Morgunblaðið - 03.06.2005, Blaðsíða 25

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 3. JÚNÍ 2005 25
MENNING
„TÓNSKÁLD eiga að spila meira á
hljóðfæri og hljóðfæraleikarar eiga
að gera meira af því að semja.
Þannig skiljum við betur hvort ann-
að og útkoman yrði langtum betri,“
segir skoski víóluleikarinn Garth
Knox sem hingað er kominn til að
spila á tónleikum á vegum Listahá-
tíðar Reykjavíkur og Víólufélags Ís-
lands.
Sjálfur blandar Knox saman
hljóðfæraleik, kennslu og tón-
smíðum en lítur fyrst og fremst á
sig sem hljóðfæraleikara.
„Sem hljóðfæraleikari og tón-
skáld á ég auðveldara með að skilja
tónsmíði og veit hvað gengur upp
og hvað ekki. Rökfræði tónsmíða og
rökfræði hljóðfæraleiks er mjög
ólík,“ segir Knox. „Það er mikill
munur á að spinna tónlist og semja.
Þegar ég sest niður til að skrifa á
blað það sem ég hef verið að spila,
þá breytist tónlistin oft heilmikið.“
Tala eigið tungumál
Knox byrjaði að spila þegar hann
var aðeins fimm ára gamall. Tvær
systur hans spiluðu þá á fiðlur og
bróðir hans á selló þannig að for-
eldrar hans beindu honum að víól-
unni. Hann segist fljótlega hafa tek-
ið ástfóstri við hljóðfærið og
ákveðið að víóluleikur yrði hans
ævistarf. Í dag er hann sá eini úr
systkinahópnum sem er atvinnu-
hljóðfæraleikari en hann segir að
fjölskyldan spili stundum saman á
jólunum.
Knox segir að það sé alltaf að
verða skemmtilegra að spila á víól-
una og þá sérstaklega vegna þeirra
mörgu tækifæra sem hann fær til
að spila með fólki víða að úr heim-
inum. Hann hefur spilað mikið einn
í gegnum árin en segir meira gef-
andi að spila með öðrum hljóðfæra-
leikurum.
„Fólk frá ólíkum löndum spilar
mismunandi á hljóðfærið og á oft
mun auðveldara að spila tónlist frá
sínu heimalandi en aðrir. Hljóð-
færin eiga sitt eigið tungumál og
stundum telja hljóðfæraleikarar sig
tala tungumálið þegar þeir í raun
kunna aðeins örlítið og þurfa að
gefa sér tíma og hlusta á hljóðfæra-
tungumál hvers lands til að læra.
Þetta hef ég sjálfur upplifað.“ segir
Knox.
Í kvöld mun Knox spila á tón-
leikum Listahátíðar og Víólufélags
Íslands, en hann er staddur hér á
landi til að taka þátt í fjögurra daga
alþjóðlegri víóluráðstefnu félagsins.
Á tónleikunum mun Knox spila eitt
verka sinna, Malor me bat, ásamt
fimm íslenskum víóluleikurum en
hann mun einnig flytja sólóverk eft-
ir Salvatore Sciarriano og taka þátt
í frumflutningi verks eftir Daníel
Bjarnason.
Viola d’amore
Í verkinu Malor me bat spilar
Knox á viola d’amore sem er af-
brigði víólunnar. Í viola d’amore
eru svokallaðir undirstrengir sem
ekki er spilað á en þeir framlengja
tónana sem spilaðir eru á yf-
irstrengina og gefa fallegan hrein-
hljóm.
Í verkinu munu fimm víóluleik-
arar spila með Knox og er hugsunin
á bakvið verkið komin frá uppbygg-
ingu viola d’amore hljóðfærisins.
„Í byrjun er hlutverk víólnanna
að túlka undirstrengi viola d’amore
og framlengja minn leik en þegar
líður á taka víólurnar yfir leik viola
d’amore. Verkið er byggt á fimm-
tándualdar þjóðlagi sem er mjög
fallegt og mig langaði að setja í
víólubúning.“
Í verkinu notar Knox magnara til
að áhorfendur heyri hljóm undir-
strengjanna sem best. Undanfarið
hefur hann verið að prófa sig áfram
með notkun tölva í tónlist sinni en
segir tæknina einungis vera til að
hjálpa hljóðfærinu en ekki til að
koma í stað þess.
Á morgun verða einnig tónleikar
á vegum Víólufélags Íslands og þá
mun Knox taka þátt í flutningi
þriggja verka; einu eftir sjálfan sig
og svo verkum eftir Hans Werner
Henze og Luciano Berio.
Rökfræði tónsmíða
ólík rökfræði
hljóðfæraleiks
Morgunblaðið/Sverrir
Skoski víóluleikarinn Garth Knox.
Eftir Völu Ósk Bergsveinsdóttur
valaosk@mbl.is
Listahátíð | Víóluleikarinn Garth Knox
á tónleikum Listahátíðar í Ými
RAGNAR Kjartansson hefur verið
atorkumikill gjörningalistamaður
síðastliðin 4 ár eða svo og jöfnum
höndum sinnt myndlist og popp-
tónlist sem söngvari hljómsveita.
Þ. á m. Kanada, The Funerals og
Trabant. Ragnar hefur viljað sam-
ræma tónlist, leiklist og myndlist
sem er í sjálfu sér gott og gilt.
Þessir þættir tvinnast oft saman
hvort sem er hjá tilraunakenndum
leikhópum eða gjörninga-
listamönnum með bakgrunn í
myndlist. En það er fín lína þarna
á milli og til þess að samruni gangi
upp þarf að vera jafnvægi á milli
þáttanna þriggja. Ragnar leggur
jafnan mikið upp úr „sýningunni“
sem er að gera mikið fyrir ímynd
Trabants þessa dagana. Hvað
myndlistina varðar þá leita ég alla-
vega eftir einhverju meiru en að
sjá skemmtilegt „show“, en mér
hefur jafnan þótt það hængur á list
Ragnars hve „sýningin“ spilar
veigamikla rullu.
Framlag Ragnars til Listahátíð-
ar í Reykjavík er daglegur gjörn-
ingur í í yfirgefnu húsi, nánar til-
tekið Dagsbrún undir Eyjafjöllum,
þar sem áður voru haldnar
skemmtanir, dans og leiksýningar.
Ragnar hefur áður verið með dag-
lega gjörninga í tiltekinn tíma. Út-
skriftarverk hans frá Listaháskóla
Íslands var t.d. ópera þar sem
listamaðurinn söng sig hásan í
viku. Það var skemmtilegt „show“.
Gjörningurinn undir Eyjafjöllum
nefnist „Hin mikla ókyrrð“ og er,
eins og óperan, tilraun til að sam-
ræma og þá nýta mátt leiklistar,
tónlistar og myndlistar saman.
Ragnar situr á sviðinu dag hvern
sminkaður eins og draugur, fölur,
marinn og blóðugur og spilar blús.
Draugurinn er klæddur búningi
sem gefur til kynna að hann hafi
starfað í leikhúsinu áður en það
lagðist í eyði. Sennilega dó hann
þar og vill hvergi fara.
Það er fátt jafn ánægjulegt og
að sjá tilraunir listamanns ná sam-
an. Allt sem maður hefur séð frá
honum, misgott og misslæmt, hef-
ur þá leitt hann á nýjan stað í list
sinni. Ragnar nær nefnilega alger-
lega að fanga áhorfandann inn í
gjörninginn. Hér er ekkert „show“
í gangi heldur lifandi skúlptúr-
innsetning sköpuð út frá næmri til-
finningu fyrir rými. Þegar maður
gengur inn í eyðibýlið er eins og að
mæta tveimur víddum í senn, hinu
raunverulega eyðibýli og heimi
hinna dauðu. Maður er ekki viss
hvort sviðsmyndin hafi verið skilin
eftir þegar húsið var yfirgefið eða
hvort hún er hluti af heimi draugs-
ins. Fjöldi kassettutækja sem
listamaðurinn hefur staðsett víðs-
vegar í húsinu með upptökum af
draugablús fylla rýmið af reim-
leika en eru samt líka raunveruleg
gömul rykfallin kassettutæki sem
gætu hafa verið skilin eftir og legið
þarna í áraraðir.
Verkið hefur skemmtilega til-
vísun í íslenska menningu, þjóð-
sögur og huldufólk og vel er unnið
út frá staðnum með fallega náttúru
og jarmandi kindur útivið og alla
eymdina og sjálfsvorkunina innivið
þar sem aumingja draugurinn sit-
ur einn síns liðs, glamrar sinn
draugablús á gítar og skeytir ekki
um lifandi gesti enda veit hann
væntanlega ekkert af þeim. Ragn-
ar er hér að sýna sitt allra besta
og er tvímælalaust með eitt heit-
asta myndlistarverkið á Listahá-
tíðinni í Reykjavík 2005.
Leikhúsdraugurinn
Morgunblaðið/Ransu
Draugablús Ragnars Kjartanssonar í eyðibýli undir Eyjafjöllum.
Jón B.K. Ransu
MYNDLIST
Listahátíð í Reykjavík
Dagsbrún undir Eyjafjöllum
Gjörningurinn stendur yfir frá 14-17 og
20-22 alla daga vikunnar. Lokið 5. júní.
Ragnar Kjartansson
ÞAÐ ER sagt að fáar íslenskar fjöl-
skyldur fari varhluta af glímunni við
afleiðingar áfengissýkinnar. Sá sem
ræðst í það verkefni að færa í listræn-
an búning þær þjáningar sem áfeng-
issjúklingur skapar sér og nánasta
umhverfi sínu og þær flóknu tilfinn-
ingar sem úr því spretta, ræðst því
hvorki á garðinn þar sem hann er
lægstur né getur vænst þess að
áhorfandinn setji sig ekki í nokkuð
gagnrýnar stellingar. En hugrakkar
konur stíga nú æ oftar fram á íslenskt
leiksvið og er það vel.
Móðirin og dóttirin í þessari frum-
raun Ingibjargar Reynisdóttur eru
læstar í vítahring fíkilstilveru ein-
stæðrar móðurinnar. Í myndbrotum
sem tengd eru, eða kannski ætti
fremur að segja sprengd upp af
tregablöndnum, ákaflega hrífandi pí-
anóleik og söng Ragnheiðar Gröndal,
er okkur sögð örsaga síðustu daga í
samvist þeirra mæðgna þar sem
kornung dóttirin er að kikna undir
því að bera ábyrgð á sjúku foreldrinu.
Verkið er vissulega skrifað á
hvunndagsmáli, sem er oft eðlilegt og
trúverðugt í fátækt sinni og grófleika,
en bygging þess er viðkvæm, óljós, og
varla hefðbundin (hefði reyndar, eins
og flest leikverk, þarfnast yfirlesturs
þjálfaðs dramatúrgs). Því er það að
þegar leikstjórinn Eline McKay, sem
hér þreytir einnig frumraun sína með
atvinnuleikurum, og stendur vissu-
lega frammi fyrir erfiðu verkefni, vel-
ur að sviðsetja senurnar milli
mæðgnanna eins og hvunndagslegt
sjónvarpsleikrit byggt á aristótelískri
hefð þá lendir sýningin á villigötum. Í
stað þess að vinna senurnar á tákn-
rænan hátt, jafnvel í takt við blæinn á
atriðum Ragnheiðar Gröndal og fal-
legri lýsingunni, vinna úr því sem
gerist undir og á milli orðanna, dvelja
í ósögðum óttanum, voninni, van-
traustinu, niðurbældri reiði og ógn-
þrunginni eða vanmáttugri þögn, þá
er hér of mikið öskrað, of hratt farið
yfir og hegðunarmunstur áfeng-
issjúklinga hafa ekki ætíð verið nægi-
lega vel skoðuð í leiktúlkuninni.
Áhorfandinn nær því lengi vel hvorki
að tengja sig við persónurnar né
skilja til hvers ferðin er farin.
Í kyrrð lokasenunnar hinsvegar
þar sem móðirin, sem Ingibjörg
Reynisdóttir leikur sjálf, situr ósjálf-
bjarga á stofnun og gerir í eymd sinni
vanburðugar tilraunir til að ná til
dótturinnar Nínu, sem leikin er af Ís-
gerði Elfu Gunnarsdóttur, þá afhjúp-
ast jafnt hæfileikar Ingibjargar til að
skrifa texta sem lifnar á sviði sem og
hvers þessar tvær áhugaverðugu
leikkonur eru raunverulega megn-
ugar. Þá sterku mynd geymir áhorf-
andinn með sér og það ætti Eline
McKay að gera líka þegar hún ræðst í
næsta leikstjórnarverkefni sitt.
Á villigötum
áfengisins
LEIKLIST
Senukúnstnerinn í samstarfi
við Hafnarfjarðarleikhúsið
Eftir Ingibjörgu Reynisdóttur. Leikstjóri:
Eline McKay. Höfundur tónlistar og söng-
ur: Ragnhildur Gröndal. Lýsing og
sýningastjórn: Garðar Borgþórsson.
Leikarar: Ingibjörg Reynisdóttir, Ísgerður
Elfa Gunnarsdóttir. Hafnarfjarðarleik-
húsið, miðvikudaginn, 1. júní kl. 20.
Móðir mín, dóttir mín
„Í myndbrotum, sem tengd eru eða
kannski ætti fremur að segja
sprengd upp af tregablöndnum,
ákaflega hrífandi píanóleik og söng
Ragnheiðar Gröndal, er okkur sögð
saga úr samvist þeirra mæðgna.“
María Kristjánsdóttir
Morgunblaðið/Jón Svavarsson