Fréttablaðið - 16.12.2006, Qupperneq 77

Menn hafa ekki stigið fæti á tungl-
ið frá því Appollo 17 lenti þar árið
1972. Á þessu kann þó að verða
breyting þar sem NASA, Geim-
ferðastofnun Bandaríkjanna,
hefur nýlega tilkynnt um þá ætlun
sína að tunglferðir manna hefjist
að nýju ekki seinna en árið 2020.
Stofnunin ætlar að gangast fyrir
samstarfi um þetta við þær þjóðir
heims sem vilja leggja eitthvað af
mörkum.
NASA hefur þegar ráðið Lock-
heed-verksmiðjurnar sem verk-
taka til þess að hanna, þróa og
smíða nýja geimflaug og hefur
hún fengið nafnið Orion. Áætlað
er að Orion fari í sína fyrstu mönn-
uðu ferð árið 2014 og fljúgi svo til
tunglsins árið 2020. NASA hyggst
ennfremur byggja bækistöð á
tunglinu sem verður mönnuð allan
ársins hring. Hún á að vera orðin
starfhæf árið 2024 og verður þá
hver tunglfari í bækistöðinni hálft
ár í senn.
Tilgangurinn með þessu verkefni
er margvíslegur. Meðal annars er
vonast til að það auki skilning
manna á sögu jarðarinnar, sólkerf-
isins og alheimsins. Ennfremur
verður prófuð ný tækni og búnað-
ur í tunglstöðinni sem gæti aukið
öryggi og skilvirkni mannaðrar
geimferðar til Mars eða enn lengra
út í geiminn. Þá þykir æskilegt að
menn takist á við ögrandi verkefni
eins og þetta, sem fer friðsamlega
fram og sameinar þjóðir heims
um sameiginlegt markmið. Talað
er um að verkefnið hafi góð áhrif
á efnahagslífið og komi þannig líf-
inu niðri á jörðinni til góða. Að
lokum er vonast til þess að verk-
efnið veki athygli og áhuga
almennings, og þá sérstaklega
æskunnar, á hátækni og vísindum
sem nauðsynleg eru til að mæta
kröfum framtíðarinnar.
Nokkur athyglisverð atriði í þess-
ari áætlun NASA skulu nefnd hér.
Í fyrsta lagi er hugmyndin sú að
bækistöðin verði nálægt öðrum
hvorum pólnum á tunglinu. Ef
valinn er heppilegur staður nálægt
tunglpól getur sólargeislun fallið
á tunglstöðina 75-80 prósent af
tímanum. Jafnframt hefur slíkt
staðarval þann kost að hitasveifla
milli „dags“ og „nætur“ verður
miklu minni en á öðrum stöðum á
tunglinu, en dagur og nótt tekur
þar um 15 jarðneska sólarhringa
hvort.
Í öðru lagi er ljóst að vélmenni eða
þjarkar (e. robots) verða notaðir í
ríkum mæli í geimferðum af þessu
tagi. Með því má draga verulega
úr þeirri áhættu sem geimferðum
fylgja. Umsjón með slíkum verk-
efnum er auðvelt að framselja til
annarra, bæði til fyrirtækja og
þjóðríkja, og ætlunin er að gera
það í mun ríkari mæli en áður
hefur verið gert.
Í þriðja lagi verður lögð sérstök
áhersla á lendingarbúnaðinn í und-
irbúningi tunglferðanna, en hann
er veigamikið atriði varðandi
öryggi ferðanna. Á tunglinu er
ekkert loft og því er ekki hægt að
láta loftið halda farartækjum svíf-
andi á sama hátt og hjá flugvél við
lendingu á jörðinni. Aðeins er
hægt að stjórna lendingu geim-
fars með efni sem það sendir frá
sér svipað og eldflaug í flugtaki.
Slík lending er mjög vandasöm og
krefst bæði nákvæmni og árvekni
sem hægt er að ná með tölvubún-
aði nú á dögum.
En hversu vel sem menn undirbúa
dvölina á tunglinu verður hún
samt afar frábrugðin venjulegu
lífi hér á jörðinni. Margir vita lík-
lega að þyngdarkraftur við yfir-
borð tunglsins er mörgum sinnum
minni en hér á jörðinni, en hægt
væri að vega upp á móti þessu
með því að þyngja búninga fólks.
Margt fleira kemur þó til. Þannig
er til dæmis ógerningur að koma
upp lofthjúp á tunglinu, en loft-
hjúpur jarðar gegnir meðal ann-
ars því hlutverki að vernda lífver-
ur fyrir grjóti, ryki og skaðlegri
geislun utan úr geimnum. Til að fá
varanlega vernd gegn þessum
skaðvöldum gætu menn til dæmis
búið í byrgjum á tunglinu, undir
hæfilega þykku lagi af „jarðvegi“.
En lofthjúpurinn veitir okkur ekki
aðeins vernd gegn óvelkomnum
fyrirbærum að utan, heldur er líka
í honum súrefni sem lífverur jarð-
arinnar anda að sér og nýta við
orkuvinnslu. Súrefni byrjaði að
myndast í lofthjúpnum þegar
plöntur komu fram á árdögum
jarðsögunnar. Á Mars er líka loft-
hjúpur, en hann er hins vegar afar
frábrugðinn núverandi lofthjúpi
jarðarinnar. Til dæmis er ekkert
óbundið súrefni í honum heldur er
hann að mestu leyti koltvísýring-
ur.
Menn hafa látið sig dreyma um
að hægt væri að breyta þessari
samsetningu lofthjúpsins áður en
land yrði numið á Mars, þannig að
hægt væri að ganga þar um „undir
berum himni“ og anda að sér loft-
inu. Kannski verður slíkt einhvern
tímann mögulegt á Mars en það
verður hins vegar aldrei á tungl-
inu. Tunglið er nefnilega of lítið og
létt til að geta haldið að sér loft-
hjúp af eigin rammleik. Tunglbúar
geta því ekki vænst þess að ganga
um undir berum himni, heldur
verða þeir annaðhvort að vera í
geimbúningum og með súrefni á
sér eða þá inni í lokuðu rými þar
sem nóg súrefni er í loftinu.
Þorsteinn Vilhjálmsson,
prófessor í eðlisfræði og vísinda-
sögu