Eintak - 01.12.1993, Page 28

Allt frá því Bjöm Ólafsson fékk umboð fyrir
Coca-Cola í samningaferð íslenskra stjórn-
valda vestur um haf hefur hálfgerður leyndar-
hjúpur verið yfir starfsemi Vífilfells hf. Þetta er
fjölskyldufyrirtæki sem leggur ekki reikninga
sína fyrir almenning, sem hefur ekki haft aðrar
fréttir en getgátur um ógnargróða þess. En
Vífilfell hefur aðrar hliðar fjölskyldufyrirtækja en
leyndina. Eigendur þess hafa barist hart sín
á milli um völd yfir fyrirtækinu. Friðrik Þór
Guðmundsson lyftir hér leyndarhjúpnum af sögu
Vífilfells, stöðu þess í dag og einnig sögu
fjölskyldunnar á bak við fyrirtækið.
f ágúst 1941 hélt þriggja manna samninga-
nefnd með skipi frá íslandi til Bandaríkjanna til
að semja um viðskipti rikjanna, en skömmu áður
höfðu Bandaríkin tekið að sér hervernd landsins í
stað Bretlands. Rétt eins og í viðræðum vorra daga
við Bandaríkjamenn um framtíð Keflavíkurflug-
vallar drógust samningaumlcitanir á langinn.
Drjúgur tími íslcnsku samninganefndarmann-
anna fór í að bíða eftir ákvörðunum fulltrúa stór-
veldisins. Vikur og mánuðir liðu. í einni slíkri bið
fór einn samningamanna islenska ríkisins í
heimsókn til útflutningsdeildar Coca-Cola. Það-
an kom hann með umboð fyrir drykkinn á íslandi
og heimild til að reisa áfyllingarstöð hér á landi.
Það var ekki síst til að tryggja fullnægingu kók-
þarfa bandarískra hermanna sem komnir voru
hingað til lands til að leysa Breta af hólmi. Þetta
varð hlutverk samningamannsins, Björns Ól-
afssonar stórkaupmanns og útgerðarmanns;
hann skyldi kókvæða ísland. f dag er fsland
draumaland hinnar alþjóðlegu kók-samsteypu;
hvergi í heiminum er drukkið eins mikið af Coca
Cola. Miðað við höfðatölu að sjálfsögðu.
Björn Ólafsson hafði um margra ára skeið rek-
ið íyrirtækið Þórð Sveinsson og Co. hf. Árið áður
hafði hann stofnað Björn Ólafsson hf. ásamt konu
sinni Ástu Pétursdóttur og þrémur öðrum smá-
hluthöfum; þeirra á meðal var hálfbróðir Björns,
Guðmundur Elísson. Björn hafði að baki aðeins
þriggja ára nám í barnaskóla, en það kom ekki í
veg fyrir talsverðan uppgang, hvorki í einkarekstri
né í opinberu lífi. Hann var 27 ára kjörinn í bæjar-
stjórn Reykjavíkur þar sem hann sat 1922 til 1928.
Hann var aðalhvatamaðurinn að stofnun Ferðafé-
lags íslands 1927 og 1931 var hann skipaður í um-
deilda skömmtunarnefnd sem úthlutaði innflutn-
ings- og gjaldeyrisleyfum. Mörg árin á eftir var
hann í fararbroddi í glímu landsmanna við vöru-
skort og 1939 var hann tilnefndur í samninga-
nefnd um viðskipti við Bretland. Og svo tveimur
árum síðar í samninganefndina við Bandaríkin
sem fyrr var minnst á.
VÍFILFELL STOFNAÐ
ÁSAMT HÁLFBRÓÐURNUM
Áður en Björn hélt til Bandaríkjanna var und-
irritaður umdeildur samningur við Bretland. Bret-
ar samþykkt.u að kaupa fiskafurðir af okkur fyrir
um 100 milljónir króna sem er nærri 5,6 milljarðar
í dag. Þetta voru tvöfaldar ríkissjóðstekjur þess árs.
En útgerðarmenn gagnrýndu samninginn harðlega
og blöð einnig; margir töldu að hann væri mjög
óhagstæður. Þjóðólfur og Nýtt dagblað gengu svo
langt að dómsmálaráðherra lét höfða mál og voru
Valdimar Jóhannsson ritstjóri Þjóðólfs, og
Gunnar Benediktsson, ritstjóri Nýs Dagblaðs,
dæmdir í 30 og 15 daga varðhald í október 1941. Á
sama tíma voru Björn, Vilhjálmur Þór og Ásgeir
Ásgeirsson í samningaviðræðum vestra. I des-
ember tilkynnti viðskiptanefndin við Bretland að
fengist hafi samþykktar mikilvægar umbætur á
samningunum frá því um sumarið. Verð á ýmsum
fisktegundum hækkaði til muna og leyfi íslenskra
skipa til fiskflutnings á breskan markað voru stór-
lega rýmkuð. Málunum var bjargað.
Þegar Björn kom heim frá Bandaríkjunum var
ekki setið auðum höndum. I janúar 1942 var Verk-
smiðjan Vífilfell stofnuð um framleiðslu á óáfeng-
um drykkjum. Stofnendur voru Björn sem átti
21,25 prósent; Ásta eiginkona hans sem átti 1,25
prósent; Guðmundur Elísson stórkaupmaður,
hálfbróðir Björns, sem átti 23,75 prósent; Sigurð-
ur Jónsson endurskoðandi og Gunnlaugur Ein-
arsson læknir áttu hvor sín 5 prósentin; en auk
þess voru á stofnfundinum skráð 43,75 prósent á
Björn Ólafsson hf. Yfirleitt hefur því verið haldið
fram að Vilhjálmur Þór hafi verið meðeigandi frá
byrjun, en ekkert segir um slíkt í firmaskrá. Sonur
Vilhjálms, Örn Þór lögffæðingur, sagði í samtali
við greinarhöfund að líkast til hefði Björn skuldað
föður sínum einhvern greiðann og 1946 hefði Örn
verið skráður fyrir litlum hlut í Vífilfelli. „En faðir
minn var hvorki meðstofnandi né handhafi um-
boðsins með Birni," segir örn.
Trúnaðarstörfum
HLAÐIÐ Á SÉRVITRINGINN
I júní 1942 hóf Vífilfell starfsemi að Haga við
Hofsvallagötu sem einkaframleiðandi kóks á Is-
landi. Innanhúsþjóðsaga segir að aðföng hafi verið
erfið í fýrstu og að eitt sinn hafi það orðið til bjargar
þegar Red Davis, útsendari frá móðurstöðvunum
í Ameríku, hafi unnið sykur- og flöskufarm í pó-
ker af bandarískum hershöfðingja.
I sama mánuði og starfsemin hófst var undir-
ritaður samningur bandarískra stjórnvalda og við-
skiptanefndar Islands um viðskipti með íslenskan
fiskafla. Gilti samningurinn frá 1. júlí 1942 til 30.
júní 1943 og keyptu Kanar afurðir fyrir 300 millj-
28
EINTAK DESEMBER