Fréttablaðið - 13.09.2006, Blaðsíða 22

13. september 2006 MIÐVIKUDAGUR22
SENDIÐ OKKUR LÍNU
Við hvetjum lesendur til að senda okkur línu og leggja orð í belg um mál-
efni líðandi stundar. Greinar og bréf skulu vera stutt og gagnorð. Eingöngu
er tekið á móti efni sem sent er frá Skoðanasíðunni á visir.is. Þar eru nánari
leiðbeiningar. Ritstjórn ákveður hvort efni birtist í Fréttablaðinu eða Vísi
eða í báðum miðlunum að hluta eða í heild. Áskilinn er réttur til leiðrétt-
inga og til að stytta efni.
Umræðan
Pólitísk umræða í fjölmiðlum
Á ríkisstjórnarárum sínum innleiddi Davíð Odds-son fyrrverandi forsætisráðherra þau vinnubrögð
að koma ekki í umræðuþætti í ljósvakamiðlum til að
ræða tiltekin mál við talsmenn eða flokksformenn
annarra flokka. Egill í Silfrinu ræddi þessa
afstöðu í einkaviðtali við Davíð og fór for-
sætisráðherrann mikinn og var með palla-
dóma um sína pólitísku andstæðinga og tal-
aði niður til þeirra. Um einkaviðtöl sín
sagði hann: „Ég vek athygli á því Egill að
engir minna kollega koma fram í skemmti-
þáttum af þessu tagi. Ég hef tekið þátt í
þeim gegnum tíðina, ég hef verið síðan
1974 í pólitík og hef tekið minn þátt í þeim
það gerir enginn minna kollega í Skandin-
avíu eða hvar sem er í heiminum“. Athygli
vakti að forsætisráðherranum fyrrverandi
fannst það ekki upplýsandi að taka þátt í
pólitískum umræðum með öðrum forystu-
mönnum eins og fyrirrennarar hans höfðu gert held-
ur voru þetta skemmtiþættir að hans mati.
Ég hafði tækifæri til að kanna orð forsætisráðherrans
um að kollegar hans á Norðurlöndum léku þennan
sama leik og aflaði upplýsinga sem hröktu þessa stað-
hæfingu hans. Þvert á móti tókust norrænir forsætis-
ráðherrar á við foringja stjórnarandstöðunnar í fjöl-
miðlum þegar svo bar undir og tóku þátt í umræðum
með eðlilegum hætti. Um þetta fjallaði ég í grein í
febrúar 2001 undir fyrirsögninni: „Davíð mætir bara
í drottningarviðtöl“. Þeir sem nú hafa aðgang að nor-
rænum sjónvarpsstöðvum hafa væntanlega tekið
eftir því að á Norðurlöndum taka forsætisráðherrarn-
ir þátt í pólitískum umræðum í sjónvarpi.
Yfirgangur ráðherranna
Smám saman fóru aðrir ráðherrar að dæmi Davíðs.
Því skyldu þeir vera að mæta í viðræður við andstæð-
ingana og svara áleitnum spurningum ef þeir gátu
komist hjá því? Nú krefjast þeir þess líka að koma
einir í viðtöl við fréttamann og undir hælinn lagt
hvort viðkomandi hefur þau sjónarmið á reiðum hönd-
um sem brýnast er að ganga á ráðherrann með. Geð-
þótti virðist jafnvel ráða hvort ráðherra þarf að gera
ærlega grein fyrir máli sínu eða hvort áheyrendum er
boðið upp á hlýlegt spjall um óréttláta stjórnarand-
stöðu.
Svo er nú komið að í stórpólitískum málum fær þjóðin
að hlýða á einkaviðtöl við ráðamenn og í
sama eða næsta fréttatíma eru andstæð
sjónarmið sett fram í andarteppustíl í
örstuttu innleggi í fréttatíma. Þetta hefur
haft mjög neikvæð áhrif á pólitíska
umræðu í landinu. Bein skoðanaskipti og
umræður í fjölmiðlum milli ráðamanna og
stjórnarandstöðu skortir, þannig að stað-
hæfing stendur gegn staðhæfingu. Þessi
þróun er því óheppilegri þar sem stjórn-
endur svokallaðra kjaftaþátta hafa komið
sér upp sínu eigin umræðuliði eða álits-
gjöfum sem oft eru áheyrilegt og skemmti-
legt fólk en ekki endilega einstaklingar
með ábyrgð á máli sem tekið er fyrir eða
staðgóða þekkingu á því. Þeir þættir koma því ekki í
stað fréttaþátta þar sem talsmenn flokka takast á um
pólitísk ágreiningsmál og gera grein fyrir afstöðu
flokka sinna til þeirra. Fjölmiðlar verða því að bregð-
ast við þessum yfirgangi ráðherranna.

Vonsvikin með Geir
Margir urðu verulega slegnir þegar Valgerður Sverr-
isdóttir neitaði að mæta öðrum í umræðu um vinnu-
brögðin varðandi skýrslu Gríms Björnssonar um
Kárahnúkavirkjun. Öll sú uppákoma hefur undirstrik-
að þá óásættanlegu þróun sem hér er gerð að umtals-
efni. Forsætisráðherrann brást eins við. Geir hefur
valið að halda sig til hlés. Fyrir utan kosningaumræð-
urnar hefur hann ekki mætt fyrirliða stjórnarand-
stöðunnnar í pólitískri umræðu. Hann fær drottning-
arviðtöl og setur fram sínar staðhæfingar. Og það er
ekki tilkomumikið þegar rætt er um álitaefni sem upp
koma varðandi jafn stóra og dýra framkvæmd og
Kárahnúkavirkjun þegar nýi forsætisráðherrann
breiðir bara út faðminn og talar um að bráðum fari
virkjun og álver að mala fyrir þjóðina gull. Fjölmiðlar
þurfa að taka sig saman og sinna hlutverki sínu af
reisn. Með svona undirlægjuhætti við ráðherrana
geta þeir vart kallast fjórða valdið í íslensku þjóð-
félagi.
Höfundur er þingmaður Samfylkingarinnar í Suðvestur-
kjördæmi.
Óþolandi drottningarviðtöl
UMRÆÐAN
Fyrri grein lögreglustjóra
um aðgerðir lögreglu gegn
mótmælendum.
Hlutverk lögreglu í samfé-laginu er ítarlega skilgreint
í upphafsgrein lögreglulaga.
Meginhlutverk hennar er að
gæta öryggis í samfélaginu,
halda uppi lögum og reglu,
tryggja réttaröryggi borgar-
anna og vernda auk þess eignar-
rétt, opinbera hagsmuni og
hvers konar lögmæta starfsemi.
Lögreglan gegnir líka því mikil-
væga hlutverki að
sinna forvörnum, þ.e.
að stemma stigu við
afbrotum og koma í
veg fyrir athafnir
sem raska öryggi
borgaranna og ríkis-
ins. Þá sinnir lögregl-
an einnig því hlut-
verki að vinna að
uppljóstran brota og
stöðva ólögmæta hátt-
semi. Lögreglan á enn-
fremur að greiða götu
borgaranna eftir því sem við á
og aðstoða þá þegar hætta steðj-
ar að og fleira mætti nefna.
Þessu hlutverki sinnir lögreglan
á öllum sviðum og stigum þjóð-
félagsins. Hlutverkinu hefur
lögreglan sinnt svo vel að hún
hefur undanfarinn áratug verið
meðal efstu stofnana þjóðfé-
lagsins þegar kannað er traust
til opinberra aðila. Einungis
Háskóli Íslands nýtur meira
trausts.
Á undanförnum vikum og
raunar misserum hafa vaknað
upp spurningar um tilteknar
aðgerðir lögreglu í tengslum við
atburði, þar sem verið er að
mótmæla ákvörðunum yfirvalda
og/eða framkvæmdum á vegum
einkaaðila. Hafa þar vegist á
spurningar um annars vegar
heimildir og skyldu lögreglu til
aðgerða gegn meintri ólögmætri
háttsemi og hins vegar réttur
viðkomandi einstaklinga til að
tjá skoðanir sínar. Réttur ein-
staklinga til að tjá skoðanir
sínar með mótmælum eða and-
ófi er ótvíræður og óumdeildur.
Það er einnig jafn ótvírætt að
ekki er unnt að stunda ólögmæta
háttsemi í skjóli þess að menn
séu að nýta sér stjórnarskrár-
varinn rétt til tjáningar.
Tvíþætt hlutverk lögreglu
Þegar kemur að mótmælum eða
mótmælaaðgerðum má segja að
hlutverk lögreglu sé tvíþætt.
Annars vegar að aðstoða þá
aðila sem eftir því óska og hafa
í hyggju að koma skoðunum
sínum, sjónarmiðum og viðhorf-
um á framfæri með því til
dæmis að útvega þeim aðstöðu
til sinna athafna, stýra umferð
og loka götum til að greiða fyrir
mótmælagöngum og þess hátt-
ar. Hins vegar er það hlutverk
hennar að grípa inn í ef aðgerð-
ir eða mótmæli sem um er að
ræða ganga inn á rétt annarra
eða raska með öðrum hætti alls-
herjarreglu eða almannaöryggi.
Skylda lögreglu til að aðstoða
mótmælendur í þessu skyni er
ótvíræð enda hvílir sú skylda á
lögreglu almennt að hjálpa,
aðstoða og greiða götu borgar-
anna eftir því sem við á. Stjórn-
arskráin verndar með skýrum
hætti tjáningarfrelsi og rétt
manna til að safnast saman
vopnlausir og þurfi aðilar aðstoð
frá lögreglu í þessu skyni ber
lögreglu að veita þá aðstoð.
Skylda lögreglu til að grípa inn í
þegar mótmælaað-
gerðir fara úr bönd-
unum er einnig skýr
og ótvíræð.
Það er mikilvægt
að hafa í huga í þessu
sambandi að réttur
manna til tjáningar-
og fundahalda er ekki
óskoraður eins og á
ýmsum hefur mátt
skilja að undanförnu
í tengslum við umræðu
síðustu vikna í fjöl-
miðlum um aðgerðir mótmæl-
enda á Austurlandi. Í þeirri
umræðu hefur oftar en ekki
verið ómaklega vegið að lög-
reglunni í heild og starfsheiðri
einstakra lögreglumanna, þar
sem ýmsir og í fáeinum tilvik-
um málsmetandi einstaklingar
hafa látið í veðri vaka eða sagt
beint út að aðgerðir lögreglu
hafi verið allsendis óheimilar
eða tilefnislausar.
Stjórnarskráin tryggir vissu-
lega tjáningarfrelsi og rétt
manna til að safnast saman en
þar er einnig skýrt tekið fram
að þessi réttindi eru ekki án tak-
markana. Tjáningarfrelsi má
setja skorður í lögum í þágu
allsherjarreglu og öryggis rík-
isins, til verndar heilsu og sið-
gæði manna eða vegna réttinda
eða mannorðs annarra, enda
teljist þær takmarkanir nauð-
synlegar og samræmist lýðræð-
ishefðum. Þá er einnig kveðið á
um það í stjórnarskránni að
banna megi mannfundi undir
berum himni ef uggvænt þykir
að af þeim leiði óspektir.
Hér eru grundvallaratriðin
skýr – tjáningar- og fundafrelsi
er tryggt samkvæmt stjórnar-
skrá en það er ekki án takmark-
ana. Þær takmarkanir eru síðan
nánar útfærðar, á grunni þess-
arar heimildar, í lögreglulögum,
nánar tiltekið í þriðja kafla lag-
anna. Þar er mælt fyrir um
heimildir lögreglu til aðgerða í
þágu almannafriðar og allsherj-
arreglu. Lögreglan hefur sam-
kvæmt lögunum skýrar heim-
ildir til afskipta af borgurunum
til að halda uppi almannafriði
og allsherjarreglu eða til að
koma í veg fyrir yfirvofandi
röskun til að gæta öryggis ein-
staklinga eða almennings eða til
að afstýra afbrotum eða stöðva
þau. Lögreglan getur í þessu
skyni tekið í sínar hendur
umferðarstjórn, bannað dvöl á
ákveðnum svæðum, vísað á
brott eða fjarlægt fólk, fyrir-
skipað stöðvun eða breytingu á
aðgerðum eða starfsemi og
fleira mætti nefna. Allar aðgerð-
ir lögreglu á þessu sviði þurfa
engu að síður að vera innan
marka meðalhófs og alltaf ber
lögreglunni að beita vægasta
úrræði sem völ er á hverju
sinni.
Höfundur er lögreglustjóri
höfuðborgarsvæðisins.
Skylda og réttur
lögreglu til aðgerða UMRÆÐAN
Málflutningur stjórnmála-
manna
Lengst af hef ég staðið í þeirri trú að þeir félagar, Steingrím-
ur Joð og Ögmundur, væru heið-
arlegir stjórnmálamenn – að vísu
heldur betur íhaldssamir en sjálf-
um sér samkvæmir og umfram
allt heiðarlegir. Nú virðist hafa
orðið breyting á og hún svo
hraustleg að við liggur að maður
taki undir með manni nokkrum
er kallaði framferði þeirra félaga
síðustu vikur pólitíska hryðju-
verkastarfssemi. Þetta eru stór
orð en ég hygg að hvorki Stein-
grímur né Ögmundur séu þær
druslur og gungur, svo vitnað sé í
mæta menn, að þeir kippi sér upp
við slíkan áfellisdóm. En hvað er
það í hátterni félaganna sem
hefur breyst?
Í raun má segja að þeir hafi
gengið í smiðju til Reagan-liðsins
en vinnulag þess hóps einkennd-
ist einmitt af því að láta sig sann-
leikann litlu varða og ráðast á
andstæðinga sína með öllum til-
tækum ráðum. Skipti þar litlu
hvort bornar voru upp lygar eða
hæpnar fullyrðingar – andstæð-
ingum var komið í þá stöðu að
þurfa að neita ásökunum. And-
styggilegur leikur og ódrengileg-
ur í meira lagi. Tvö nýleg dæmi
sýna vinnubrögð félaganna
Ögmundar og Steimgríms.
Opinberar lygar?
Um það leyti sem hillti undir að
Hálsalón yrði fyllt vatni, sam-
kvæmt áætlunum, rjúka þeir
félagar til með gífuryrðum og
leyfa sér að fullyrða að Valgerð-
ur Sverrisdóttir „hafi stungið
upplýsingum undir stól“.
„Fáheyrt og ráðherra ætti jafn-
vel að segja af sér,“ drundi í
Steingrími, afmynduðum af
bræði og hneykslan. Ögmundur
lék á lágfiðlu í þessari uppákomu.
Miðað við þungann í
ásökunum þeirra
félaga á hendur Val-
gerði mátti skilja að
þeir hefðu komist
yfir glænýjar upp-
lýsingar um feluleik
ráðherra. Þeir vissu
hins vegar betur og
verður ekki annað
séð en þeir hafi vís-
vitandi logið að þjóð-
inni með heimalag-
aðar sakir á hendur
Valgerði. Staðreyndin er nefni-
lega sú að þann 14. mars 2003
ræddu Valgerður og Steingrímur
opinberlega í sölum Alþingis bréf
frá jarðvísindamanninum Grími.
Þar vísaði ráðherra til efnis
bréfsins og hinnar faglegu
afgreiðslu þess. Skrýtinn felu-
leikur það eða hitt þá heldur.
Félagarnir heimtuðu fund í
iðnaðarnefnd til þess að fletta
ofan af meintu samsæri ráðherra.
Helgi Bjarnason, fyrrum skrif-
stofustjóri iðnaðrráðuneytis,
upplýsti að umrætt bréf hefði
aldrei komist inn á borð ráðherra
en fengið nákvæma og faglega
umfjöllun færustu sérfræðinga.
Voru þeir allir á einu máli um að í
bréfi Gríms væri í raun ekkert
nýtt – búið væri að skoða athuga-
semdir hans af sérfræðingum.
Þegar sannleikurinn var rekinn
ofan í kok á þeim félögum og við
blasti að þeir höfðu farið með
rangt mál tók næsti þáttur far-
sans við. Þarna hefðu félagarnir
átt að skammast sín og a.m.k.
biðja Valgerði afsökun-
ar á ásökunum sínum.
En sannleikurinn virðist
engu máli skipta. Til-
gangurinn helgar með-
alið. Í stað þess að
skammast sín fyrir lyg-
arnar og ásakanirnar
búa þeir til nýtt leikrit
sem hefst á því að
ögmundur gengur af
fundi iðnaðarnefndar og
baðar út öllum öngum í
fjölmiðlum. Nú er það
leynd Landsvirkjunar sem er
glæpurinn.
Ódrengileg karlremba?
Þetta sjónarspil félaganna er í
raun broslegt en samt alvarlegra
en svo. Menn getur greint á í
skoðunum og tekist á með mál-
efnalegum hætti (sem ég taldi
lengi að væri einkenni félaganna
tveggja). Hitt er grafalvarlegt
þegar stjórnmálamenn grípa til
svo óvandaðra meðala að þeir
beinlínis ljúgi vísvitandi upp á
pólitíska andstæðinga sína án
þess að blikna. Þá eru menn orðn-
ir ráðþrota. Getur verið að djúp
karlremba þeirra leyfi félögun-
um að koma svona fram við fyrr-
um iðnaðarráðherra vegna þess
að hún er kona (og úr sama kjör-
dæmi og Steingrímur)? Ég skil
nú betur hvað maðurinn átti við
þegar hann vildi kalla framferði
Steingríms Joð og Ögmundar pól-
itísk hryðjuverk. Þetta er
ódrengileg aðferð til að slá pólit-
ískar keilur og á ekkert skylt við
málefnalegar rökræður. Í raun
minnir þetta á krakka, sem oft
má sjá að baki íþróttamönnum í
sjónvarpsviðtali – veifandi öllum
skönkum til að fanga athygli.
Munurinn er þó sá að börnin eru
heiðarleg og einlæg í veifum
sínum.
Höfundur er formaður þing-
flokks Framsóknarflokksins.
Pólitísk hryðjuverk?
RANNVEIG
GUÐMUNDSDÓTTIR
STEFÁN EIRÍKSSON
Réttur einstaklinga til að tjá
skoðanir sínar með mótmæl-
um eða andófi er ótvíræður
og óumdeildur. Það er einnig
jafn ótvírætt að ekki er unnt
að stunda ólögmæta háttsemi
í skjóli þess að menn séu að
nýta sér stjórnarskrárvarinn
rétt til tjáningar.
HJÁLMAR ÁRNASON
Ég skil nú betur hvað maður-
inn átti við þegar hann vildi
kalla framferði Steingríms Joð
og Ögmundar pólitísk hryðju-
verk.
Með svona undirlægjuhætti við ráðherrana geta
fjölmiðlar vart kallast fjórða valdið í íslensku
þjóðfélagi.