Eintak - 01.12.1993, Qupperneq 107

hann var eins upplífgandi að haldan stuttan reiði-
lestur um lífið og listina og ungt fólk að fara á ball;
hann blés þessu einfaldlega úr nös eins og aðrir
fríka út á dansgólfmu. Stundum talaði hann jafn-
vel sér þvert um geð ef hann fann ekki annað til-
efni.
í gegnum tíðina hafa menn kafað í verk hans í
von um að finna þar fyrir pervert, neikvæðni eða
brenglun, og þóst finna sitthvað máli sínu til
stuðnings. Lykilinn að verkum hans er þó ekki svo
langsóttur; textinn er fullkomið sköpunarverk án
tillits til þess sem fjallað er um. Þetta botnlausa
hugmyndaflug sem sumir vilja kenna við óra eða
geðveiki er ekki geðveikara en tilveran sem við
hrærðumst í. Næmi listamannsins birtist oft í því
að ýkja raunveruleikann eða fara út í órafengnar
öfgar eins og Steinar gerir í Djúpinu.“
Fyrsta skáldsaga Steinars, Ástarsaga, kom út
1958.
„Ástarsaga hafði gífurlega mikil áhrif á ungt
fólk þegar hún kom út,“ segir Guðbergur Bergs-
son rithöfundur. „Ekki bara á rithöfunda, heldur
einnig myndlistarmenn. Ég deildi þessari hrifn-
ingu á bókinni með Vilhjálmi bróður mínum sem
er myndlistarmaður. Þarna var hinn upphafni
hversdagsleiki, einlægur og beint frá hjartanu,
sjaldgæfur í íslenskum bókmenntum. Seinna
endurvann hann Ástarsögu og nefndi þá söguna
Blandað í svartan dauðann. Þessi háttur, að umrita
bækur sínar varð Steinari mjög tamur og er bók-
menntalegt og vitsmunalegt afrek; það hafði aðeins
einu sinni verið gert hér áður og þá af Guðmundi
Daníelssyni. Seinna á rithöfundarferli hans
fannst mér hann hverfa of mikið inn í framandi
breska fagurfræði, ættaða frá bóklestri en ekki inn-
viðum höfundarins sjálfs. írsk bókmenning er
honum greinilega mjög hugleikin og eins er hann
undir sterkum áhrifum frá hinum mexíkanska
Rulfo í Kjallaranum, eða kannski öllu heldur
skáldsögu Rulfos Pedro ParamoÁ
Veröldin út um glugga á krá
í kringum 1960 dvaldi Steinar um tíma í Vest-
manneyjum í heimsókn hjá vinum og kunningj-
um. Meðal þeirra var Ási í Bæ. I matarboði hjá
séra Halldóri Kolbeinssyni þar sem margt fólk
sat við dúkað veisluborð urðu mjög fjörugar umræð-
ur milli Ása, Halldórs og Steinars. Þegar hitna tók
í kolunum varð rnikill sláttur á Steinari og honum
varð á að þrífa í endann á dúknum og svipta öllu af
borðinu. í augnablik datt hvorki né draup af við-
stöddum eða þar til Halldór sagði upp úr eins
manns hljóði: „Nú sé ég að þetta er skáld.“ Og við
konuna sína sagði hann: „Meiri leir á borðið,
mamma.“
„Ég vissi til þess að hann fór á sjóinn með Ása í
Bæ og Ási lýsti honum sem fyrirtaks sjómanni,"
segir Kristján Sigurjónsson. „Hann greip því í alls
kyns vinnu, þótt ekki væri það mikið.“
„Hann fór ákaflega mikið til útlanda og ég
botnaði aldrei í því hvaðan honum komu peningar
til þessara ferðalaga," segir Jón Óskar. „Hann
sendi mér reglulega bréf í þessum ferðum, en sum
þeirra voru erfið aflestrar því hann hreinskrifaði
ekki sendibréf. Hann var hugfanginn af Irlandi og
man ég ekki til þess að annað land hafi átt slíkar
rætur í honum af öllum þeim stöðum sem hann
sótti heim. Þó held ég að hann hafi aðallega sótt
heim krárnar og litlu öðru kynnst af landi og
þjóð.“
„Hann hafði að mér sýndist ríka tilhneigingu til
að halda að allt væri betra í útlöndum," segir Guð-
bergur Bergsson. „Hann var þannig á stöðugum
flótta undan sjálfum sér og samfélaginu, því stað-
reyndin er sú að maður fer einungis til útlanda til
að auðga sjálfan sig og snúa síðan heim aftur. Allt
annað er blekking.“
DESEMBER EINTAK
„Eitt sinn þegar Rúna Guðrún Þorkelsdóttir
var á ferðalagi í Evrópu þurfti hún að taka lest frá
Þýskalandi til Amsterdam þar sem hún var bú-
sett,“ segir Sverrir Agnarsson. „Þegar hún kemur
inn í klefann sinn og ætlar að setjast er þar fýrir
Steinar Sigurjónsson, steinsofandi og heldur
timbraður að sjá. „Steinar, Steinar, þú ert í sætinu
mínu,“ sagði hún og bankaði í öxlina á honum.
Hann hafði þá sofið alla leið frá Kaupmannahöfn
og misst af áfangastaðnum. En þannig rataði Stein-
ar ævinlega á kunningja sína á ótrúlegustu stöð-
um.“
Ævintýralegt örlæti á fé
„Hann átti marga vildarmenn sem létu hann
hafa peninga og styrktu hann margvíslega," held-
ur Sverrirr áfram. „En honum hélst illa á þeim,
hann vildi deila því sem hann átti með öllum, og
það tók fljótt af. Örlæti var einn ríkasti þátturinn í
skapgerð hans. Eitt sinn sá ég hann eyða sextíu
þúsund krónum á einu kvöldi á veitingahúsinu 22
við Laugaveg. Mér er líka í fersku minni partí eftir
ball þar sem Steinar sat ásamt fleira fólki sem var
að skemmta sér. Hann virtist áhyggjufullur og reri
fram í gráðið. Þarna var allt það vin á boðstólum
sem hver gat í sig látið, en Steinar átti erfitt með að
láta borga fýrir sig og sagði í sífellu: „Á ég ekki að
panta flösku á svörtum?"
Auðvitað voru til menn sem notfærðu sér þetta
hrekkleysi og í eitt skiptið var hann sendur í leigu-
bíl upp í Víðines til að ná í visakortið sitt. En Stein-
ar átti hauk í horni í Landsbankanum sem fylgd-
ist grannt með hans málum. Ef kortið var misnotað
var því umsvifalaust lokað meðan gleðin stóð sem
hæst, án þess að nein eftirköst yrðu í bankavið-
skiptum hans. Ég held að slík þjónusta sé hvergi
veitt nema á tslandi. Steinar hafði húmor fýrir
ástandinu og eitt sinn kom hann til kunningja
okkar og talaði stöðugt urn að hann væri að fara að
græða milljónir á milljónir ofan fyrir kvikmynda-
handrit. Þegar hann hafði lokið sér af bætti hann
hógværlega við: „En þangað til þætti mér ógurlega
vænt um ef þú gætir lánað mér fyrir strætó."
Eyvindur Erlendsson
FÉLAGI STEINARS
„Fyrir hann var eins upplífgandi að halda
stuttan reiðilestur um lífið og listina og ungt
fólk að fara á ball; hann blés þessu einfaldlega
úr nös eins og aðrir fríka út á dansgólfinu.
Stundum talaði hann jafnvel sér þvert um geð
efhann fann ekki annað tilefni."
Kristján Sigurjónsson
BRÓÐIR STEINARS:
„Eftir að Steinar og Jóna fluttust frá Akureyri fékk hún
berkla og þurfti að dvelja um tíma á berklahælinu þar
sem hún kynntist manni sem varð seinna eiginmaður
hennar. Steinar var í rusli eftir þetta, enda elskaði hann
þær allar ákaflega mikið, en hann var þá byrjaður að
skrifa og kominn í óreglu og var lítið heima við. “
„Hann sagðist vera giftur skáldskapnum,“ segir
Sigríður Steinarsdóttir. „Hann sagði jafnan að ef
hann yrði ríkur myndi hann nota peningana til að
styrkja unga listamenn, en sjálfur myndi hann
aldrei skrifa eingöngu til að þéna peninga. Hann
vann stöðugt og tók hlutverk sitt svo alvarlega að
einu sinni þegar hann hafði keypt sér hljómflutn-
ingstæki gaf hann mér þau með þeim orðum að
tónlistin tæki of mikinn tíma frá skriftunum.“
„Ég held að Steinar hafi fengið styrki og hvatn-
ingu frá ólíkum aðilurn," segir Guðbergur Bergs-
son. „Þegar Króksi ogSkerðir eftir Cervantes kom
út 1973 lagði ég leið mína til Magnúsar Víglunds-
sonar sem þá var konsúll Spánar á Islandi. Ég
hugðist færa honum áritað eintak að gamni mínu
og hélt á því í hendinni þegar ég gekk inn á skrif-
stofuna. Þegar hann heyrði að ég væri rithöfundur
brást hann mjög reiður við og sagði að ég fengi enga
peninga hjá honum - Steinar Sigurjónsson væri
búinn að tæma alla sjóði. Ég hrökklaðist öfugur út
undan skammadembunni án þess að geta borið
hönd fyrir höfuð mér; ég var ekki á höttunum eft-
ir peningum. Vegna þessa varð ekkert úr að ég færði
honum bókagjöfina og hana á ég enn áritaða uppi
í skáp.“
Ríkur ameríkani
KEMUR TIL SKJALANNA
Steinar dvaldi mikið úti í Flatey á sumrin ásamt
öðrum listamönnum á sjöunda og áttunda ára-
tugnum. Meðal vina og sambýlinga hans þar voru
Gylfi Gíslason, Jón Yngvi og Jón Gunnar Árna-
son, en þeir tveir síðarnefndu eru látnir. Þegar
Steinar eignaðist rafmagnsritvél lét hann verða sitt
fyrsta verk að leggja rafmagnskapal úr nærliggj-
andi sveitabæ yfir í bústað sinn. Aðrir listamenn
horfðu þrumu lostnir á aðfarirnar, enda þurftu
þeir margir hverjir að láta sér nægja óupphituð hús
107