Morgunblaðið - 13.12.2004, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 13. DESEMBER 2004 27
UMRÆÐAN
UNDANFARNA mánuði höfum
við orðið vitni að einstæðum atburð-
um. Atburðir þessir snúast um
Stjórnarskrá lýðveldisins, það vald
sem hún veitir handhöfum ríkisvalds-
ins og ekki síður tempr-
un þess valds. Nú síðast
gerði forseti þingsins
þessi mál að umtalsefni
sínu og setti fram skýr-
ingu á tilurð 26. greinar
stjórnarskrárinnar.
Eftirfarandi grein er
rituð í tilefni af atburð-
um þessum.
Í aðdraganda lýð-
veldisstofnunarinnar
var á Íslandi misklíð um
sjálfa samfélagsgerð-
ina. Því var ákveðið að
slíta konungssambandi
við Danmörku, stofna hér lýðveldi, en
gera ekki aðrar breytingar á stjórn-
skipan landins heldur en þær sem
beinlínis leiddi af lýðveldisstofn-
uninni. Þetta má sjá af greinargerð
milliþinganefndar um frumvarp að
Stjórnarskrá lýðveldisins Íslands þar
sem aðallega er fjallað um breytingar
á heiti þjóðhöfðingjans og á valdi
hans. Setningarmáti stjórnarskrár-
innar var sérstakur á þann hátt að
eftir venjulega afgreiðslu, beggja
deilda Alþingis, líkt og hefðbundin
lagasetning, var frumvarpið borið
undir ákvörðun allra atkvæðisbærra
manna í landinu og fékk þar yf-
irgnæfandi stuðning. Kjörsókn var
ein sú mesta sem þekkst hefur á Ís-
landi. Þannig má segja að stjórn-
arskráin hafi verið „þjóðfélagssátt-
máli“. Stjórnarskrá, sem þannig er
sett, gefur því til kynna að valdið sem
hún gefur handhöfum ríkisvaldsins
komi frá þjóðinni sjálfri og að hún sé
uppspretta þess valds
sem fulltrúar hennar
fara með.
Fulltrúalýðræði hef-
ur nú þann kost helstan
að það dregur úr líkum
á að ákvarðanir séu
teknar í einhverskonar
múgæsingu í samfélag-
inu. Almennt mennt-
unarstig, aðgengi að
upplýsingum og auknir
möguleikar á sam-
skiptum milli manna
hafa dregið mjög úr
mikilvægi fulltrúa-
lýðræðisins og gefið möguleika á auk-
inni beinni þátttöku almennings í
ákvarðanatöku.
Ekki verður komist hjá því skoða
hvaðan alþingismenn fá umboð sitt.
Þeim er raðað á framboðslista á veg-
um stjórnmálaflokkanna. Kjósendur
velja síðan milli framboðslista. Eftir
kosningar eiga hinir kjörnu þing-
menn sitt undir stjórnmálaflokkunum
hvað varðar setu í þingnefndum, ráð-
herrastóla og annað það, sem kann að
auðvelda þeim að hafa áhrif, auk nið-
urröðunar á framboðslista framtíð-
arinnar. Stjórnmálaflokkarnir hafa
sína eigin hagsmuni sem ekki fara
endilega alltaf saman við hagsmuni
almennings. Leynd hvílir yfir fjár-
málum þeirra og því geta kjósendur
ekki metið, hvaða hagsmunum þeir
gefa atkvæði sín. Af öllu þessu má sjá
að völd stjórnmálaflokka eru veruleg
og að ekki er auðvelt fyrir almenning
að stýra því valdi. Þingmenn sitja því
í vaxandi mæli í skjóli stjórn-
málaflokkanna í stað þess að sitja í
skjóli umboðs kjósenda.
Breytingar á stjórnarskránni, frá
lýðveldisstofnun hafa aðallega snúist
um kjördæmabreytingar eða breyt-
ingar á þingmannafjölda kjördæma.
Allar breytingarnar áttu það sameig-
inlegt að þær voru samþykktar sam-
hljóða á Alþingi. Að því búnu var þing
rofið og boðað til nýrra kosninga. Eft-
ir þær var svo frumvarpið samþykkt
óbreytt og þannig var stjórn-
arskránni breytt. Þessi aðferð er í
samræmi við 79. gr. stjórnarskrár-
innar. Ef nánar er litið á þessa aðferð
þá sviptir hún almenning öllum áhrif-
um yfir stjórnskipan landsins. Kjós-
andinn getur ekki, í kosningum, lýst
sig mótfallinn breytingu. Stjórn-
málaflokkarnir hafa komið sér saman
um hana. Þannig hafa stjórn-
málaflokkarnir svipt almenning tæki-
færinu til að hafa áhrif á breytingar á
stjórnskipan landsins. Afleiðingin
hefur orðið sú að með kjördæma-
breytingum, sem felast í samþjöppun
kjördæma, hafa tengsl þingmanna við
kjósendur minnkað en í sama stað
hefur vald miðstjórna stjórn-
málaflokkanna aukist. Þar með eykst
vald framkvæmdavaldsins óhjá-
kvæmilega og þingið hefur minni tök
á að veita því aðhald. Þingmenn sem
gera tilraunir til slíks eru beittir við-
urlögum af hálfu þingflokkanna. Slíkt
eykur enn áhrif framkvæmdavalds-
ins. Málskotsvald forsetans kemur þá
eðlilega til með að verða notað og því
fylgja tilraunir stjórnarflokkanna til
að leggja málskotsvaldið niður eða
jafnvel leggja niður sjálft embætti
forseta Íslands.
Eins og nú er komið er ljóst að
nauðsynlegt er að setja Íslandi nýja
stjórnarskrá. Ég tel að nauðsynlegt
sé að almenningur hefji umræðu um
stjórnskipan hennar og þróun henn-
ar. Ég tel óeðlilegt að löggjafarvaldið,
framkvæmdavaldið og dómsvaldið
leiði þessa vinnu því að saman mynda
þessar valdastofnanir það ríkisvald
sem stjórnskipunarlögunum er ætlað
að tempra. Því tel ég að rétt sé að nú
þegar á þessu kjörtímabili verði ráð-
ist í eina og aðeins eina breytingu á
stjórnarskránni. Hún fæli það í sér að
79. grein hennar yrði breytt á þann
veg að í framtíðinni væri aðeins unnt
að breyta stjórnarskránni með venju-
legri samþykkt Alþingis, þjóð-
aratkvæðagreiðslu í kjölfarið og síðan
samþykki forseta. Aðrar stjórnlaga-
breytingar geta og eiga að bíða þar til
búið er að færa þjóðinni raunverulegt
vald til að ákveða stjórnarfarið í land-
inu.
Samþjöppun valds – breyt-
ingar á stjórnarskránni
Hreiðar Eiríksson fjallar
um stjórnarskrármálið ’Fulltrúalýðræði hefurnú þann kost helstan að
það dregur úr líkum á
að ákvarðanir séu tekn-
ar í einhverskonar múg-
æsingu í samfélaginu. ‘
Hreiðar Eiríksson
Höfundur stundar lögfræðinám
við Háskólann á Akureyri.
Í MORGUNBLAÐINU 2. des. sl.
lýsir Ólafur G. Sæmundsson yfir því
að kolvetni sé mikilvægasti orku-
gjafi mannfólksins. Hann færir eng-
in rök fyrir þessu, telur þess sjálf-
sagt ekki þurfa, þar sem hann er
næringarfræðingur. Það er áreið-
anlega heldur ekki við
hæfi að heimta af hon-
um skýrslur eða nið-
urstöður rannsókna
varðandi lang-
tímaáhrif af ráðlegg-
ingum hans, en hins
vegar liggur Atkins
kúrinn kolvetnarýri
sífellt undir því ámæli
að áhrif hans til lang-
frama séu ekki full-
rannsökuð, sumir
segja hann duga ekki
nema í mesta lagi
hálfan mánuð og alls
ósannað að hann valdi
ekki stórkostlegum
skaða til lengdar.
Þessi skaðvænu áhrif
eru ekki komin fram
enn, þótt milljónir
manna hafi stundað
þennan kúr lang-
tímum saman. Sjálfur
hef ég lagt þetta fyrir
mig í tvö ár með góð-
um árangri. Ég veit
hvað ég er að tala um
að þessu leyti. Þessi
tilraunastarfsemi stendur enn og
gefur góða raun og góða von.
Það vill hins vegar svo til að það
var eitt sinn gerð tilraun í ósmáum
stíl til þess að nota kolvetni sem að-
al brennsluefni fyrir manneskjur.
Þetta var í Kína í kringum 1960
þegar Maó formaður tók stóra
stökkið fram á við í efnahagsmálum.
Við það dró mjög úr landbún-
aðarframleiðslu, skortur varð á
matvælum og tekin var upp
skömmtun. Kínverska skáldkonan
Jung Chang segir svo frá í bók
sinni, Villtir svanir, sem út kom
1995 í þýðingu Hjörleifs
Sveinbjörnssonar:
„Í Chengdu var hrísgrjóna-
skammturinn minnkaður niður í 9
kíló á mánuði fyrir fullorðna, 100
grömm af matarolíu á mann urðu nú
að duga og jafnþyngd í kjöti ef það
var á annað borð falt. Það gat ekki
heitið að neitt annað ætilegt væri á
boðstólum, ekki einu sinni kál.
Margir fengu bjúg og safnaðist
vökvi undir húðina vegna vannær-
ingar. Þeir sem fyrir
þessu urðu fengu gul-
leitt litaraft og blésu
út. Útbreiddasta lækn-
ingin var að leggja sér
klórellu til munns, en
það eru einfruma
grænþörungar sem
innihalda mikið af
eggjahvítuefnum.
Klórella þrífst í þvagi,
og í stað þess að fara á
klósettið fór fólk að
pissa í hrákadalla og
sáldra síðan klórellu-
fræjum út í. Eftir
nokkra daga var þetta
orðið svipað og mætti
ímynda sér græn
hrogn. Næsta skref var
að fiska klórelluna upp
úr hlandinu og þvo
hana, en síðan var hún
soðin með hrís-
grjónum. Þessi réttur
var alveg einstaklega
ógeðslegur á bragðið,
en varð þó til að draga
úr bjúgmynduninni.“
Margt er víst ólíkt
með Kínverjum og Íslendingum, en
hitt mun mála sannast að alþýðu-
menn í Kína og á Íslandi eiga það
sameiginlegt að reyna að bjarga sér
í blóra við snjallræði yfirvaldanna
og sérfræðinga á þeirra vegum.
Undirtónninn í grein Ólafs er sá að
slík afstaða lýsi trúgirni, barnaskap
eða bara réttri og sléttri heimsku.
Ég fyrir mitt leyti tel ekki eftir mér
að sitja undir slíkum trakteringum,
ef mér tekst að ná tökum á mínum
persónulega ofþyngdarvanda. Ég
mun halda mínu striki.
Að halda sínu striki
Baldur Pálsson svarar
Ólafi G. Sæmundssyni
Baldur Pálsson
’Þessi skað-vænu áhrif eru
ekki komin fram
enn, þótt millj-
ónir manna hafi
stundað þennan
kúr langtímum
saman. ‘
Höfundur er kerfisfræðingur.