Eintak - 01.12.1993, Síða 46

að hugsa um málefni út frá grundvallarsjónarmið-
um, þá halda þeir oftast fast við sína íyrstu afstöðu:
tepruskapinn. Fyrsta afstaða íslendinga til íjár-
hættuspila er að þau séu vond, óholl og að það eigi
að banna þau. Þeir sem vilja breyta þessari afstöðu
þurfa að fá meirihluta þjóðarinnar til að hugsa aft-
ur um íjárhættuspil. Það mun taka álíka tíma og
tók þjóðina að líta á bjór eins og hvert annað áfengi.
Tepruskapurinn hefur að sjálfsögðu smitast út í
málið sem flytur hann. Islendingar hafa svo tepru-
lega afstöðu til síns eigin tungumáls að þeir hafa
komið sér upp sérstakri málverndarlögreglu og
málverndardómstól. Afrakstur þessa lögregluríkis
málsins er að venjulegt fólk tjáir sig helst ekki
nema bak við luktar dyr og alls ekki á prenti. Það
væri eins og að dreifa í kring sönnunargögnum
um glæp. Og á meðan talmálið þróast í skúmaskot-
um er ritmálinu haldið í gíslingu málverndar-
manna sem stæra sig af því að nútíma Islendingur
geti lesið átta hundruð ára gamlan texta á sama
hátt og nýjan. Hið rétta er að ungt fólk á álíka erfitt
með að lesa nýjan texta og þann átta hundruð ára.
Tortryggni
Islendingar eru sérstaklega naskir að sjá út hvað
virkilega býr að baki þegar útlendingar rekast
hingað upp eftir.
Þannig vita þeir alveg upp á hár hvað sjóliðar af
útlendum herskipum ætla sér. Að tæla einhverja
stúlkuna með fagurgala, hella hana fulla af ódýru
brennivíni, sofa hjá henni og gefa henni upp vit-
laust nafn svo það sé öruggt að ríkissjóður sitji uppi
með meðlagið. Og Víetnamarnir sem reka öll veit-
ingahúsin. Ekki rennur gróðinn af þeim aftur út í
hagkerfið. Öðru nær. Hann er allur sendur heim til
Víetnam þar sem þetta fólk hleður upp eignum
sem það ætíar að lifa af þegar það er búið að merg-
sjúga Islendinga.
Ef til vill er þessi afstaða tilkomin af minni-
máttarkennd Islendinga. Þeir fá það einfaldlega
ekki til að passa að einhver sem þarf þess ekki vilji
búa hér. Þess vegna draga þeir öll prófskírteini út-
lendinga í efa. Sá sem kemur til Islands og þykist
kunna eitthvað hlýtur að ljúga. Annars mundi
hann stunda þetta sem hann kann heima hjá sér.
T RÚGIRNI
Þótt Islendingar geti verið tortryggnir gagnvart
þeim útlendingum sem þeim líkar ekki við eru
þeir á sama tíma afskaplega trúgjarnir gagnvart
þeim útlendingum sem þeir líta upp til.
Þegar íslendingur fer með ífamleiðslu sína á
vörusýningu í útlöndum kemur hann vanalega
heim með þá frétt að nokkrir stórsamningar séu í
höfn. Ástæðan er sú að hann skilur ekki muninn á
kurteisi og áhuga. Þegar hann spyr gestina í básn-
um hvernig þeim lítist á segja þeir sem veluppald-
ir menn: jújú, að þetta sé nú bara áhugavert. Og Is-
lendingurinn skrifar niður áætiaðan hagnað af
komandi viðskiptum við þessa menn.
Iðnaðarráðuneytið hefur verið rekið með þessum
hætti frá því Jón Sigurðsson breytti því í söluskrif-
stofu íslenskrar raforku. I hvert sinn sem einhver
maður í veröldinni segist hissa á öllum þessum
fossum á Islandi er boðað til blaðamannafundar og
dreift út skýrslum með útreikningum á margfeld-
isáhrifum virkjana og stóriðju.
Uppveðrun
Á sama hátt og Islendingar sjá ekki ástæðu til að
halda hátíð þegar tilefni er til eru þeir afskaplega
veikir fyrir hátíðardagskrám. Þeir sem hafa lifað
slíkar dagskrár vita að í þeim er allri skemmtun út-
hýst og þátttakendum er ætlað að mæta af skyldu
frekar en löngun. Þannig voru þjóðhátíðarhöldin á
Þingvöllum í tilefni ellefu hundrað ára byggðar í
landinu svo leiðinleg að jafnvel skátar lögðust í
þunglyndislega drykkju.
I hvert skipti sem íslendingar finna tilefni til
slíkra hátíða uppveðrast þeir. Fyllast þjóðernis-
kennd á stórafmælum þjóðarinnar, menntunarást
á afmælum Háskólans og samblandi af stolti og
samviskubiti á dánarafmælum þeirra skálda sem
hafa dáið á nógu harmrænan hátt til að vert sé að
minnast þeirra.
Það er eitthvað við sögu þjóðarinnar sem segir
henni að láta hæst með það sem sorglegast er og
skammarlegast. Á afmælis- og minningardögum
slíkra atburða vitnar fólk jafnvel í Ijóð þegar það fer
með jakkafötin í efnalaug.
VoNGLEÐI
Þrátt fýrir að íslendingar hafi einstaklega myrka
sýn á sögu þjóðar sinnar er íslenski draumurinn
bjartur og skær. Stóri vinningurinn í Ióttóinu er
til dæmis innbyggður í íslensk heimilisbókhöld.
Þetta reddast allt saman, er fullvissa hvers íslend-
ings.
Þessi fullvissa og íslenski draumurinn geta
haldið fólki á floti sem alla jafna ætti að gefast upp,
skera niður neyslu, minnka við sig, lýsa sig gjald-
þrota eða jafnvel flýja land. Af sömu ástæðu á eng-
inn sannur Islendingur varasjóð. Það sér það hver
maður hversu vitlaust það er að nota mögru árin til
að safna í sjóð fyrir þau digru. Þá er nær að slá lán
til að eyða á mögrum degi og borga það þegar allt
blessast á morgun.
Islensk viðskipti eru rekin með sama hætti. Bis-
nessmenn stóla þó ekki upp á lottóvinninga eins
og pöpullinn, heldur Grænlandsgöngu, vatns-
sölu, vaxtalækkun og þess háttar stórvinninga.
Þjóðremba
íslendingar eru ánægðir með allt sem íslenskt er:
vatnið, fjöllin, forsetann, menninguna, listirnar,
fótboltann, handboltann, veðrið. Allt. Jafnvel ósið-
ina. Þeir eru stoltir af sykurátinu, símtölunum,
stjórnmálamönnunum.
Það er að segja þegar útlendingar heyra til. Sín á
milli bölva þeir þessu öllu. Jafnvel forsetanum. En
ef Islendingur veit af útlendingi einhvers staðar
nálægt umturnast hann í sótsvartan þjóðernis-
sinna, svo sá útlenski lýgur að hann viti hver Hall-
dór Laxness er af ótta við að Íslendingurinn
kveiki í honum ella.
Þjóðremba Islendinga er svo sterk að hún hefur
gert þeim fært að hafa hamskipti. Þannig getur
antisportisti með hryggskeggju og ævilangt vottorð
í leikfimi haldið fyrirlestra á spánskum bar um ís-
lenska atvinnumenn í knattspyrnu frá Albert Guð-
mundssyni og fram til tvíburanna hjá Feyenoord.
Endurskoðendur með inngróna andúð á öllu sem
ekki er hægt að flokka annað hvort debet- eða kred-
itmegin í lífinu geta að sama skapi grátið á meðan
ættjarðarljóð sem þeir hafa aldrei lesið vella upp úr
þeim á ráðstefnum í Bergen.
Þetta er ef til vill ástæðan fyrir því að útlending-
ar eiga bágt með að trúa að íslendingar séu tilfinn-
ingalega lokaðir. Sá sem hefiir lent á íslendingi í
útlöndum getur óskað sér að þetta sé rétt, en hann
getur aldrei trúað því.
Þrjóska
Það segir allt sem segja þarf um ást Islendinga á
þrjóskunni að Gísli á Uppsölum varð þjóðhetja
um leið og hann fannst.
Gísli hafði lent upp á kant við bræður sína árið
1929 þegar hann vildi fara til ísafjarðar. Bræður
hans vildu hins vegar hafa hann til hjálpar heima
á bænum. Gísli varð ósáttur og sór þess eið að fara
aldrei úr dalnum úr því hann mátti það ekki þá.
Og hann stóð við það. Þegar Ómar Ragnarsson
fann Gísla hafði hann verið í fylu við bræður sína í
rúma hálfa öld og ekkert lát var á henni þrátt fyr-
ir að bræðurnir væru löngu horfhir yfir móðuna
miklu.
Þrjóska Gísla kostaði hann tungumálið og hann
gat aðeins tjáð sig á eins konar þrjóskísku. Og varð
þjóðhetja fyrir.
Þrælslund
Ef til vill er það Dönum að kenna en íslendingar
hafa ótrúlega þétta þrælslund af jafnsjálfstæðum
mönnum að vera. Þótt þeir láti ekki húðstrýkja sig
fýrir að stela snærisspotta lengur, þá eru þeir til-
búnir að láta næstum hvað eina annað yfir sig
ganga.
Einu sinni var bannað að flytja inn appelsínur
og epli til íslands nema um jól og sættu íslending-
ar sig ágætlega við það. Fannst það jafnvel skyn-
samlegt. Einu sinni var bannað að selja matvörur á
íslandi nema á virkum dögum og þá aðeins um
hábjartan daginn. Islendingum fannst það góð
regla og voru vissir um að annars færi hér allt upp
í háaloff. Þeim var bannað að kaupa áfengi á bar á
miðvikudögum og trúðu því að sá dagur væri
hreint óhæfur til drykkju.
Þannig hafa Islendingar af þrælslund sætt sig
við furðulegustu boð og bönn. Nýverið var sú regla
sett að Reykvíkingum er bannað að húkka sér leigu-
bíl í miðbænum um helgar, heldur ber þeim að
fara í einfalda röð undir Menntaskólanum í Lækj-
argötu. Og þeir gera það vegna þess að þeir eru
hræddir við að verða úti eins og löggan sagði að hefði
verið hætta á hér um árið.O
Gísli hafði verið í fýlu við
bræður sína í rúma hálfa
öld og það var ekkert lát
á henni þrátt fyrir að
bræðurnir væru löngu
horfnir yfir móðuna miklu.
Þrjóska Gísla kostaði
hann tungumálið og
hann gat aðeins tjáð sig
á eins konar þrjóskísku.
Og varð þjóðhetja fyrir.
46
EINTAK DESEMBER