Morgunblaðið - 13.12.2004, Blaðsíða 41

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. DESEMBER 2004 41
Stóra svið Nýja svið og Litla svið
BELGÍSKA KONGÓ e. Braga Ólafsson
Gríman fyrir besta leik í aðalhlutverki
Mi 29/12 kl 20, Su 2/1 kl 20
Fö 7/1 kl 20, Fö 14/1 kl 20,
Su 16/1 kl 20
HÍBÝLI VINDANNA leikgerð Bjarna
Jónssonar eftir vesturfarasögum
Böðvars Guðmundssonar
Frumsýning fö 7/1 kl 20 - UPPSELT
Lau 8/1 kl 20 - GUL KORT
Su 9/1 kl 20 - AUKASÝNING
Lau 15/1 kl 20 - RAUÐ KORT
Su 16/1 kl 20 - GRÆN KORT
Fö 21/1 kl 20 - BLÁ KORT
Lau 22/1 kl 20, Lau 29/1 kl 20, Su 30/1 kl 20
GJAFAKORT Í BORGARLEIKHÚSIÐ
- GILDIR ENDALAUST
Gjafakort fyrir einn kr. 2.700
- gjafkort fyrir tvo kr. 5.400
Gjafakort á Línu Langsokk
fyrir einn kr. 2.000,
fyrir tvo kr. 4.000
VIÐ SENDUM GJAFAKORTIN HEIM
ÞÉR AÐ KOSTNAÐARLAUSU
- pantið í síma 568 8000 eða á
midasala@borgarleikhus.is
Miðasalan er opin: Mánud. og þriðjud.:10:00-18:00, mið-, fim- og föstudaga: 10:00-20:00, laugar- og sunnudaga: 12:00-20:00
Miðasölusími 568 8000 - miðasala á netinu: www.borgarleikhus.is
LÍNA LANGSOKKUR e. Astrid Lindgren
Su 2/1 kl 14, Su 9/1 kl 14,Su 16/1 kl 14
Su 23/1 kl 14, Su 30/1 kl 14
HÉRI HÉRASON e. Coline Serreau
Fö 14/1 kl 20, Su 23/1 kl 20
SVIK eftir Harold Pinter
Samstarf: Á SENUNNI, Sögn ehf og LA.
Mi 29/12 kl 20, Su 2/1 kl 20,
Fö 14/1kl 20, Fi 20/1 kl 20
AUSA eftir Lee Hall og STÓLARNIR
eftir Ionesco Í samstarfi við LA
Frumsýning þri 28/12 - UPPSELT
Fi 30/12 kl 20,
Lau 8/1 kl 20,
Su 9/1 kl 20
GJAFAKORTIN OKKAR
GILDA ENDALAUST
☎ 552 3000
AUKASÝNING Í JANÚAR
VEGNA MIKILLAR AÐSÓKNAR
• Sunnudag 26/12 kl 20 NOKKUR SÆTI
• Laugardag 15/1 kl 20 LAUS SÆTI
eftir LEE HALL
Loftkastalinn ✦ Seljavegi 2 ✦ 101 Reykjavík ✦ Miðasalan er opin frá 11-18 ✦ www.loftkastalinn.is
ELVIS Í JÓLAPAKKANN!
Gjafakort í leikhúsið - skemmtileg og öðruvísi jólagjöf
í samstarfi við LEIKFÉLAG AKUREYRAR
Aukasýn ing mið . 29 .12 k l . 20 .00
LAUS SÆTI
F im. 30 .12 20 .00 UPPSELT
Miðasa lan e r op in f rá k l . 14 -18
Lokað á sunnudögum
ALLRA SÍÐUSTU SÝNINGAR
4 600 200
leikfelag.is
Miðasölusími
ÓLIVER!
Frumsýnt 28. Des.
Óliver! Eftir Lionel Bart
Þri 28/12 kl 20 UPPSELT Frums.
Mið 29/12 kl 20 UPPSELT
Fim 30/12 kl 16 UPPSELT
Fim 30/12 kl 21 UPPSELT
Sun 2/1 kl 14 UPPSELT
Sun 2/1 kl 20 örfá sæti
Fim 6/1 kl 20 örfá sæti
Lau 8/1 kl 20 UPPSELT
Sun 9/1 kl 20 nokkur sæti
Fim 13/1 kl 20 nokkur sæti
Lau 15/1 kl 20 nokkur sæti
Sun 16/1 kl 20 nokkur sæti
Sýnt í Reykjavík: Eldað með Elvis, Svik og Ausa og stólarnir
ÞRIÐJA ríkið, þúsund ára ríki
Adolfs Hitlers, varð einna skamm-
lífast ríkja í samanlagðri sögu Evr-
ópu. Saga þess var blóði drifin frá
fyrstu stundu til hinnar síðustu og
þar voru framin fleiri og meiri voða-
verk en í nokkru öðru ríki á þessum
tíma, að Sovétríkjum Stalíns einum
undanskildum. Engu að síður voru
margir Vesturlandabúar reiðubúnir
til að verja Þriðja ríkið og stjórn
Hitlers á millistríðsárunum, rétt
eins og margir áhrifamiklir menn
og konur studdu Sovétríkin heils
hugar. Mun og mála sannast. að allt
fram til haustsins 1939, og jafnvel
lengur, hafi þýskir nasistar fremur
þótt í húsum hæfir á betri bæjum á
Vesturlöndum en rússneskir komm-
únistar. Það breyttist þó fljótt að
stríðinu loknu.
En þótt saga Þriðja ríkisins yrði
stutt hefur að líkindum meira verið
um hana skrifað í flestum löndum
Evrópu en um nokkurn annan þátt í
sögu 20. aldar. Aragrúi yfirlitsrita
hefur verið saminn um þessa sögu,
hersögufræðingar hafa skrifað mý-
grút af bókum og greinum um
seinni heimsstyrjöldina og einstaka
þætti hennar, fjölmargir hafa gefið
út endurminningar og ævisögur
Hitlers og annarra leiðtoga nasista
eru nánast óteljandi. Þá er enn ótal-
ið allt sem skrifað hefur verið um
helförina og ýmsa fleiri þætti.
Þessi bók Traudl Junge, „Til
hinstu stundar“ er ein nýjasta við-
bótin í margbreytilega flóru rita um
Hitlers Þýskaland. Hún er hins veg-
ar öðru vísi en margar aðrar bækur,
sem ég hef séð um þessi fræði, og
um margt persónulegri. Traudl
Junge gerðist árið 1942, þá 22 ára,
ritari á kanslaraskrifstofunni í Berl-
ín. Hún var skömmu síðar gerð að
einkaritara Hitlers og gegndi því
starfi bókstaflega „til hinstu stund-
ar“. Hún fór ekki úr foringjabyrg-
inu í Berlín fyrr en Hitler var allur
og eitt allra síðasta verk hennar
sem einkaritari var að skrifa erfða-
skrá hans – síðustu blaðsíðurnar í
sögu Þriðja ríkisins. Að stríðinu
loknu fluttist Junge aftur til Bæj-
aralands og þar skráði hún end-
urminningar sína um dvölina hjá
Hitler á árunum 1947–1948. Hand-
ritið var hins vegar ekki gefið út
fyrr en 2002, og þá fyrst og fremst
fyrir orð Melissu Müller.
Efni bókarinnar skiptist í þrjá
hluta. Að loknum stuttum formála
Traudl Junge skrifar Melissa Müll-
er um bernsku hennar og uppvaxt-
arár, fram til þess er hún hóf störf
hjá Hitler. Þá tekur við meginkafli
bókarinnar, frásögn Junge af dvöl-
inni við „hirð“ Foringjans, og loks
er kafli eftir Müller, þar sem hún
rekur í stórum dráttum æviferil
Junge frá stríðslokum til 2001 og
hvernig henni „tókst að vinna úr
sektinni í áföngum“.
Þessi þrír kaflar eru býsna sund-
urleitir. Meginkaflinn, frásögn
Junge af árunum 1942–1945, er
skrifaður af einlægni og hispurs-
leysi og endurspeglar vel viðhorf
höfundarins til Hitlers og fólksins í
innsta hring hans, áður en hún átt-
aði sig á því hvað hafði í raun gerst
í Þýskalandi nasismans. Frásögnina
af lífinu við „hirðina“ á árunum
1942–1944 er að vísu nokkuð stagl-
kennd á köflum, endalausar sögur
af hversdagslegum atburðum, sem
ekki hafa mikla sögulega þýðingu,
nema kannski fyrir Þjóðverja. Lýs-
ingin á síðustu dögum dögum og
stundum Hitlers er á hinn bóginn
hádramatísk og skrifuð af töluverð-
um tilfinningahita. Hversu miklu
hún bætir við það sem þegar er vit-
að og áður hefur verið ritað um
þessa atburði skal ósagt látið, en
alltaf er fengur að frásögn sjón-
arvotta.
Um kaflana sem Melissa Müller
skrifar gegnir nokkuð öðru máli.
Þeir eru að sönnu lipurlega samdir
og læsilegir en fremur yfirborðs-
kenndir. Það á einkum við um hinn
síðari og verður að segjast eins og
er, að undirrituðum er engan veg-
inn ljóst, hvernig konan vann úr
„sektinni í áföngum“.
Þýðing Arthúrs Björgvins Bolla-
sonar virðist mér lipur, en hins veg-
ar er ég engan veginn sáttur við
frágang textans. Prentvillur eru of
margar, ekki virðist vera samræmi
á milli þess hvenær sérnöfn og hug-
takaheiti eru skáletruð og hvenær
ekki og alltof oft hefur gleymst að
draga inn línu við greinarskil. Þetta
eru óþörf lýti á annars laglegri bók.
Hún skrifaði síðustu blaðsíðurnar
BÆKUR
Frásögn
Höfundur: Traudl Junge í samstarfi við
Melissu Müller. 326 bls., myndaörk.
Þýðandi Arthúr Björgvin Bollason.
Útgefandi: PP Forlag, án útgáfustaðar
2004.
Til hinstu stundar –
einkaritari Hitlers segir frá
Jón Þ. Þór
Traudl Junge
Graduale Nobili söng dásamlega
undir öruggri, smekkvísri stjórn Jóns
Stefánssonar. Heildarhljómurinn var
tær og þéttur, innkomur voru pott-
þéttar og túlkunin einlæg og tilfinn-
ingarík. Hörpuleikur Elísabetar var
ekki síðri; tímasetningar í einleiks-
þáttunum voru hárnákvæmar, vald
yfir styrkleikabrigðum var algert og
túlkunin svo sannfærandi og fallega
mótuð að maður gersamlega gleymdi
stund og stað. Það er ekki oft sem ég
verð bergnuminn á tónleikum, en það
gerðist núna. Hvílík upplifun!
Svipað var uppi á teningnum í hinu
atriði efnisskrárinnar, Ceremony of
Carols eftir Britten, sem á einnig
rætur sínar að rekja til fortíðarinnar.
Textinn samanstendur af níu enskum
miðaldaljóðum og er rammaður inn af
fornum gregorskum söng sem hefð er
fyrir að fluttur sé við aftansöng á að-
fangadag. Túlkun kórs og hörpuleik-
ara var framúrskarandi; hörpuleik-
urinn var snilldarlegur og söngurinn
ekki af þessum heimi. Útkoman var
einstök og er óhætt að fullyrða að
þetta hafi verið með betri tónleikum
ársins.
ÉG VERÐ að viðurkenna að ég hafði
aldrei heyrt tónsmíðina Dancing Day
eftir John Rutter (f. 1945) sem
stúlknakórinn Graduale Nobili flutti
ásamt Elísabetu Waage hörpuleikara
á jólatónleikum í Langholtskirkju á
sunnudagskvöldið. En ég vona að ég
heyri hana fljótt aftur, því þetta er
magnaður tónaseiður. Verkið byggist
á sex jólasöngvum við latneska og
enska texta, tónmálið er einfalt og að-
gengilegt; hörpuforleikur og millispil
gefa tónlistinni skemmtilega forn-
eskjulegan blæ, en þó er yfirbragð
hennar nútímalegt. Hljómagangur-
inn er ferskur, kemur oft á óvart og
skapar athyglisvert mótvægi við allt
að því barnslegar endurtekningarnar
í söngnum, sem mikið er af. Útkoman
er seiðandi blanda nútíðar og fortíð-
ar; í rauninni má segja um verkið að
það sé tímalaust.
Tímalaus englakór
TÓNLIST
Langholtskirkja
Graduale Nobili söng ásamt Elísabetu
Waage hörpuleikara verk eftir Rutter og
Britten. Jón Stefánsson stjórnaði. Laug-
ardaginn 11. desember, kl. 21.00.
Kórtónleikar
Jónas Sen
Morgunblaðið/Jim Smart
Graduale Nobili ásamt stjórnandanum Jóni Stefánssyni. „Túlkun kórs og
hörpuleikara var framúrskarandi; hörpuleikurinn var snilldarlegur og
söngurinn ekki af þessum heimi,“ segir í umsögn um jólatónleika kórsins.
GLÆPASAGAN gengur ljósum log-
um um Reykjavík. Mér skilst að til sé
í borginni glæpafélag, sem nefnist
Hið íslenska glæpafélag. Félagsmenn
hittist í skugga-
legum skúma-
skotum á veit-
ingastað sem
heitir Grandrokk.
Þar byrla menn
hver öðrum sögur
um uppdiktaða
glæpi og hafa
reynt að lyfta
þeim upp á stig
skáldskaparins með glæpa-
smásagnasamkeppni. Árangurinn er
að finna í smásagnasafninu Smá-
glæpir og morð.
Eins og gengur og gerist um slík
söfn er um töluverðan samtíning að
ræða. Þó er gegnumgangandi áhersla
á kynferðisglæpi af ýmsum toga,
nauðganir, morð þar sem fórnarlömb
kynferðisglæpa taka til sinna ráða og
ýmis konar pervertismi sem er auð-
vitað birtingarmynd aukinnar firr-
ingar vaxandi borgarmenningar. En
einnig er að finna venjulega auðg-
unarglæpi. Nokkuð finnst mér höf-
undar hugmyndaríkir og sumar hug-
myndanna hefðu vel þolað nánari
útfærslu í skáldsögu. Þarna eru smá-
sögur kunnra höfunda. Má þar m.a.
nefna Jón Hall Stefánsson sem birtir
þar eftir sig verðlaunasögu og ekki
fæ ég betur séð en að hann sé vel að
þeim verðlaunum kominn. Aðra höf-
unda kannast ég við, Ragnheiði
Gestsdóttur, sem er með skarplega
skrifaða sögu sem vekur upp ýmsar
móralskar spurningar og Eirík
Brynjólfsson sem ólíkt hinum flestum
lætur sögu sína gerast úti á lands-
byggðinni.
Ekki fer alltaf saman góð hug-
mynd og góð útfærsla. Í sumum
sagnanna gleyma menn sér í lókal-
gríni Hins íslenska glæpafélags og í
öðrum er leitt að sjá hvernig góðar
hugmyndir drukkna í alls konar til-
raunastarfsemi höfundanna. Glæpa-
sagan er nefnilega ekki bókmennta-
grein sem býður upp á mikla
tilraunastarfsemi nema form hennar
sé notað sem uppistaða í allt annars
konar verki eins og sjá má í bestu
sögum Poes, Borgesar og fleiri. Hún
er yfirleitt fremur formúlukennd,
leitar að föstum flötum og ber yf-
irleitt ekki mjög skýr persónu-
einkenni höfunda. Mér sýnist hins
vegar margir félaga í Hinu íslenska
glæpafélagi vera metnaðarfullir fyrir
hönd glæpasögunnar og fyrir þær
sakir leiðast þeir út á refilstigu til-
raunamennskunnar. Í einni sögunni
leika t.d. höfundarnir, sem eru tveir,
þeir Jón Karl Helgason og Hermann
Stefánsson, sér að því að nefna per-
sónur sínar meira og minna nöfnum
skálda og rithöfunda. Í þeirri sögu er
einnig töluvert um orðaleiki, tilrauna-
starfsemi með spegilskrift, reynt að
túlka persónur með sérstöku orðfæri
o .s. frv. Það er eins og þeir spili sig
upp í því að framandgera hið alvar-
lega sögusvið glæpasögunnar á par-
ódískan hátt. Því miður gengur til-
raunastarfsemin ekki almennilega
upp. Grunnhugmynd sögunnar er
góð og hún hefði að mínu mati verið
betri án þessarar tilraunastarfsemi,
án hinna paródísku þátta, sem birtist
mér sem óþarfa orðagjálfur. En ef-
laust hafa þeir félagar skemmt sér
við sköpunina.
Smáglæpir og morð er safn nokkuð
misgóðra glæpasmásagna. En sög-
urnar eru engan veginn leiðinleg
lesning. Þær eru góð afþreying í
skammdeginu.
Góð afþreying í skammdeginu
BÆKUR
Glæpasögur
Ýmsir höfundar. Almenna bókafélagið.
2004. 232 bls.
Smáglæpir og morð
Skafti Þ. Halldórsson