Morgunblaðið - 16.04.2005, Blaðsíða 60

60 LAUGARDAGUR 16. APRÍL 2005 MORGUNBLAÐIÐ
K
ieran O’Brien virkar á mann sem
þessi dæmigerði breski „lad“ –
„gaur“. Sjálfsöryggið uppmálað,
með höfuðið hátt, þótt ekki sé
beint hár í loftinu. Honum liggur
líka hátt rómur sem eflaust er afleiðing tíðra
pöbbaferða, eins og breskra gaura er siður. En
hann er kurteis, opinn og viðkunnanlegur í
meira lagi, brosir breitt og mikið, tekur öllum
spurningum fagnandi og af áhuga. Virðist þríf-
ast á slíkum áskorunum, horfast beint í augu við
þær – án þess að depla auga.
Og hann segist hvorki hafa deplað né hikað
þegar Michael Winterbottom bað hann um að
leika í hispurslausri sambandsstúdíu, þar sem
leitast yrði við að lýsa ástarsambandi tveggja
ungra einstaklinga svo til alfarið í gegnum lík-
amlegt samband þeirra – mynd sem síðar fékk
nafnið 9 Songs og var frumsýnd á Kvik-
myndahátíð Íslands í gær. Hann tók að sér ann-
að aðalhlutverkið án þess svo mikið sem hugsa
sig um. Jafnvel þótt hann vissi að hann þyrfti að
afhjúpa sitt allra heilagasta og ganga lengra en
aðrir leikarar af hans virðingarstiga hafa áður
þurft að ganga þegar að bólförunum kæmi.
Ástæðuna segir hann einfalda og byggjast fyrst
og síðast á trausti. Hann treysti Winterbottom í
einu og öllu til að vinna úr hverjum þeim efnivið
sem hann taki sér fyrir hendur af heilindum og
listrænu innsæi.
Vinurinn Winterbottom
„Maðurinn er algjör snillingur; ofvirkasti,
vinnusamasti, snjallasti og hugrakkasti kvik-
myndagerðarmaður í heimi. Og ekki ætla ég að
fara að segja nei við slíka menn. Kemur ekki til
greina. Auk þess erum við mestu mátar – og
kunnum því hreint ekki illa að fá okkur eina
kollu eða tvær saman.“
Og ekki getur blaðamaður annað en tekið
undir þessar innblásnu fullyrðingar um Winter-
bottom því fáir hafa verið að gera meira spenn-
andi myndir síðasta hálfan annan áratuginn.
Hann er lúsiðinn, sífellt leitandi, ævintýragjarn
og fundvís í meira lagi á áhugaverð viðfangsefni.
Nærtækast er að benda á nokkrar mynda hans
því til stuðnings; 24 Hour Party People, In This
World, Welcome to Sarajevo og Jude. Gerólíkar
myndir sem allar eiga það sameiginlegt að vera
gerðar af heilindum og listrænu innsæi, svo
gripið sé til orða O’Briens.
Og hann ætti líka að vita það, þekkja sinn
mann, enda hafa þeir Winterbottom þekkst í ein
13 ár eða síðan Winterbottom leikstýrði O’Brien
í fyrsta sinn í upphafsþáttunum Cracker-
þáttaraðarinnar mögnuðu en þar lék O’Brien
son höfuðpersónunnar, sálfræðingsins drykk-
fellda, sem leikinn var af Robbie Coltrane. Og
allt síðan þá segist O’Brien hafa, án þess beint
að vita hvers vegna, valið sér erfið hlutverk. Og
erfitt hafi það verið hlutverkið í 9 Songs, það
viðurkennir hann fúslega.
„Þótt ég virðist vera öruggur með mig, týpan
sem er til í allt, þá tók þetta vissulega á, bæði
andlega og líkamlega, í þá fimm mánuði sem
tökur stóðu yfir.“
Aðspurður segist O’Brien ekki hafa glóru um
það hvers vegna Winterbottom vildi fá hann til
að leika aðalhlutverkið í myndinni:
„Ég hef oft spurt hann og það eina sem hann
hefur svarað er að honum hafi fundist ég ákjós-
anlegasti kosturinn og góður leikari, en hvort
það er eina ástæðan veit ég ekki,“ segir O’Brien
og glottir. „En ætli það hafi ekki verið vegna
þess að þeir þekktu mig og vissu hvar þeir hefðu
mig. Vissu að ég væri náungi sem gæti höndlað
svona mynd, bæði andlega og líkamlega – og
þegar ég segi líkamlega þá er ég ekki að ýja að
því sem þú heldur örugglega [og blaðamaður
gerði]. Líkamsburðum og hæfni í bólinu. Hreint
ekki, þeir vissu bara að ef ég segði já, þá myndi
ég hella mér af heilum hug út í verkið, eins og ég
alltaf geri.“
Hann var ráðin á undan hinni bandarísku
Margot Stilley og segist ekki hafa haft neitt um
valið á henni að segja. Þau fengu þrjá daga til að
kynnast áður en tökur hófust og það sem meira
er þá notað Winterbottom hluta af því í mynd-
ina, lokaatriði myndarinnar. „Michael kallar það
æfingaratriðið en ég kalla það atriðið sem hann
þurfti ekki að borga okkur fyrir,“ sem honum
finnst meiriháttar.
„En við tókum smátörn saman í að ræða um
hvað málið ætti að snúast, svo allir yrðu örugg-
lega með það á hreinu áður en við skelltum okk-
ur upp í.“
Fordómar fjölmiðla
Fjölmiðlar í Bretlandi, einkum þó gula press-
an, hafa velt sér mjög upp úr myndinni, ráðist
að Winterbottom og aðalleikurunum og sakað
þau um að hafa búið til klám. O’Brien segist
vissulega hafa búist við því fyrir fram að mynd-
in ætti eftir að gera usla en þó samt ekki að
skilningsleysið og fordómarnir yrðu svona mikl-
ir.
„Í sannleika sagt þá er ég orðinn hundleiður á
því að þurfa stöðugt að verja myndina, enda trúi
ég því í einlægni að hún hafi ekki að geyma neitt
sem þarf að verja. Ég hef reynt að halda mig
svolítið utan við siðferðisumræðuna, einfaldlega
vegna þess að mér finnst ekkert þurfa að ræða.
Þetta er ástarsaga og ástarsaga er ekki klám.
Þeir sem hafa haft hvað hæst, hafa hellt sér
yfir okkur með mestu látunum, eru hvort eð er í
miklum meirihluta þeir sem ekki hafa séð
myndina og vita ekki hvað þeir eru að tala um.
Slíkt kallast víst fordómar.“
O’Brien sagðist vonast til að 9 Songs verði
tekið vel hér á landi, umræðan fari ekki út í ein-
hverja „klámvitleysu“ og að hún verði ekki
bönnuð. Ekki frekar en í öðrum Evrópulöndum
þar sem hún hefur hlotið náð fyrir augum kvik-
myndaskoðenda á þeim forsendum að þeim
þyki hún ekki innihalda klám, tilgangurinn sé
ekki sá að koma áhorfendum til.
„Það er líka rétt, þetta er alls engin klám-
mynd, og megininntak myndarinnar er ekki
einu sinni kynlífið heldur mun saklausara en
það. Megininntakið er heilbrigt ástarsamband
tveggja einstaklinga sem njóta þess láns að fá
að njóta ástar hvors annars. Það er ekkert klám
í því fólgið heldur er þvert á móti ekkert fal-
legra og náttúrulegra.“
En verður hann samt ekkert nett spældur
þegar kvikmyndaskoðanir úrskurða að myndin
falli ekki undir klám af þeirri ástæðu að hún sé
ekki erótísk eða örvandi. Spældur yfir því að
vera ekki meira sexí en það.
„Jú, en sjáðu til. Það var ekki ásetningurinn
að sýna nekt og kynlífssenur í því eina skyni að
koma áhorfendum til. En ég er samt viss um að
einhverjir eigi nú eftir að næla sér í hana þegar
hún kemur út á mynddiski, klæða sig upp í leð-
urdressið og fá heilmikið út úr henni. En það
var samt aldrei það sem vakti fyrir Michael.
Sumir æsast yfir henni, aðrir ekki.“
Fjör á Fróni
Kieran O’Brien er skemmtilegur náungi.
Hann kom til landsins seint á fimmtudags-
kvöldið, sagði þetta eitt af höfuðhlunnindum
starfsins, að vera boðið til áhugaverðra landa og
fylgja eftir myndum sínum. Sat fyrir svörum í
fullum sal í Háskólabíói að lokinni frumsýningu
myndarinnar í gærkvöldi og gat vart beðið eftir
því að komast út á lífið, enda segist hann hafa
heyrt vel látið af næturlífi Reykjavíkurborgar –
en ekki hvað? Hann heldur stuðinu áfram í dag,
fleiri spurningar úr sal, meira djamm og svo
hverfur hann af landi brott á morgun.
„Þetta er mögnuð hátíð sýnist mér, uppfull af
frábærum myndum. Mig er strax farið að langa
að koma aftur á næsta ári, draga Michael með
mér með næstu mynd okkar [búningadrama
með Steve Coogan í aðalhlutverki sem heitir A
Cock and Bull Story] og stoppa lengur. Skál! (í
kolsýrðu íslensku bergvatni).“
Kvikmyndir | Kieran O’Brien leikur aðalhlutverkið í hinni umdeildu kvikmynd 9 Songs
Ástarsaga er ekki klám
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Kieran O’Brien er 32 ára gamall gaur frá Rochdale í Englandi og mun næst sjást í fótbolta-
myndinni Goal! sem nú er verið að gera í Hollywood.
Umdeildasta mynd Bret-
lands síðustu árin, 9 Songs,
var frumsýnd hér á landi í
gær að viðstöddum aðalleik-
aranum Kieran O’Brien.
Skarphéðinn Guðmundsson
ræddi við hann um hug-
rekki, traust og fordóma-
fulla klámumræðu.
skarpi@mbl.is
KVIKMYNDIN Fallið (Der Unter-
gang) hefur vakið mikla athygli í
heimalandinu Þýskalandi og víðar, en
þar er brugðið upp áleitinni mynd af
síðustu dögum Adolfs Hitlers og
sjálfsmorði hans, rétt fyrir fall Þriðja
ríksins í lok síðari heimsstyrjald-
arinnar. Handritið er byggt á tveimur
meginheimildum, sagnfræðiriti eftir
Joachim Fest og endurminningabók-
inni Til hinstu stundar, sem skrifuð er
(ásamt Melissu Müller) af fyrrum
einkaritara Hitlers, Traudl Junge, en
sjónarhorn ritarans er notað sem
nokkurs konar grunnrammi utan um
frásögnina. Junge dvaldi í neðanjarð-
arbyrginu í Berlín með Hitler, Evu
Braun, Göbbels-fjölskyldunni og
fleira fólki úr þjónustuliði eða æðstu
stjórn Þriðja ríksins fram til hinstu
stundar og skrifaði um reynslu sína
löngu síðar.
Leikstjórinn Oliver Hirschbiegel
(Das Experiment) hefur ekki kastað
til höndum við gerð þessarar myndar.
Eftir stuttan formála sem lýsir því er
vongóður ritarinn sækir um starf hjá
foringjanum árið 1942 er horfið niður
í spennuþrungið og vitfirrt andrúms-
loft síðustu stundanna fyrir fall Berl-
ínar í apríl 1945 og áhorfandanum
ekki sleppt þaðan aftur fyrr en allt er
yfirstaðið og síðasti maður hefur
mætt örlögum sínum, hvort sem um
er að ræða aftöku, sjálfsmorð, flótta
eða fangelsun. Þannig er myndin
rúmur tveir og hálfur tími að lengd,
sem gefur leikstjóranum nægan tíma
til að byggja upp andrúmsloftið og
fylgja ferlinu eftir skref fyrir skref, í
gegnum viðbrögð fjölmargra þeirra
persóna sem voru í innstra hringnum
í kringum Hitler þegar Þýskaland var
að tapa stríðinu og veldi og framtíð-
aráætlanir Hilters að hrynja.
Bruno Ganz er einkar sterkur í
hlutverki Hitlers, hann hefur vand-
lega tileinkað sér raddbeitingu og lát-
æði fyrirmyndarinnar og er allt að því
ankannalegt að fylgjast með um-
skiptum hans frá túlkun þess hátt-
prúða mikilmennis sem Hitler er í
augum fylgismanna sinna til hat-
ramms vitfirrings sem fær hörðustu
SS-foringja til þess að skjálfa á bein-
unum. Hér speglast hann ekki síst í
aðdáendum sínum og þjónum sem
fylgdust með honum fram til loka og
er það snjöll leið til þess að gera við-
fangsefninu skil. Með því að láta sög-
una og sjónarhornið flakka milli
margra persóna gefst rúm fyrir
vangaveltur um „ráðgátuna Hitler“,
þessa táknmynd hreinnar illsku, sem
engu að síður náði bróðurparti þýsku
þjóðarinnar á sitt band. Myndin sem
varpað er fram er því allt að því flökt-
andi, og má segja að kvikmyndin
reyni ekki um of að festa niður heild-
stæða túlkun á Hitler. Þannig er horft
á Hitler í gegnum augu þeirra sem
dýrkuðu og óttuðust hann, og þeirra
sem sáu sín eigin endalok í hans enda-
lokum, og um leið skipbrot þess hug-
myndakerfis sem þeir höfðu fylgt að
máli, jafnvel afhjúpun eigin hræsni,
eða sjálfslygi. Í þessu ljósi má skoða
framsetningu hinna meðseku nasista
sem koma við sögu í myndinni, allt frá
Göbbels-hjónunum til herlæknisins
Ernst-Günter Schenk, eins þeirra
sem neita að hlýða skipunum Hitlers
um að virða hagsmuni saklausra borg-
arbúa að vettugi. Göbbels-hjónin birt-
ast sem hrein skrímsli, og helgast sú
tilfinning fremur af blindri og kald-
ranalegri fylgni þeirra við leiðtogann
og hugarheim hans en hefðbundnum
illmenniseinkennum. Eitt óhugnan-
legasta atriði myndarinnar lýsir því
handtak fyrir handtak er þau eitra
fyrir börnum sínum, sem þau vilja
heldur að deyi en alist upp í heimi sem
rændur hefur verið „hugsjónum“
Þriðja ríksins. Aðrir SS-menn bregð-
ast við á ólíkan hátt, og er þar með
leitast við að sýna þessa sam-
verkamenn Hitlers, ekki sem einhliða
illmenni, heldur sem menn sem fylgja
ákveðnum gildiskerfum og bregðast
við hinum sífellt örvæntingarfyllri að-
stæðum í Berlín á ólíkan máta.
Nokkrar þessara persóna fara þó full-
langt í þá átt að verða staðlaðar kvik-
myndahetjur, og sama er að segja um
einkaritarann Traudl Junge sem gerð
er að hlutlausri persónu, sem í með-
förum fríðrar leikkonu fær það hlut-
verk að vera dálítið augnkonfekt fyrir
myndavélina í gráu neðanjarðarbyrg-
inu.
Sjónarhornið í myndinni er þó
reglulega sprengt út fyrir „stofu-
dramað“ í neðanjarðarbyrgi Hitlers
og sjónum beint að deyjandi og örviln-
uðum borgurunum í brennandi borg-
inni. Þessi þáttur myndarinnar gefur
henni áhrifamátt og dramatískan
kraft sem reynt er að forðast í fram-
setningunni á dauða Hitlers sjálfs. Og
vitneskjan um að fleiri mannslífum sé
fórnað með hverri mínútu sem Hitler
neitar að gefast upp tvinnar þessi tvö
svið myndarinnar saman á sterkan
máta. Fallið er djörf og áhrifarík kvik-
mynd, sem, þegar öllu er á botninn
hvolft, fjallar ekki síður um lok tíma-
bils og niðurlægingu þjóðar en enda-
lok Adolfs Hilters.
Í Fallinu er fylgst með umskiptum Hitlers „frá túlkun þess háttprúða mikil-
mennis sem Hitler er í augum fylgismanna sinna, til hatramms vitfirrings
sem fær hörðustu SS-foringja til þess að skjálfa á beinunum“.
Myndin af Hitler
Heiða Jóhannsdóttir
KVIKMYNDIR
Regnboginn – IIFF
Leikstjórn: Oliver Hirschbiegel. Aðal-
hlutverk: Bruno Ganz, Alexandra Maria
Lara, Juliane Köhler, Christian Berkel,
Corinna Harfouch, Ulrich Matthes.
Þýskaland/Ítalía/Austurríki, 155 mín.
Fallið / Der Untergang (Downfall)