Morgunblaðið - 13.12.2004, Blaðsíða 20

20 MÁNUDAGUR 13. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Við eru
NÝ SKÝRSLA um umfang
skattsvika á Íslandi varpar glöggu
ljósi á hvernig skipulögð skattsvik
hafa aukist og nýjar skatt-
svikaleiðir bæst við, einkum gegn-
um erlend samskipti.
Aðdragandi þessarar
skýrslu var tillaga til
þingsályktunar sem
ég flutti ásamt nokkr-
um öðrum þingmönn-
um Samfylking-
arinnar og Alþingi
samþykkti í maí 2002.
Allt að 35 milljarða
skattsvik
Skýrslan sýnir vel
hve mikill ávinningur
er af öflugu skatteft-
irliti þegar áætlað er
að allt að 35 milljarðar tapist af
skattfé landsmanna vegna skatt-
svika. Þykir mér athyglisvert að
hér er um að ræða svipaðar fjár-
hæðir og fram komu í greinargerð-
inni með þingsályktunartillögu
minni þar sem gert var ráð fyrir
að skattsvikin gætu numið um 34
milljörðum króna. Þar var því
jafnframt lýst að með auknu fjár-
magnsflæði milli landa hefðu skap-
ast möguleikar á að skrá fyrirtæki
erlendis og reikningsfæra umsvif
fyrirtækja á erlendum vettvangi,
m.a. til skattahagræðis og und-
anskota frá skatti. Því þyrfti að
endurmeta nýjar baráttuaðferðir,
skattrannsóknir og eftirlit til að
mæta nýjum skattsvikaleiðum
vegna opnara þjóðfélags og sívax-
andi alþjóðavæðingar. Það er líka
kjarninn í niðurstöðu skatt-
svikanefndarinnar sem vann
skýrsluna.
Stolið fé aftur í ríkiskassann
Í skýrslunni eru settar fram fjöl-
margar róttækar tillögur sem
munu gjörbreyta allri framkvæmd
með skatteftirliti og skila miklu af
stolnu fé landsmanna aftur í rík-
iskassann. Ég hef þegar óskað eft-
ir umræðum utan dagskrár um
skattsvikaskýrsluna, þegar Alþingi
kemur saman aftur í janúar. Sjálf-
sagt verður lítill fögnuður með
skýrsluna eða tillögur til úrbóta
hjá þeim sem hagnast hafa af
skattsvikum gegnum tíðina og
vafalaust hart á um þær tekist.
Meginniðurstaða og helstu tillögur
til úrbóta er róttækar og umfangs-
miklar. Nokkrar þeirra sem at-
hygli vekja eru hér
settar fram. Þær lýsa
nýjum aðgerðum gegn
skattsvikum sem auka
munu skattskil og
bæta allt eftirlit með
skattsvikum.
Skattsvikaleiðir
Hér er vikið að nokkr-
um þeirra leiða til
skattsvika sem nefnd-
ar eru í skýrslunni:
1. Skattaðilar nýta
sér skattaparadís er-
lendis til að koma
tekjum undan skatti. Eignir og
tekjur erlendis ekki taldar fram og
erlendir aðilar notaðir til að breyta
niðurstöðum skattskila.
2. Skipulögð skattsvik hafa vaxið
m.a. með ráðleggingum sérfræð-
inga um bókhalds- og framtalssvik
ásamt undanskotum í gegnum að-
ila skráða erlendis.
3. Rangfærslur í bókhaldi, þar
sem einkaneysla er færð sem
kostnaður fyrirtækja. Hluti launa,
t.d. bónus eða kaupréttur, ekki
gefinn upp til skatts og hluthöfum
veitt vaxtalaus lán sem ekki eru
gerð upp.
4. Sem upplagt tilefni skattsvika
er nefnt að Ísland sé eitt örfárra
landa sem ekki leggja skatt á vexti
sem greiddir eru úr landi. Fyr-
irtæki setja upp eignarhaldskeðjur
þar sem félag erlendis er látið lána
hinu innlenda fé og taka hagn-
aðinn út í formi hárra vaxta sem
eru frádráttarbærir hjá innlenda
aðilanum og skattfrjálsir við
greiðslur úr landi.
5. Heimildir nýttar til frestunar
á skattlagningu söluhagnaðar af
hlutabréfum til skattasniðgöngu
t.d. með milligöngu eignarhalds-
félaga. Stofnun einkahlutafélaga er
líka nýtt til að notfæra sér frest-
unarheimildir sem skapa mögu-
leika til frádráttar vegna vaxta-
gjalda. Versti kostur heimildar til
frestunar á skattlagningu sölu-
hagnaðar snýr að útlöndum. Með
því að fjárfesta í erlendum fé-
lögum, oftar en ekki í skatta-
paradísum eða skattavild-
arsvæðum, skapast möguleiki á því
að viðkomandi komist að fullu und-
an skattlagningu með ólögmætum
hætti.
6. Í einkahlutafélögum geta eig-
endur fært skattalegar skyldur
sínar yfir á fyrirtæki, sem viðkom-
andi ber takmarkaða ábyrgð á þar
sem litlar kröfur eru gerðar um
hlutafé.
7. Hagnaður er tekinn út úr
hlutafélögum með því að selja
hlutabréfin á undirverði til
tengdra aðila erlendis.
Tillögur til úrbóta
1. Nefnd er sem forgangsverkefni
endurskoðun á heimild til frest-
unar á skattlagningu á söluhagnaði
og komið í veg fyrir flutning á
óskattlögðum söluhagnaði í erlend
hlutabréf og hlutabréf í eigu
einkahlutafélaga.
2. Auka upplýsingar um hverjir
eru eigendur félaga og lögaðila
sem skráðir eru í öðrum löndum.
3. Sérstakar sérhæfðar eftirlits-
deildir hafa skatteftirlit með stór-
fyrirtækjum, ekki síst fjármálafyr-
irtækjum með mikil erlend umsvif.
4. Auka ábyrgð endurskoðenda,
m.a. refsiábyrgð, og lengja fyrn-
ingu vegna skattsvikabrota.
5. Auknar kröfur um að gerð
verði í ársreikningum grein fyrir
öllum greiðslum og samskiptum
við eigendur og stjórnendur, auk
upplýsinga um allar greiðslur til
og frá öðrum löndum.
6. Lögfest verði afdráttarlaus
ákvæði um skyldu banka og fjár-
málastofnana til að láta skatt-
yfirvöldum í té allar upplýsingar
um eignir og tekjur viðskipta-
manna og þeirra sem annast fjár-
sýslu fyrir fyrirtæki.
7. Færa saksókn og ákæruvald í
skattsvikamálum til embættis
skattrannsóknarstjóra og máls-
forsvar í dómsmálum um ágreining
í skattamálum til embættis Rík-
isskattstjóra.
Mikið í húfi
Hér er aðeins um að ræða stutta
samantekt á þeim fjölmörgu og
róttæku tillögum sem skatt-
svikanefndin leggur fram. Þegar
þarf að hefjast handa við að hrinda
þeim í framkvæmd og bæta alla
skattaframkvæmd og setja í lög
þau ákvæði sem spornað gætu við
skattsvikum. Í húfi eru tugir millj-
arða króna sem skattgreiðendur
hljóta að gera kröfu til að skili sér
til að bæta lífskjör og velferð í
landinu.
Róttækar tillögur
gegn skattsvikum
Jóhanna Sigurðardóttir
fjallar um skattsvik ’Í húfi eru tugir millj-arða króna sem skatt-
greiðendur hljóta að
gera kröfu til að skili sér
til að bæta lífskjör og
velferð í landinu.‘
Jóhanna Sigurðardóttir
Höfundur er alþingismaður.
ÞEGAR ég var að
alast upp voru til
templarar. Fólk sem
trúði á bindindi og
reglusemi. Þetta fólk
hafði flest alist upp við
það að einhver nákom-
inn þeim hafði orðið
bakkusi að bráð.
Templarar áttu sér því
hugsjón um betra líf.
Tilgangur minn með
þessari grein er ekki
að gera grein fyrir
upphafi þeirra eða að-
komu að áfeng-
ismálum, heldur ein-
ungis að benda á það
að eitt sinn voru þeir
til umsagnar um það
hvernig höndla ætti
með brennivínið.
Mér varð það
snemma ljóst að boð-
skapur templara náði
ekki eyrum almenn-
ings. Menn reyndu boð
og bannleiðina en hún
gekk sem kunnugt er
ekki, hvorki á Íslandi né annars stað-
ar. Ef til vill endurspeglaði þetta þó
einungis tíðarandann. Þjóðin var á
góðri leið með að drekka sig í hel en
var þó að reyna að setja sér ein-
hverja stefnu í áfengismálum og
hafði ákveðin markmið að vinna að.
Um aldir hafa allir siðlegir menn
gert sér ljóst að kynning, dreifing og
sala vímuefna hlyti að lúta öðrum
lögmálum en verslun með almennan
neysluvarning. Einnig að allir sem
eitthvað vita um áfengismál vita, að
þó að við höfum gefið okkur leyfi til
að nota áfengi eitt allra vímuefna þá
gilda öll sömu lögmál um áfengi og
önnur vímuefni. Um þetta hefur ver-
ið sátt í okkar þjóðfélagi. Menn hefur
þannig frekar greint á um leiðir frek-
ar en markmið.
Það er þess vegna líklegt að þeir
séu ekki margir sem stuðla vilja að
því að áfengi megi selja og veita hvar
sem er, hvenær sem er og hverjum
sem er. Þetta sést ef til vill í óljósri
lagasetningu um bann við áfeng-
isauglýsingum. Engum siðlega
þenkjandi manni sem kom að þeirri
lagasetningu datt í hug að setja
þyrfti sérstaklega nákvæm lög sem
tækju til allra mögulegra aðstæðna
eða atvika. Það er greinilegt að þeir
sem komu að þessari lagasetningu
ætluðu hagsmunaaðilum ákveðið sið-
ferði. En annað er nú komið á dag-
inn. Áfengisauglýsingar eru nú dag-
lega í öllum fjölmiðlum og hafa verið
misserum saman. Áfengissalar og
framleiðendur auglýsa sem aldrei
fyrr. Alþingi situr aðgerðarlaust og
lögreglan segist ekkert geta gert.
Sem áfengisráðgjafi hef ég skrifað
undir og skuldbundið mig til að fara
eftir ákveðnum siðareglum. Í einni
þeirra segir að „áfengisráðgjafi“
verði að vera talsmaður breytinga á
opinberri stefnu og löggjöf sem
stuðlað geti að tækifærum og val-
kostum fyrir alla sem hafa orðið fyrir
barðinu á sjúkdómnum
alkóhólisma og annarri
vímuefnafíkn, einnig
segir þar að „ráðgjafar“
verða að upplýsa al-
menning með borg-
aralegri og faglegri
þátttöku í félagsmálum
og fjölmiðlum um afleið-
ingar alkóhólisma eða
vímuefnafíknar og á all-
an hátt reyna að
tryggja öllum, einkum
þurfandi og afskiptum
einstaklingum, aðgang
að nauðsynlegum úr-
ræðum og þjónustu.
Áfengisráðgjafi verður
því að taka persónulega
og faglega afstöðu sem
stuðlar að almannaheill
og koma á framfæri því
sem sannanlega getur
dregið úr afleiðingu
áfengissýkinnar. Þetta
leggur mér þær skyldur
á herðar að hvetja aug-
lýsendur áfengis að
hætta því nú þegar. Ekki vegna þess
að það sé lagalega rangt, heldur
vegna þess að það er siðlaust.
Í ágætri grein eftir Sigurð Ragn-
arsson, sem birtist í Morgunblaðinu
30. nóvember undir yfirskriftinni
„Þarf að vernda ungmenni okkar
fyrir áfengisauglýsingum“ gerir
hann grein fyrir ýmsum rann-
sóknum sem styðja þá skoðun okkar
að dreifing og sala vímuefna hljóti að
lúta öðrum lögmálum en verslun með
almennan neysluvarning. Ég vil
engu bæta við þessa grein öðru en
því að það hlýtur að vera sameig-
inlegt markmið allra að minnka
skaðsemi áfengisdrykkju. Það ger-
um við ekki ef við höldum áfram að
auka heildarneyslu áfengis eins og
undanfarin ár, því skaðinn er í réttu
hlutfalli við heildarneysluna. Það
hlýtur að vera áhyggjuefni að við er-
um að auka neyslu áfengis og erum
nú að nálgast það magn sem talið er
hættumörk.
Innan FÁR, eru vel menntaðir
áfengisráðgjafar. Þeir eru hluti af
heilbrigðiskerfinu og veita þar dýr-
mæta og sérhæfða þjónustu. Í félag-
inu eru auk ráðgjafa, læknar og
hjúkrunarfræðingar. Innan félagsins
er starfandi siðaráð sem er vel til
þess fallið að gefa siðferðileg álit
þegar þess er þörf. Það ætti því að
vera sjálfsagt og eðlilegt fyrir lög-
gjafarvaldið og hagsmunaaðila að
leita álits hjá félaginu þegar setja
þarf reglur um kynningu, sölu og
dreifingu áfengis.
Áfengisauglýsingar
Hjalti Þór Björnsson NCAC,
formaður FÁR, félags áfeng-
isráðgjafa, skrifar um áfeng-
isauglýsingar
Hjalti Þór Björnsson
’Menn reynduboð og bannleið-
ina en hún gekk
sem kunnugt er
ekki, hvorki á
Íslandi né ann-
ars staðar. ‘
Höfundur er dagskrárstjóri
hjá SÁÁ og hefur starfað sem
áfengisráðgjafi í 18 ár.
smáauglýsingar
mbl.is