Fréttablaðið - 13.09.2006, Blaðsíða 20

20 13. september 2006 MIÐVIKUDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
ÚTGÁFUFÉLAG: 365
RITSTJÓRAR: Kári Jónasson og Þorsteinn Pálsson AÐSTOÐARRITSTJÓRAR: Jón Kaldal og Steinunn Stefánsdóttir FRÉTTASTJÓRAR:
Arndís Þorgeirsdóttir, Sigríður Björg Tómasdóttir og Trausti Hafliðason FULLTRÚI RITSTJÓRA: Björgvin Guðmundsson
Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili á höfuðborgarsvæðinu, Akureyri og þéttbýlissvæðum á
suðvesturhorninu. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur sér rétt til að birta allt efni
blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. issn 1670-3871
Vilji menn sjá hvernig einstakir atburðir geta breytt heiminum
ættu þeir að horfa fimmtíu ár,
frekar en fimm ár aftur í tímann.
Hryðjuverkaárásin á New York
hefur haft mikil áhrif en fullyrð-
ingar um að hún hafi gjörbreytt
heiminum eru hins vegar augljós-
lega rangar. Framleiðslukerfi
heimsins og alþjóðleg kerfi í
viðskiptum, fjármálum og jafnvel
stjórnmálum eru óbreytt. Kína
heldur áfram að þróast í efnahags-
legt og pólitísk stórveldi og
sömuleiðis Indland. Fátt breyttist í
málefnum Afríku og ekkert í
Suður-Ameríku. Málefni Miðaust-
urlanda eru í sama hnút og áður.
Olían frá Persaflóa skiptir enn öllu
máli. Enn deyja tugir þúsunda
barna á dag úr fátækt. Heimurinn
stefnir á óbreyttum hraða inn í
mestu umhverfisslys sögunnar.
Atburðir fyrir réttum fimmtíu
árum síðan höfðu mun djúpstæðari
áhrif. Sumarið 1956 þjóðnýtti
egypska stjórnin Súez-skurðinn.
Bretar höfðu lengi stjórnað
Egyptalandi með beinum eða
óbeinum hætti þegar ungir
herforingjar undir forustu Nassers
bundu enda á gerspillta konungs-
stjórn landsins og ráku breskan her
úr landi. Breska stjórnin sagði
skurðinn vera lífæð breska
heimsveldisins, sem þá var þó
nánast hrunið, og gerði opinbert
bandalag við Frakkland og leynilegt
bandalag við Ísrael um innrás í
Egyptaland. Skurðurinn skipti máli
en eins og svo oft í alþjóðamálum
skipti fordæmið enn meira máli.
Frakkar stóðu í nýlendustríðum í
Norður-Afríku. Bretar óttuðust um
áhrif sín í Miðausturlöndum og
töldu sig ekki geta liðið uppsteyt af
þessu tagi. Bandaríkin lögðust hins
vegar gegn innrásinni. Stjórn
Eisenhowers vissi að íbúar
Miðausturlanda og Asíu myndu
fordæma innrásina, sem greinilega
snerist ekki um annað en þrönga
hagsmunagæslu evrópskra
stórvelda. Breska stjórnin neitaði
að hlusta á ráð Bandaríkjamanna. Á
endanum var ekki nóg að endur-
heimta Súez-skurð fyrir breska
heimsveldið, heldur vildu Bretar
líka skipta um stjórn í Egyptalandi
og sögðu Nasser hættulegan friði í
heiminum.
Innrásin gekk vel, enda höfðu
Bretar, Frakkar og Ísraelsmenn í
sameiningu mikla yfirburði á
hernaðarsviðinu. Tylliástæðan
fyrir innrás vestrænu stórveld-
anna var að þau þyrftu að stilla til
friðar eftir að Ísraelsmenn höfðu
gert innrás í Egyptaland. Þetta er
ekki eldri saga en svo að stjórn-
andi fallhlífasveitanna sem réðust
inn fyrir egypsku landamærin var
Ariel Sharon. Nasser gat ekki
stöðvað innrásarliðið en það gátu
Bandaríkjamenn og þeir gerðu það
með því að setja Bretum úrslita-
kosti. Sumir segja að breska
heimsveldið hafi endanlega hrunið
þessa haustdaga fyrir fimmtíu
árum þegar í ljós kom að eitt orð
frá forseta Bandaríkjanna dugði
til að breskur her var dreginn í
burtu frá líflínu heimsveldisins.
Breskum her yrði ekki framar
beitt til að ná markmiðum landsins
í heimsmálum nema með sam-
þykki Bandaríkjanna. Síðan hafa
Bretar verið í því hlutverki í heim-
inum sem þeir hafa leikið síðustu
árin undir forustu Tony Blair.
Eftir innrásina í Írak, stuðning
Bandaríkjanna við öfgaöfl í Ísrael
og atburði sumarsins í Líbanon er
breska þjóðin hins vegar orðin
þreytt á þessu hlutverki.
Frakkar lærðu allt aðra lexíu af
Súez en Bretar. Þeim varð ljóst að
Evrópuríki gætu ekki framar
leikið stórt hlutverk í heimsmál-
um nema þau stæðu saman. Þetta
gerðu Þjóðverjar sér einnig ljóst.
Súez-stríðið varð til að ýta mjög
undir tilraunir manna til stórauk-
innar samvinnu ríkja á meginlandi
Evrópu. Sem betur fer þróaðist
stefna Evrópuríkja í alþjóðamál-
um í allt aðrar áttir en hún stefndi
í fyrir fimmtíu árum. Stefna
Bandaríkjanna breyttist hins
vegar líka og fór með tímanum að
líkjast í mörgum greinum þeirri
stefnu sem evrópsku nýlenduveld-
in höfðu fylgt í heimsmálum. Nú,
fimmtíu árum síðar, stendur
breska stjórnin enn með Banda-
ríkjunum í öllum málum en önnur
leiðandi ríki í Evrópu reyna enn að
ná saman um öðruvísi stefnu í
vaxandi fjölda alþjóðlegra
málefna, allt frá umhverfisvernd
til mannréttinda, stríðsglæpa og
málefna einstakra heimshluta.
Þetta haust fyrir fimmtíu árum
réðist sovéskur her inn í Ungverja-
land. Innrásin var auðvelduð með
Súez-stríðinu því leiðandi ríki
Evrópu gátu ekki fordæmt innrás
Sovétmanna af siðferðilegum styrk.
Þetta haust fæddist arabísk
þjóðernisstefna sem nú er að víkja
fyrir pólitískum hreyfingum á
grunni íslamskrar trúar vegna
árangursleysis í Palestínumálinu
og mörgum öðrum málum. Þetta
haust varð Palestínumálið að
alþjóðlegu deiluefni og Bandaríkin
urðu ráðandi stórveldi í Miðaust-
urlöndum.
JÓN ORMUR HALLDÓRSSON
Í DAG | Alþjóðamál og
stórveldi
Í
tengslum við fund Samfylkingarinnar í Skjólbrekku um
síðustu helgi lýsti flokksformaðurinn því yfir að rétt
væri að stjórnarandstöðuflokkarnir mynduðu ríkisstjórn
að loknum næstu kosningum. En hvað þýðir slík yfirlýs-
ing þegar til kastanna kemur? Hefur hún eitthvert raun-
verulegt pólitískt gildi?
Þegar þeirri spurningu er svarað verður að taka tillit til þess
að formaður Samfylkingarinnar hefur jafnframt hafnað form-
legu kosningabandalagi stjórnarandstöðuflokkanna. Á hinn
bóginn hafði formaður Vinstrihreyfingarinnar - græns fram-
boðs lýst áhuga á fastara samstarfi af því tagi.
Skjólbrekkuyfirlýsingin er því í raun og veru staðfesting
eða ítrekun á kaffifundi forystumanna stjórnarandstöðunnar
á dögunum.
Skoðanakannanir benda eins og sakir standa til þess að mjótt
sé á munum milli stjórnarflokkanna annars vegar og stjórnar-
andstöðuflokkanna hins vegar. Að því leyti eru yfirlýsingar af
þessu tagi ekki óraunhæfar.
En í raun réttri fela þær ekki annað í sér en að stjórnarand-
stöðuflokkarnir heita hver öðrum eins konar forgangssamtöl-
um um stjórnarmyndun, að því gefnu að ríkisstjórnin falli. Í
sjálfu sér er þetta afar veik pólitísk binding. Henni verður ekki
einu sinni jafnað til forkaupsréttar.
Eigi að síður hefur hún nokkuð pólitískt gildi. Á þessum vett-
vangi hefur ítrekað verið vakin athygli á mikilvægi þess fyrir
þróun lýðræðis í landinu að kjósendur gætu með beinum hætti
valið um ríkisstjórn. Á móti því verður ekki mælt að Skjól-
brekkuyfirlýsingin er skref í þá veru.
Ólíklegt er að báðir stjórnarflokkarnir séu reiðubúnir til
þess að gefa yfirlýsingar af þessu tagi. Það hefði eigi að síður
verið æskilegt horft frá þeim sjónarhóli að kosið verði um
skýra kosti.
Mikilvægt er á hinn bóginn að hafa í huga að málefnaum-
ræðan á komandi vetri getur auðveldlega ruglað það rím sem
hér er verið að setja saman. Stíf Evrópusambandsumræða af
hálfu Samfylkingarinnar getur til að mynda veikt þessa stöðu.
Loforð um forgangssamtöl gætu þannig orðið nafnið eitt.
Ríkisstjórnin hefur þar á móti gefið fyrirheit um að flytja
nokkur þingmál sem líkleg eru til þess að þjappa stjórnarand-
stöðuflokkunum saman og gera samstarf þeirra líklegra. Rík-
isútvarpsfrumvarpið getur til dæmis augljóslega haft veruleg
áhrif í þá veru. Litlar fyrirstöður breyta stundum straumfalli.
Aðalatriðið er þó að ekki er útilokað að kjósendur eigi í
vændum að velja milli skýrari kosta um ríkisstjórn en oftast
nær áður í þingkosningum. Það væri kosningaháttabót.
Skjólbrekkuyfirlýsingin:
Möguleg kosn-
ingaháttabót
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Haust fyrir fimmtíu árum
Nú fimmtíu árum síðar stend-
ur breska stjórnin enn með
Bandaríkjunum í öllum málum
en önnur leiðandi ríki í Evrópu
reyna enn að ná saman um
öðru vísi stefnu í vaxandi fjölda
alþjóðlegra málefna.
UMRÆÐAN
Ísland og umheimurinn
Alþjóðavæðingin veldur því að nú keppa lönd á einum markaði um neytendur,
ferðamenn, nemendur, fjárfesta og frum-
kvöðla. Í markaðsvæddu alþjóðasamfélagi
er upplýsingaflæði orðið svo mikið að fæst-
ir hafa tíma til að setja sig sérstaklega inn
í raunverulegar staðreyndir um eitt land
öðru fremur. Ímyndin sem sett er fram af
alþjóðlegum fjölmiðlum verður raunveru-
leiki í hugum flestra. Enda er sjaldnast tími
til að vaða í gegnum hafsjó upplýsinga til að kynna
sér hvernig hlutirnir eru í raun og veru.
Ísland lenti á fyrri hluta ársins í ólgusjó misskiln-
ings. Misupplýstir fjölmiðlar og greiningaraðilar á
alþjóðamarkaði lögðu sitt af mörkum við að skapa
ímynd landsins. Gagnrýnin var töluverð og þó að
sumt ætti við nokkur rök að styðjast er óhætt að
segja að mikið af alþjóðlegri fjölmiðlaumfjöllun í vor
var upplifun fremur en raunveruleiki. Afleiðingin
varð óróleiki á fjármálamörkuðum, veiking krónunn-
ar og versnandi kjör bankanna, sem skila sér áfram
til fyrirtækja og neytenda. Aukið upplýsingaflæði
bankanna og menntunarátak í stöðu íslenska hag-
kerfisins náði eyrum þeirra sem máli
skipta og viðsnúningur varð í umræð-
unni. Ástandið virðist hafa náð einhverju
jafnvægi á ný.
Íslendingar hafa skemmtilega sögu að
segja. Okkar litla land er með samkeppn-
ishæfustu löndum heims. Við erum rík,
með háar meðaltekjur og miklar lífeyris-
eignir. Vissulega erum við skuldug, en við
erum líka ung og erum enn að eignast
mörg börn. Rekstrarumhverfi fyrirtækja
er hér nokkuð hagfellt með skynsamlegu
og hvetjandi skattaumhverfi og vel mennt-
uðum mannauð. Þá eigum við fleiri frumkvöðla en
flestir og allt gerir þetta það að verkum að hér er
mikil velmegun og lítið atvinnuleysi.
En fyrir hvað stendur Ísland? Hvaða skilaboð
ætlum við að senda út í alþjóðlega upplýsingahafið í
von um að það laði til okkar neytendur, ferðamenn,
nemendur, fjárfesta og frumkvöðla til langframa.
Viðskiptaráð ætlar á næstu mánuðum að skapa vett-
vang þar sem stjórnvöld og viðskiptalíf vinna sam-
eiginlega í „vörumerkinu Ísland“. Það kann að vera
okkar verðmætasta en jafnframt vanmetnasta auð-
lind.
Höfundur er framkvæmdastjóri Viðskiptaráðs.
Vörumerkið Ísland
HALLA TÓMASDÓTTIR
Kristján fram
Almælt er á Akureyri og víðar að Kristj-
án Þór Júlíusson, bæjarstjóri á Akureyri,
sé á leið í þingframboð fyrir Sjálfstæð-
isflokkinn. Kristján var bæjarstjóraefni
sjálfstæðismanna í vor og varði nokkru
púðri í að sannfæra kjósendur um að
hann byði sig fram til að verða bæjar-
stjóri næstu fjögur árin og væri þar af
leiðandi ekki á leið í þingframboð. Eftir
samstarfssamning sjálfstæðismanna
við Samfylkinguna er litið svo á að
Kristján sé óbundinn af fyrri yfirlýs-
ingu enda fær Samfylkingin bæjar-
stjórastólinn þegar eitt ár er eftir af
kjörtímabilinu.
Heiðarlegur skattgreiðandi
Skúli Eggert Þórðarson hefur
verið skipaður í embætti ríkis-
skattstjóra, en hann hefur gegnt
starfi skattrannsóknarstjóra ríkisins. Í því
embætti gaf hann umsögn sína um
birtingu álagningarskráa eftir að kvörtun
barst til Persónuverndar. Þar sagði: „Út
frá sjónarhóli heiðarlegs skattgreiðanda
er birting slíkra upplýsinga að engu leyti
athugunarverð. Þvert á móti er honum
gefinn kostur á því að fylgjast með hvað
samborgarar hans þurfa að greiða til
samfélagsins.“ Með sömu rökum má
réttlæta birtingu upplýsinga um hvað
einstaklingar fá til baka frá hinu
opinbera, til dæmis í formi
styrkja eða bóta. „Heiðarleg-
ur“ bótaþegi hafi ekki neitt
að fela og skattgreiðendur
geti þá fylgst með hvað sam-
borgarar fái frá samfélag-
inu. Skúli Eggert setur
nefnilega hagsmuni
ríkisins ofar hags-
munum einstaklingsins til að fá að vera
í friði með sín persónulegu mál.
Litlir njósnarar
„Skattrannsóknarstjóri ríkisins
hefur tekið til rannsóknar aðila vegna
ábendinga sem risið hafa í kjölfar
opinberrar birtingar álagningarskráa,“
skrifaði Skúli Eggert jafnframt. Ann-
ars hefði líklega ekki komist upp um
þau mál. Spurning hvort hann vilji
gera fólk að litlum njósnurum
fyrir skattyfirvöld, sem klagi
nágranna sína fyrir hugsanleg
skattsvik. Betur fer á því að
eftirlitið sé á hendi sérþjálfaðs
starfsfólks sem hefur aðgang
að nauðsynlegum upplýsing-
um og getur greint þær rétt.
bjorgvin@frettabladid.is
bjorn@frettabladid.is
Það vantar:
Starfsfólk í sal. - Kvöldvinna
Kokk - Dag- og kvöldvinna
Starfsmann í útkeyrslu á eiginn bíl
Góð Laun í boði
Banthai
Uppl. 896 3536