Morgunblaðið - 13.12.2004, Blaðsíða 4

4 MÁNUDAGUR 13. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Skógarhlíð 18, sími 595 1000
www.heimsferdir.is
Þökkum ótrúlegar viðtökur. Nú bjóðum við síðustu sætin í sólina til
Kanaríeyja í 2 vikur á hreint ótrúlegu verði. Beint flug til Kanarí. Þú
bókar ferðina og tryggir þér síðustu sætin og 4 dögum fyrir brottför
færðu að vita hvar þú gistir. Á Kanarí nýtur þú þjónustu reyndra farar-
stjóra okkar allan tímann. Bókaðu
strax á www.heimsferdir.is
Munið Mastercard
ferðaávísunina
Verð kr. 39.990
Verð á mann, m.v. 2 í íbúð/stúdíó.
Innifalið flug, gisting í 14 nætur,
skattar. Netverð.
Ferðir til og frá flugvelli kr. 1.800
Tryggðu þér ferð til Kanarí á lægsta verðinu
4. janúar-2 vikur
Verð kr. 49.990
Verð á mann, m.v. 2 í íbúð á
Beach Flor. Innifalið flug, gisting í
7 nætur, skattar. Netverð. Ferðir til
og frá flugvelli kr. 1.800
Aukatilboð
25. janúar
1 vika á Beach Flor
Stökktu til
Kanarí
4. janúar í 2 vikur fyrir
aðeins kr. 39.990
HUGSANLEGT er að mikið manganmagn í heyi
á riðulausum bæjum miðað við riðubæi og fjár-
skiptabæi geti haft í sér nokkra vörn gegn riðu.
Með fjárskiptabæjum er átt við bæi þar sem riða
hefur komið upp en fé verið skorið niður og feng-
ið heilbrigt fé í staðinn að tilskildum tíma liðnum.
Komið hefur í ljós við rannsóknir á heysýnum á
47 bæjum að þéttni mangans í heyi frá bæjum á
ósýktum svæðum var marktækt meiri en í hey-
sýnum frá bæjum þar sem riða hefur komið upp.
Þörf er frekari rannsókna til að skera úr um
hvort gjöf mangans gæti seinkað uppkomu riðu
hjá sauðfé.
Rannsökuðu kopar, mangan og selen
Þetta er meðal niðurstaðna rannsóknarhóps
þeirra dr. Þorkels Jóhannessonar og Jakobs
Kristinssonar, á rannsóknarstofu í lyfja- og eitur-
efnafræði, dr. Kristínar Bjargar Guðmundsdótt-
ur og Sigurðar Sigurðarsonar, á rannsóknardeild
yfirdýralæknis í dýrasjúkdómum á Keldum, og
Tryggva Eiríkssonar á Rannsóknarstofnun land-
búnaðarins.
Rannsóknirnar eru framhald fyrri rannsókna
og stóðu frá hausti 2002 fram í mars á þessu ári.
Rannsakað var magn kopars og mangans í heyi,
svo og virkni selens, sem einnig er málmur, í
blóði áa og selen í heyi sem ærnar voru fóðraðar
á.
Þorkell Jóhannesson sagði í samtali við Morg-
unblaðið að þær spurningar hafi vaknað hvort
málmur í heyi, eins og t.d. mangan og selen, gæti
hugsanlega tengst riðu. Þorkell segir að sel-
enskortur sé þekktur um landið allt í sauðfé. Hafi
hans fyrst orðið vart að marki eftir að beit-
arbúskapur lagðist mikið til af eftir 1960. Yf-
irleitt sé nægilegt selen í sauðfé á haustin eftir
beit á fjalli þar sem féð hefur nærst á hægvax-
andi plöntum. Á vorin, eftir að hafa verið á húsi
allan veturinn, sé selenþéttni í blóði áa orðin lág
og jafnvel við skortsmörk. Þorkell segir ekki vís-
bendingar um að selenskortur tengist uppkomu
riðu en hann geti hins vegar valdið svonefndri
hvítvöðvaveiki. Lýsir hún sér í skjögri, einkum
hjá ungviði. Þá getur selenskortur einnig leitt til
þindarslits og minni frjósemi.
Hindrar að smitefnið berist
Mun sterkari vísbendingar eru taldar um sam-
band mangans í heyi og riðu. Kristín Björg Guð-
mundsdóttir tjáði Morgunblaðinu að rannsóknir
þeirra hefðu sýnt marktækt meira mangan í heyi
á bæjum og svæðum þar sem riða hefur ekki
komið upp en á riðusvæðum. Mikið manganmagn
gæti hindrað uppkomu riðu með því að hindra að
smitefni hennar, hið sjúklega príonprótein, gæti
borist frá þörmum í heila sauðfjár og sé því
hugsanlega nokkur vörn í mangani. Kristín Björg
segir þessar vísbendingar ekki hafa komið fram
áður en nauðsynlegt sé að rannsaka þær í stærra
úrtaki áður en unnt er að staðfesta þessar nið-
urstöður.
Sigurður Sigurðarson segir áhugavert að rann-
saka frekar hvort eitthvað í umhverfinu geti ver-
ið ráðandi þáttur í riðuáhættu. Hann telur að
kenningin um smitefni sé þó áfram í fullu gildi en
spurning sé hvort einhver utanaðkomandi áhrif
geti breytt virkni príonpróteina þannig að hún
leiði til aukinnar áhættu. Þetta sé sérstaklega
brýnt að rannsaka nánar á fjárskiptabæjum.
Rannsóknirnar eru hluti af Evrópuráðsverk-
efni og unnar á vegum embættis yfirdýralæknis.
Þá hefur landbúnaðarráðuneytið veitt styrk til
þeirra. Greint er frá þeim í nýlegu tölublaði bún-
aðarblaðsins Freys.
Vísbendingar um að mangan
geti verið vörn gegn riðuveiki
FYRSTU mál Samtaka eigenda
sjávarjarða gegn íslenska ríkinu, þar
sem krafist verður viðurkenningar á
eignar- og útræðisrétti sjávarbænda
á aðliggjandi sjávarsvæði, verða
höfðuð á fyrsta ársfjórðungi næsta
árs. Það er Ragnar Aðalsteinsson
hrl. sem mun fara með málin fyrir
hönd samtakanna. Ragnar hélt er-
indi sem hann nefndi Útræði frá
sjávarjörðum, eignarréttur þeirra að
auðlindinni og málshöfðun Samtak-
anna gegn íslenska ríkinu, á aðal-
fundi samtakanna sl. föstudag.
Í samtali við Morgunblaðið sagði
Ragnar að málshöfðunin snérist um
þrjú álitaefni fyrst og fremst: net-
lögin svokölluðu, útræði og auðlinda-
gjaldið.
„Netlög hafa tíðkast í lögum frá
fornu fari, bæði í Grágás og Jóns-
bók,“ segir Ragnar. „Samt sem áður
eru ýmis álitamál sem tengjast net-
lögunum, þar á meðal hvort þau mið-
ist við fjarlægð frá stórstraums-
fjöruborði eða dýpt og hvort það
kunni að gilda mismunandi reglur
eftir því við hvaða auðlindir er átt
hverju sinni. Það eru ýmsir fræði-
menn sem draga í efa að eigendur
jarðanna hafi forræði yfir öllum auð-
lindum í netlögum.
Hins vegar hefur seinni
tíma löggjöf bent sterk-
lega í þá átt, það sé
bæði undir hafsbotni, á
hafsbotni og í sjónum
og þar á meðal líka fisk-
ar sem koma og fara.“
Einkaréttindi á
tilteknum miðum?
Annað álitaefni er
svokallað heimræði eða
útræði að sögn Ragn-
ars. „Það er spurning
um það hvort sjávar-
jarðir hafi eignast
einkaréttindi á tilteknum miðum
fyrir utan netlögin.“ Hann segir að
fyrir því séu margvíslegar heimildir,
allt fram á síðustu ár. „Þetta var tal-
ið til hlunninda jarðanna og var
skattlagt og til eru eignaryfirfærslu-
skjöl og dómar frá fyrri öldum um
þessi réttindi. Það er til löggjöf allt
fram á að minnsta kosti 19. öld, þar
sem sveitamenn við tiltekinn fjörð
geta útilokað utansveitarmenn frá
því að fiska í firðinum.“
Í þriðja lagi segir Ragnar að auð-
lindagjaldið sé álitamál. „Það er
spurning hvort jarð-
irnar eigi ekki hlut-
deild í þessu gjaldi,“
segir Ragnar en upp-
eldisstöðvar margra
fisktegunda eru inn á
jörðunum samkvæmt
netlögunum. „Hins
vegar er vandinn sá að
ríkisvaldið lítur svo á
að með kvótalöggjöf-
inni þá hafi ríkið náð af
sjávarjarðaeigendum
réttinum til þess að
fiska í netlögum. Það
telur ríkisvaldið að því
hafi tekist án þess að
greiða bætur fyrir. Með þessu er
verið að flytja réttinn frá bændunum
til annarra.“
Ragnar segir vel hafa verið mætt
á fundinn og miklar umræður skap-
ast um fyrirhugaða málsókn.
„Mönnum er þetta auðvitað mikið al-
vörumál, þetta er mikið hagsmuna-
mál því að ekki má gleyma að á sama
tíma hefur verið sótt að bændum of-
an frá ef svo má segja, með þjóð-
lendulögunum. Svo menn verða að
gæta hagsmuna sinna og bregðast til
varnar.“
Fyrstu málin höfðuð
í byrjun næsta árs
Sjávarbændur undirbúa málshöfðun á hendur ríkinu
Ragnar Aðalsteinsson
KRISTÍN Ólafsdóttir á Giljum í
Mýrdal er ein fjölmargra barna
sem bíða spennt eftir jólasvein-
unum sem tínast nú til byggða einn
af öðrum. Í nótt kom Giljagaur til
byggða og og næstu nótt er von á
Stúf.
Þó Kristín sé að jafnaði þæg og
góð leggur hún sig sérstaklega
fram um að vera þæg þessa síðustu
daga fyrir jólin, en eins og allir vita
getur hegðun barnanna skipt máli
þegar jólasveinninn velur hvað
hann gefur í skóinn.
Á árum áður voru börn oft hrædd
við jólasveinana enda áttu þeir til
með að vera nokkuð hrekkjóttir. Á
seinni árum virðist þó sem dregið
hafi úr hrekkjum þeirra, en gjaf-
mildin hefur að sama skapi aukist.
Börnin eru því farin að bíða spennt
eftir jólasveinunum. Morgunblaðið/RAX
Beðið eftir
jólasvein-
unum
TÆPLEGA 200 nemendur frum-
greinadeildar Tækniháskóla Íslands
munu þurfa að greiða verulega
hærri skólagjöld en nú ef sameining
Tækniháskóla Íslands og Háskólans
í Reykjavík verður að veruleika.
Gunnar Hall, fulltrúi frumgreina-
deildar í nemendafélagi Tæknihá-
skóla Íslands, segir að sameining
skólanna þýði hækkun fyrir nem-
endur í frumgreinadeild, sem er ein
af fjórum deildum THÍ, en ekki þá
sem eru í öðrum deildum skólans. Í
1. grein nýrra laga sem samþykkt
vorui á Alþingi fyrir helgi segir að
allir þeir nemendur sem séu í skól-
anum nú eigi að halda sömu for-
sendum. Gunnar Hall segir hins
vegar að það sé túlkað þannig að
nemendur frumgreinadeildar muni
skipta um deild og þurfi að greiða
skólagjöld í nýjum skóla, en þeir
séu því algerlega ósammála. Þeir
líti svo á að þeir séu að taka tækni-
deild á tveimur árum lengri tíma
heldur en aðrir. Þetta sé afdrifaríkt
fyrir marga.
200 þúsund krónur
Frumgreinadeildin er undirbún-
ingsdeild fyrir hinar deildirnar.
Gunnar sagði að hægt væri að
hætta eftir tvær annir og fara í
rekstrardeild eða taka fjórar annir
og fara í tæknideild. Námið gefi í
raun engin réttindi. Það sé ígildi
stúdentsprófs úr raungreinadeild
og sé fyrst og fremst hugsað til
þess að koma iðnmenntuðu fólki
áfram í tækninám. Þar raunar
stoppi það núna frá og með þessari
lagasetningu ef af verði.
„Það er búið að gefa það út að
þeir sem eru komnir í tækninám í
dag fá að klára sitt nám á þeim for-
sendum sem þeir byrjuðu, en við
eigum að borga full skólagjöld við
hinn nýja skóla,“ sagði Gunnar.
Fram kom að 183 nemendur séu
skráðir í deildina nú, misjafnlega
langt komnir. Gert er ráð fyrir að
skólagjöldin í nýjum skóla verði 100
þúsund krónur á önn eða 200 þús-
und kr. veturinn, en innritunar-
gjöldin í ríkisháskóla verða 47 þús-
und kr. á vetri eftir hækkun.
Sumir nem-
ar í THÍ
greiða
skólagjöld