlu innflytjendurna.“
Eins og annars staðar í heiminum eigum við í
fjárhagsvandræðum. Ríkið á enga peninga,
sveitarfélögin eiga enga peninga. Hið opinbera
er að takast á við kreppu eins og á eftir að ríða
yfir allan hinn vestræna heim. Við erum bara
fyrst af því við vorum í fararbroddi í þróun vel-
ferðarkerfisins. Þjóðverjar eiga við sama
vanda að stríða í heilbrigðiskerfinu og velferð-
arkerfinu almennt.“
Axel er í framhaldi af því spurðurhvort fólk
telji að mistök hafi verið gerð með því að veita
jafnmörgum innflytjendum landvistarleyfi á
sínum tíma „Stjórnmálamennirnir segja – nei,“
svarar hann. „Meðal-jónin segir – já. Slík gjá er
hættuleg í lýðræðislegu samfélagi. Nýir flokk-
ar eru að spretta upp og tala gegn innflytj-
endum. Kynþáttafordómar eru að aukast í dag-
lega lífinu.“
Ofbeldismenn fluttir annað
Í innflytjendabúðunum í Málmey verður
Ingrid Anderson vaktstjóri fyrir svörum í mót-
tökuherbergi á fyrstu hæð. „Hingað koma út-
lendingar yfirleitt fyrst inn í fylgd lögreglu-
manna eða annarra gæslumanna,“ segir hún.
„Hérna fá þeir upplýsingar um gæsluna, innan-
búðarreglur og ferlið framundan. Við færum
persónulegar upplýsingar um fólkið inn á
tölvukerfið, tökum fingraför og ljósmyndir í
stafrænu formi. Starfsfólkið er á rúllandi vökt-
um allan sólarhringinn og verður að geta borið
kennsl á fólkið í herbergjunum. Útlitsbreyting-
ar geta verið vísbendingar um að fólk hyggi á
flótta,“ segir Ingrid og játar því að dæmi séu
um að fólk hafi strokið úr geymslunni. „Við höf-
um lent í gíslatöku og ýmsu öðru miður
skemmtilegu á undanförnum árum. Vinnan
hefur raunar orðið erfiðari með hverju árinu.
Sístækkandi hópur hælisleitenda ferðast land
úr landi, sækir um hæli án árangurs, skiptir um
nafn til að geta sótt aftur um hæli í öðru landi
o.s.frv.“
Ingrid heldur áfram þar sem frá var horfið
og tekur fram að bannað sé að fara með yf-
irhafnir og skó inn í geymsluna. „Fólk fær að-
eins að taka með sér nauðsynlegasta fatnað og
hluti upp á herbergin. Ef eitthvað gleymist er
hægt að komast aftur í farangurinn seinna.
Ættingjar og vinir koma oft með aukabúnað til
fólksins. Kona tekur alltaf á móti konu og karl á
móti karli. Ef fólkið skilur ekki sænsku notum
við þjónustu túlka með aðstoð hátalarakerfis á
símanum. Starfsfólkið talar á bilinu 22 til 25
ólík tungumál.“
Ingrid segir að oft séu útlendingar í miklu
uppnámi við komuna í geymsluna. „Einkum ef
lögreglan hefur ráðist inn til þeirra og neytt þá
hingað. Eftir að lögreglan er horfin á braut, bú-
ið er að útskýra fyrir fólki út á hvað varðhaldið
gengur, skoða herbergið og hitta fólkið, róast
flestir. Ef útlendingarnir sýna af sér mikla of-
beldishegðun í móttökunni er stundum gripið
til þess ráðs að færa þá í tímabundið varðhald á
vegum lögreglunnar þó að ekki sé um venjulegt
fangelsi að ræða. Þeir sem gerst hafa sekir um
alvarleg afbrot eiga ekki að vera í geymslunni
heldur fangelsi. Aftur á móti eru dæmi um að
menn hafa verið færðir hingað eftir að hafa
hlotið dóma fyrir minniháttar brot.“
Gamalt sjúkrahús
Geymslan ber þess merki að vera gamalt
sjúkrahús. Á skoðunarferð um langa gangana
er tækifærið notað til að spyrja Ingrid að því
hvort algengt sé að fjölskyldur séu lokaðar inni
í geymslunum. „Við reynum að forðast að fá
hingað fjölskyldur. Börn mega heldur ekki
vera lengur inni en í 72 tíma í einu. Ef sérstök
ástæða þykir til er hægt að framlengja veru
þeirra um jafnlangan tíma. Að þeim tíma lið-
inum verður að sleppa þeim lausum. Annar
vandi felst í því að oft eru foreldrar heldur ekki
í ástandi til að sinna börnunum sínum í geymsl-
unni. Umönnun þeirra hefur því oft lent á herð-
um starfsmannanna,“ segir Ingrid og tekur
fram að þó að starfsmennirnir leggi sig fram
um að sinna þörfum barnanna og hafa ofan af
fyrir þeim með leikjum/leikföngum sé geymsl-
an augljóslega ekki ákjósanleg vistarvera fyrir
börn. „Sú leið er því oft valin að færa aðeins
annað foreldrið í geymsluna.“
Ingrid er í framhaldi af því spurð hvers
vegna konan en ekki karlinn í bosnísku flótta-
mannafjölskyldunni hafi verið lokuð inni. „Lög-
reglan tekur ákvörðun um hvort foreldrið er
lokað inni. Hugsanlega hefur faðirinn verið tal-
inn færari um að hugsa um börnin.“
Þrefaldir gluggar
Við höldum göngunni í gegnum húsið áfram.
Eftir að hafa gengið í gegnum snyrtilega
starfsmannaálmuna komum við inn í sjálfa
geymsluna. Auðvelt er að greina starfsmenn-
ina frá flóttamönnunum þó að hvorugur hóp-
urinn sé í sérstökum búningum. Starfsmenn-
irnir ganga frjálslegir í fasi á miðjum ganginum
– flestir með lyklakippu við mittið. Flóttamenn-
irnir ganga með veggjum og forðast að mæta
augnatilliti ókunnugra.
Ingrid tekur upp lykil og opnar dyrnar að
dæmigerðri vistarveru. Herbergið er ekki
óvistlegt þó að gólfplássið sé lítið miðað við 5
manna vistarveru. Aðeins einn gluggi er við
enda herbergisins, tvíglerjaður með rimlavirki
á milli glerlaganna. „Við urðum að bæta herta
glerinu við,“ segir Ingrid og bankar laust í
innra glerið í glugganum. Sameiginlegu rýmin
eru mishlýleg, t.d. er lítill tækjasalur mun
snyrtilegri en viðtalsherbergi á sömu hæð. Á
ganginum er m.a. bæna/hugleiðsluherbergi og
þvottahús fyrir flóttafólkið.
Ingrid segir að margir stytti sér stundir við
að horfa á sjónvarpið, spila borðtennis og
stunda líkamsrækt í litlum tækjasal á gang-
inum. Flestir nýta sér klukkutíma langan dag-
legan aðgang að Netinu og fara út í rammg-
irtan garð við húsið til að spila fótbolta eða
körfubolta á hverjum degi. Hver einstaklingur
bak við lás og slá
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 21. MARS 2004 11
„ÉG hef gengið í gegnum erfiða lífsreynslu þessi 12 ár á flótta. Aftur á móti
hef ég aldrei verið aðskilin frá börnunum mínum fyrr. Lögreglan lokaði mig
inni til að koma í veg fyrir að farið yrði með þau í felur. Yfirvöld vita vel að
ég get ekki án þeirra verið. Smám saman er eins og líf mitt sé að fjara út.
Að lifa er ekki sama og að vera lifandi,“ segir Nermina Salik, 36 ára mús-
limsk flóttakona frá Bosníu, og strýkur tár af hvörmum sér.
Hrottalegar misþyrmingar
Eftir að hafa verið neitað um hæli í Svíþjóð bjó fjölskyldan í þrjá mánuði í
felum í Malmö áður en sænska lögreglan hafði upp á henni og færði Nerm-
inu í varðhald í lokuðum flóttamannabúðum hinn 23. febrúar sl. Viku síðar
átti að flytja fjölskylduna úr landi.
Nermina dregur djúpt andann áður en hún byrjar að rekja sögu sína allt
frá því innrásarlið réðst inn í heimaþorp hennar Ugljevik í Bosníu í upphafi
tíunda áratugarins. „Rétt fyrir stríðið stóð líf mitt í blóma. Ég hafði lokið
námi í gluggaútstillingum og var búin að finna draumastarfið við að stilla
út vörum í búðarglugga. Við hjónin vorum nýgift, hamingjusöm og búin að
eignast son. Skömmu eftir að innrásarliðið kom til þorpsins var okkur báð-
um misþyrmt hrottalega,“ segir Nermina og lækkar róminn svo varla heyr-
ast orðaskil þegar hún rifjar upp að sjálf hafi hún orðið fyrir hræðilegri nið-
urlægingu af hendi innrásarliðsins. „Eftir þessa lífreynslu komumst við
með herkjum með 1½ árs gamlan son okkar til Þýskalands árið 1992.“
Flóttamenn í eigin landi
Hjónin voru flóttamenn í Þýskalandi í 6 ár. „Við bjuggum í einu svona
litlu herbergi,“ segir Nermina og bendir í kringum sig í u.þ.b.
10 m² viðtalsherberginu í geymslunni. „Herbergið var í stóru húsi fullu af
flóttamönnum. Þar fæddist dóttir mín fyrir tæpum átta árum. Hún á 8 ára
afmæli á mánudaginn, þ.e. sama dag og á að flytja okkur nauðug aftur til
Bosníu. Strákurinn er orðinn 13 ára gamall og hefur verið á flótta frá því
hann man fyrst eftir sér.“
Eftir að Bosníustríðinu lauk með formlegum hætti vísuðu Þjóðverjar
fjölskyldunni ásamt öðrum flóttamönnum í flóttamannabúðunum aftur til
Bosníu. „Okkur var talin trú um að okkur yrði óhætt að setjast aftur að í
þorpinu okkar í Bosníu. Við héldum því aftur til baka staðráðin í að end-
urheimta fyrra líf okkar á heimaslóðunum. Ekki leið á löngu þar til við urð-
um að horfast í augu við að af því yrði aldrei. Serbar höfðu náð yfirráðum á
svæðinu og allir múslimar voru löngu fluttir í burtu.
Eftir að hafa hrakist frá Ugljevik reyndum við að koma undir okkur fót-
unum í öðru þorpi í Bosníu – án árangurs. Yfirvöld gerðu kröfu um að við
gætum bæði sýnt fram á húsnæði og atvinnu á svæðinu. Þar sem við gát-
um sýnt fram á hvorugt urðum við að gefast upp og skrá okkur flóttamenn
í eigin landi,“ segir Ermina niðurlút á svip og útskýrir að fjölskyldan hafi
hafst við í flóttamannabúðum nærri borginni Tuzla um tíma. „Við vorum
aldrei velkomin í þessar flóttamannabúðir. Við höfðum heldur ekki sömu
réttindi og aðrir flóttamenn í búðunum því við höfðum ekki verið í Bosníu
allt stríðið. Hinir flóttamennirnir öfunduðu okkur af því að hafa verið í
Þýskalandi af því að þeir héldu að við hefðum lifað þar í vellystingum. And-
rúmsloftið kom illa niður á börnunum. Strákurinn var lagður í einelti í skól-
anum af því að krakkarnir sögðu að hann talaði ekki nógu góða bosnísku.“
… maður bara flýr …
Að því kom að Ermina gat ekki hugsað sér að búa lengur í búðunum.
„Smám saman fékk ég nóg af öllu – meira að segja manninum mínum. Ég
tók börnin mín tvö og ákvað að flýja.“ Af hverju ákvaðstu að flýja til Sví-
þjóðar? „Þegar maður flýr, þá bara flýr maður. Ég velti því ekkert sér-
staklega fyrir mér á flóttanum hvert ég stefndi. Vissulega hlýtur þó að
hafa haft áhrif að bróðir minn hefur búið í Svíþjóð í nokkur ár. Eftir komuna
til Svíþjóðar sótti ég um hæli í landinu. Við fengum að búa frítt í íbúð með
annarri flóttamannafjölskyldu í Karlskrona og framfærslustyrk til að lifa á
meðan umsóknin var tekin fyrir. Andlegt ástand mitt var ekki upp á marga
fiska. Ég átti erfitt með að sjá um börnin og sá að þau söknuðu pabba síns.
Maðurinn minn fluttist til okkar til Svíþjóðar árið 2002. Við hefðum bæði
gjarnan viljað vinna fyrir okkur í Svíþjóð. Sá möguleiki var ekki fyrir hendi
því lögum samkvæmt mega hælisleitendur ekki stunda vinnu. Maðurinn
minn stundaði sænskunám. Ég var ekki í námi því að lögin heimila ekki
mæðrum með lítil börn að vera í námi. Ég stundaði því sjálfsnám í sænsku
þessi 4 ár í Svíþjóð.“
Þrjá mánuði í felum
Eftir að fjölskyldunni hafði í tvígang verið synjað um hæli í Svíþjóð fékk
hún nokkurra mánaða frest til að fara úr landi. „Eftir að hafa gert eina heið-
arlega tilraun til að setjast aftur að í Bosníu vildum við alls ekki fara þang-
að aftur. Við vitum af eigin raun að þó Bosnía eigi að heita lýðræðisríki á
pappírunum er okkur ekki óhætt að búa þar. Við snerum okkur því til „hæl-
is-hópsins“ skömmu fyrir áramót. Hópurinn hefur séð okkur fyrir húsnæði,
mat og öðrum nauðþurftum í þrjá mánuði. Við vorum að horfa á sjónvarpið
þegar sænska lögreglan réðst inn í íbúðina þar sem við höfðum verið í fel-
um síðastliðið mánudagskvöld. Lögreglan sagðist hafa verið að leita að eit-
urlyfjum. Eigandi íbúðarinnar segist aldrei hafa haft eiturlyf undir höndum.
Þessi árás lögreglunnar var skelfileg – sérstaklega fyrir dóttur mína.
Drengurinn var ekki með okkur í íbúðinni. Hann er núna kominn til pabba
síns og systur,“ segir Ermina og játar grátandi að flóttinn hafi haft afar
slæmar afleiðingar fyrir andlega heilsu sonar síns. Hann hafi 5 sinnum
þurft að skipta um skóla og 3 sinnum um tungumál á flóttanum. „Hann
hefur spurt mig að af hverju enginn vilji með okkur hafa. Hvað við höfum
eiginlega gert af okkur. „Mamma,“ sagði hann við mig um daginn. „Ef þú
hefðir vitað hversu hræðilegt líf okkar myndi verða hefðir þú þá viljað eign-
ast okkur systur mína?““
Búin á sál og líkama
Nermina verður að taka sér hlé frá frásögninni áður en hún segir frá líf-
inu í „geymslunni“. „Að vera lokaður inni og án sinna nánustu er hræðileg
lífsreynsla,“ segir Nermina. „Ofan á innilokunina bætist að ég er hrædd um
öryggi mitt hérna inni. Enda þótt húsið sé lokað eru herbergin yfirleitt opin.
Núna er ég eina konan í geymslunni með yfir 20 karlmönnum. Ég er
hrædd við að loka augunum af ótta við að eitthvað skelfilegt gerist. Karl-
arnir hafa þó ekki gefið mér ástæðu til að óttast neitt hingað til. Sumir hafa
reynt að tala við mig. Ég get ekki hugsað mér að hafa nokkur samskipti við
þá. Ég græt mikið og var færð yfir á bráðamóttökuna hérna hinum megin
um daginn. Yfirlæknirinn sagði að ég væri mjög illa haldin andlega. Hann
gæti hugsanlega lagt mig inn á sjúkrahúsið. Eina varanlega leiðin væri
samt að veita mér hæli í landinu. Hann virðist bara því miður engu ráða um
heilsu mína og framtíð. Ég er algjörlega búin að vera bæði á sál og líkama
eftir þessi 12 ár á flótta. Of máttfarinn til að hjálpa sjálfum mér. Hvað þá
börnunum mínum tveimur. Minn eini draumur er að fá að lifa venjulegu,
öruggu fjölskyldulífi aftur.“
Mannréttindadómstól Evrópu var sent mál Salik-fjölskyldunnar til
umfjöllunar nokkrum dögum eftir að viðtalið við Nerminu var tekið í lok
febrúar. Dómstóllinn hefur þegar gefið út að hann muni ekki koma í veg
fyrir nauðungarflutninga sænska ríkisins á fjölskyldunni til Bosníu. Nú
vinnur hann að sjálfstæðri niðurstöðu í máli fjölskyldunnar. Fjölskyldan
bíður eftir því að sænsk innflytjendayfirvöld úrskurði um hvort hún fái að
dvelja í landinu þar til úrskurður Evrópudómstólsins liggur fyrir.
Nermina Salik:
„Minn eini draumur
er að fá að lifa
venjulegu, öruggu
fjölskyldulífi aftur.“
Morgunblaðið/Anna G.
Gólfplássið í
fimm manna
herbergi er ekki
mikið.
Að lifa er ekki
sama og að
vera lifandi