Fréttablaðið - 13.09.2006, Blaðsíða 41

H A U S
MARKAÐURINN
viðskiptahalli ekkert að vera slæmur, hann
getur til dæmis verið vísbending um að fjár-
festing sé meiri en sparnaður. En svo getur
hann náttúrlega líka þýtt að neysla sé meiri
en sparnaður. Einn og sér er viðskiptahallinn
ekki sjálfstætt vandamál nema af því að hann
getur haft áhrif á krónuna,“ segir hann og
bendir á að fjárfesting í stóriðju á Austurlandi
sé risavaxin og vegi þungt í hallanum. „Það
er hægt að hafa viðskiptahalla töluverðan ef
vöxtur erlendra skulda er ekki meiri en vöxtur
landsframleiðslu. Núna er hagkerfið búið að
vaxa um 50-60 prósent á síðustu tíu árum og
í þeim samanburði má segja að það sem þótti
mikið í erlendum skuldum þá þykir kannski
ekki mikið núna.“
HALLI ÚTI ÚR KORTI
Ásgeir segir aðaláhyggjuefni manna tengt
viðskiptahalla um þessar mundir vera að fjár-
mögnunin í formi erlendra lána sé sveiflu-
kenndari en útflæðið, sem sé nokkuð stöðugt
og jafnt. „Núna er gríðarmikill vaxtamunur
við útlönd og með þennan mikla halla þýðir
það að krónan verður óstöðug svo lengi sem
þetta ástand varir, væntanlega eitthvað fram
á næsta ár.“ Ásgeir segir að búist sé við
nokkuð hröðum samdrætti viðskiptahallans á
næsta ári með lokum stóriðjuframkvæmda,
auk þess sem byggingariðnaðurinn vegi líka
þungt þegar þar hægi á. „Svo er einkenni á
Íslandi varðandi varanlegar neysluvörur, af
því að við flytjum inn bíla og neysluvörur er
skynsamlegt að kaupa þessar vörur þegar
gengið er hátt og nota þær meðan gengið er
lægra,“ segir hann og segir ráð gert fyrir svip-
uðum samdrætti í einkaneyslu og varð 2001
til 2002 þegar viðskiptahalli snerist við. „En
í því sambandi hafa þó ýmsir
af því áhyggjur að krónan sé að
styrkjast of hratt aftur. Við hefð-
um viljað fá þessa aðlögun fram
að fullu þannig að fólk hætti að
kaupa í bili.“
Edda Rós Karlsdóttir, forstöðumaður grein-
ingardeildar Landsbanka Íslands, segir við-
skiptahallann orðinn mun meiri en gert hafi
verið ráð fyrir í upphafi árs. „En það er auð-
vitað mikilvægt að skoða samsetningu hallans.
Eru þessar vörur sem við flytjum inn þess
eðlis að þær auki framleiðslugetuna og auki
getu þjóðarbúsins til að standa undir lánum,
eða er þetta eitthvað allt annað?“ Hún segir
hins vegar alveg ljóst að viðskiptahalli upp á
25 prósent af vergri landsframleiðslu sé alveg
úti úr korti. „Við höfum verið að tala um að
viðskiptahalli upp á allt að þrjú prósent sé
eðlilegur í landi eins og okkar þar sem þjóðin
er ung og vöxtur mikill. Tveggja prósenta við-
skiptahalli þýðir í raun óbreytta skuldastöðu
gagvart útlöndum,“ segir hún.
Þá segir Edda Rós ekkert benda til þess í
raun að hallinn hverfi í bráð, þótt vissulega
muni hann lækka hratt. Greiningardeild bank-
ans gerir ráð fyrir að hann verði um 16-17
prósent af vergri landsframleiðslu í ár og
svo um eða undir tíu prósentum á næsta ári.
„Krónan hefur styrkst frá því hún var hvað
veikust á árinu og alveg ljóst að ef hún verður
sterk áfram gætum við þurft aðra gengislækk-
un 2008 eða 2009 til að fá utanríkisviðskiptin
nær jafnvægi.“ Hún segir þó að sveiflur sem
þessar séu nokkuð sem þjóðin hafi valið sér,
enda feli þær í sér mikinn sveigjanleika.
„Við erum alltaf að taka í notkun nýja fram-
leiðsluþætti og þenja kerfið til hins ítrasta.
Mikill viðskiptahalli er merki um að innlendri
eftirspurn sé að stórum hluta beint út úr land-
inu, sem hjálpar vissulega til við að draga úr
þenslunni hér heima. Í rauninni notum við svo
krónuna og sveiflurnar í henni til að ná jafn-
vægi á nýjan leik.“ Hún segir ljóst að sveiflur
gjaldmiðilsins muni vekja á ný umræður um
vænleika þess að taka upp evru. „En það er
mikilvægt að menn átti sig á því að það þýðir
ekkert að fara inn í evruna með þær aðferð-
ir og sveiflur sem við höfum valið okkur.
Sérstaða Íslands er meðal annars hátt atvinnu-
stig. Í meiri gengisstöðugleika fengjum við
líklega sveiflur í atvinnustigi í stað sveiflna í
verðbólgu og kaupmætti. Að óbreyttu væri í
það minnsta erfiðara að halda fullri atvinnu.
Stöðugleiki í gengi og atvinnustigi næst ekki
samtímis nema með gjörbreyttri hagstjórn og
ég sé ekki að það sé að fara að gerast.“
SEGIR HÆGJA Á NEYSLUNNI
Þorsteinn Þorgeirsson, skrifstofustjóri efna-
hagsskrifstofu fjármálaráðuneytisins, segir að
varðandi stærð viðskiptahallans hér um þessar
mundir sé gott að hafa í huga að hann sé stór
sem hlutfall af landsframleiðslu vegna þess
hve hagkerfi okkar er lítið og framkvæmdirn-
ar sem hér hafa verið í gangi stórar í samhengi
við það. Hann bendir á að í mörg hundruð
sinnum stærri hagkerfum landa beggja vegna
Atlantsála þyrfti mikinn fjölda slíkra fram-
kvæmda til að framkalla viðskiptahalla sem
væri þá jafnstórt hlutfall af landsframleiðslu
og komið hafi hér fram að undanförnu. „Þá er
gott að hafa í huga að þessar framkvæmdir
eru tímabundnar. Þegar þeim lýkur dregst inn-
flutningur hratt saman og útflutningur eykst
mikið. Við það mun viðskiptahallinn minnka
hratt og verða mun minni eftir fáein ár,“ segir
hann og bendir einnig á samspil gengis krón-
unnar og vöruinnflutnings. Gengið hafi verið
hátt og fólk nýtt sér það til ferðalaga eða til
að flytja inn bíla og hvers kyns neytendavöru.
„Bjartsýni landsmanna og vilji til að takast á
við auknar skuldir hefur einnig byggst á því
að flestir hafa atvinnu og kaupmáttur ráðstöf-
unartekna hefur aukist mikið undanfarin ár,
sem og verðmæti
fasteigna þeirra
og hlutabréfa. Nú
er útlit fyrir að
tekið hafi að hægja
á þessari þróun,
meðal annars
vegna lækkunar á
gengi krónunnar,
og það muni einn-
ig hafa þau áhrif
að viðskiptahallinn
dragist saman á komandi
árum.“
SKYNSEMI OG FYRIRHYGGJA
Þá bendir Þorsteinn á að
fyrirtæki hafi einnig skuld-
sett sig til að fjárfesta í
aukinni framleiðslugetu,
bæði hér og í útlöndum,
oft með því að kaupa önnur
fyrirtæki. „Útrásin hefur
haft mikil áhrif og íslensk
fyrirtæki eru farin að selja
vörur og þjónustu á stór-
um alþjóðlegu mörkuðum.
Eignir fyrirtækjanna hafa
aukist, oft meira en skuldir
þeirra. Vera má að íslensk
fyrirtæki framleiði í aukn-
um mæli erlendis og flytji
vörur til landsins,“ bend-
ir hann á, en sem dæmi um slíka
þróun má nefna fatnað 66° Norður
og plastpoka Plastprents. „Alþjóðavæðing
framleiðslunnar getur því aukið viðskipta-
hallann. Áhrifin eru þó ekki einhlít. Um leið
eru eignir landsmanna að aukast erlendis og
arður af þeim er talinn til tekna í viðskipta-
jöfnuðinum.“
Þorsteinn segir viðbúið að síðar sjá-
ist aftur svona sveiflur í
ytra jafnvægi þjóðarbúsins,
en þær verði vonandi ekki
eins stórar og verið hafi.
„Stóriðjuframkvæmdunum
fylgdu nýjungar á fjármála-
markaði sem juku tímabundið
á þensluna. Skynsamleg tíma-
setning frekari stóriðjufram-
kvæmda ætti að gera þær mun
viðráðanlegri,“ segir hann.
Þorsteinn telur ekki heldur
sérstaka ástæðu til að ætla að
breytileiki gengis krónunnar
verði meiri í framtíðinni en
verið hafi til þessa. „Verðmæti
gjaldmiðils sem er fljótandi
á alþjóðlegum fjármálamark-
aði er ákvarðað af flæði fjár-
magns, m.a. vegna skammtíma
stöðutöku, alþjóðaviðskipta
og beinna erlendra fjárfest-
inga,“ segir hann og bendir á
að núorðið séu allir markaðir
opnir og alþjóðlegir og þátt-
takendur frjálsir til að bregð-
ast við á skjótan og rökrænan
hátt. „Skynsemi og fyrirhyggja
í ákvarðanatöku einstaklinga
varðandi eigin hag leiðir oftast
af sér bestu niðurstöðu fyrir
efnahagslífið í heild. Þannig
hefur íslenskt efnahagslíf sýnt
sig að vera afar sveigjanlegt
þegar kemur að því að fyrirtæki og einstakl-
ingar bregðist við gengisbreytingum. Þá má
minna á að íslensku bankarnir eru vel reknir
og með góða eiginfjárstöðu og reglur og eft-
irlit á fjármálamarkaði eru á við það besta
sem gerist annars staðar. Því er það metið
sem svo að efnahagslífið geti vel staðið af
sér tímabundið ójafnvægi og umtalsverðar
gengisbreytingar,“ segir hann.
11MIÐVIKUDAGUR 13. SEPTEMBER 2006
Ú T T E K T
Vera kann að krónan braggist fullhratt
Viðskiptahallinn er meiri en nokkru sinni. Hagfræðingar hafa þó ekki af honum stórfelldar áhyggjur, enda er hér hagvöxtur
mikill, en benda á að helst hafi hann áhrif á gengi krónunnar. Óli Kristján Ármannsson ræddi við sérfræðinga um halla á
viðskiptum við útlönd, áhrif hans og framtíðarhorfur.
V I Ð S K I P T A J Ö F N U Ð U R Þ J Ó Ð A R I N N A R V I Ð Ú T L Ö N D 1 9 9 0 - 2 0 0 6
1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006* 2007* 2008*
-7.707 -15.989 -9.542 2.909 8.520 3.390 -8.700 -9.459 -39.800 -42.921 -69.439 -33.365 12.627 -41.039 -92.195 -164.458 -175.600* -90.200* -45.600*
Heimild: Seðlabanki Íslands
*Spá fjármálaráðuneytisins í Þjóðarbúskapnum, 20. júní 2006.
Hér hefur vegið
þungt fjárfesting
vegna stóriðju, en
einnig mikil neysla
almennings. Hún er
þó ekki talin jafn-
slæm og virst hefði
getað í fyrstu, enda
hafi gengi krónunn-
ar verið hagstætt
margvíslegum inn-
kaupum. Neyslan
dragist hratt saman
þegar gengið verði
óhagstæðara, það
sýni sagan okkur.
Núna velta hag-
fræðingar þó fyrir
sér hvort krónan
braggist of hratt.