Fréttablaðið - 10.05.2008, Blaðsíða 20

UMRÆÐAN
Fanný Gunnarsdóttir
svarar grein Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur
Ég get ekki orða bundist eftir að hafa lesið grein
Ingibjargar Sólrúnar
Gísladóttur í Fréttablað-
inu 1. maí. Hvað á hún við
með að núverandi efna-
hagsþrengingar stafi af
verkum síðustu ríkisstjórnar, þ.e.
framkvæmdum á Austurlandi,
breytingum á lánafyrirkomulagi
Íbúðalánasjóðs og ótæpilegum
skattalækkunum? Er hún að gera
lítið úr efnahagsstjórn Sjálfstæð-
isflokksins á liðnum árum eða er
hún að klína ástandinu upp á Fram-
sóknarflokkinn?
Hefur hún ekki verið lykilmaður
í núverandi stjórn í eitt ár án þess
að bregðast við vandanum, sem að
hennar sögn var fyrirséður? Stóð
hún og Samfylkingin ekki að síð-
ustu fjárlögum, sem nema um 20
prósenta aukningu ríkisútgjalda á
milli ára? Nú leggur hún til að
gengið verði til þjóðarsáttar. Ég
minni á að það var Guðni Ágústs-
son sem kallaði á Alþingi eftir
þjóðarsátt um stöðu efnahagsmála
– enda er þjóðarsátt framsóknar-
leið. Ég man ekki til þess að Ingi-
björg hafi stutt Guðna í því máli.
Í borgarstjóratíð Ingibjargar
Sólrúnar fór hún með allan hlut
borgarinnar í stjórn Landsvirkjun-
ar. Þá gat hún stöðvað framkvæmd-
irnar við Kárahnjúka en
hún studdi þær. Í Sam-
fylkingunni eru enn ötulir
stuðningsmenn áfram-
haldandi virkjana- og
álversframkvæmda þrátt
fyrir Fagra Ísland.
Hvað varðar skatta-
lækkanir þá muna kjós-
endur væntanlega öll
kosningaloforð Samfylk-
ingarinnar 2007, þar fór
ekki mikið fyrir aðhaldi
heldur var ýmsum hug-
myndum um skattalækkanir haldið
hátt á lofti.
Reglur Íbúðalánasjóðs miða við
brunabótamat húseigna, sem á
höfuðborgasvæðinu er langt frá
markaðsverði, og hámarkslán
nema um 18 milljónum. Í tillögum
Framsóknar var alltaf gengið út
frá ákveðinni hámarksupphæð og
því ómaklegt að klína þenslunni á
húsnæðismarkaði á liðnum miss-
erum á Íbúðalánasjóð. Alkunna er
að orsökin var innkoma bankanna
með mun hærri lánum og viðmið-
um. Ég veit heldur ekki betur en
að Jóhanna Sigurðardóttir vilji
verja sjóðinn og sé þar í liði með
Framsókn, þvert á hugmyndir
margra sjálfstæðismanna.
Það er leitt að ríkisstjórnin hafi
engin ráð við núverandi vanda. En
hennar er ábyrgðin og betra væri
að hefjast handa en leita söku-
dólga.
Höfundur er varaformaður
Kjördæmasambands framsóknar-
félaganna í Reykjavík.
20 10. maí 2008 LAUGARDAGUR
UMRÆÐAN
Joseph Stiglitz skrifar
um efnahagsmál
Seðlabankastjórar heims eru samheld-
inn hópur og handgeng-
ir nýjustu straumum og
stefnum. Á 9. áratug 20.
aldar féllu þeir fyrir
peningahagfræði (e.
monetarism), einfeldn-
islegri hagfræðikenn-
ingu sem Milton Fried-
man hélt á lofti. Eftir að
peningahagfræðin var afskrifuð
– með ærnum tilkostnaði fyrir
þau ríki sem létu glepjast af
henni – hófst leitin að
nýju bænaversi.
Svarið kom í mynd
„verðbólgumarkmiða“,
sem ganga út á að hve-
nær sem verðlag hækk-
ar umfram verðbólgu-
markmiðin eigi að
hækka stýrivexti. Lítil
hagfræði og fáar rann-
sóknir liggja að baki
þessu klossaða stýri-
tæki; það er engin
ástæða til að ætla að
burtséð frá orsökum
verðbólgunnar séu bestu við-
brögðin ávallt að hækka stýri-
vexti. Vonandi verða fæst ríki
fyrir þeirri ógæfu að taka upp
verðbólgumarkmið; ég kenni í
brjósti um almenning þeirra
landa sem það gera. (Í hópi þeirra
ríkja sem hafa tekið upp verð-
bólgumarkmið í einni eða annarri
mynd eru meðal annars: Ísrael,
Tékkland, Pólland, Brasilía, Chile,
Kólumbía, Suður-Afríka, Taíland,
Kórea, Mexíkó, Ungverjaland,
Perú, Filipseyjar, Slóvakía,
Indónesía, Rúmenía, Nýja-Sjá-
land, Kanada, Bretland, Svíþjóð,
Ástralía, Ísland og Noregur).
Reynir á markmiðin
Nú reynir hins vegar á verð-
bólgumarkmiðin – og flest bendir
til að þau bregðist. Þróunarlönd
standa frammi fyrir hækkandi
verðbólgu, ekki vegna slæmrar
efnahagsstjórnunar heldur vegna
þess að olíu- og matvælaverð
hefur rokið upp. Þessir þættir
vega miklu meira í bókhaldi
heimilanna í þróunarlöndum en
hjá auðugri þjóðum. Í Kína stefn-
ir til dæmis í að verðbólga verði
átta prósent eða meira. Í Víetnam
er verðbólgan enn hærri og búist
við að hún nái 18,2 prósentum á
þessu ári. Á Indlandi er hún 5,8
prósent. Á hinn bóginn stendur
verðbólga í Bandaríkjunum í stað
í þremur prósentum. Þýðir þetta
að þróunarríki ættu að hækka
stýrivexti sína langt umfram
Bandaríkin?
Innflutt verðbólga
Verðbólgan í þessum löndum er
að mestu leyti innflutt. Hærri
stýrivextir slá ekki á hækkandi
heimsmarkaðsverð á grjónum eða
eldsneyti. Í ljósi stærðar banda-
ríska hagkerfisins gæti efnahags-
lægð þar í landi haft miklu meiri
áhrif á heimsmarkaðsverð en
efnahagslægð í hvaða þróunarríki
sem er. Þetta bendir til þess að í
alþjóðlegu samhengi ætti að
hækka stýrivexti í Bandaríkjun-
um en ekki í þróunarlöndum.
Svo lengi sem þróunarlönd
verða samofin alþjóðahagkerfinu
– og grípa ekki til ráðstafana til
að draga úr áhrifum hækkandi
heimsmarkaðsverðs á verð inn-
anlands – mun vöruverð innan-
lands hækka mikið í kjölfar
hækkana á heimsmarkaðsverði.
Fyrir mörg þróunarlönd felur
hækkun á matvælum og elds-
neyti í sér þríþætta hættu: þau
þurfa ekki aðeins að borga meira
fyrir hrísgrjón heldur kostar
meira að flytja þau til landsins
sem og að dreifa þeim til neyt-
enda, sem búa ef til vill langt frá
næstu höfn.
Bíta ekki á verðbólgu
Hærri stýrivextir geta dregið úr
eftirspurn, sem hægir ef til vill á
hjólum efnahagslífsins og heldur
verðhækkunum á vörum og þjón-
ustu í skefjum. En slíkar aðgerð-
ir lækka verðbólgu ekki niður í
viðmiðunarmörk – ekki nema
stýrivextir séu hækkaðir fram úr
öllu hófi. Þótt hækkanir á heims-
markaðsverði á til dæmis elds-
neyti og mat væru hófstilltari en
nú – til dæmis 20 prósent á ári –
og skiluðu sér út í verðlag innan-
lands þyrfti verð á öðrum vörum
að lækka mjög mikið til að ná
verðbólgumarkmiðum upp á,
segjum þrjú prósent. Næsta víst
er að þetta hefði í för með sér
krappa efnahagslægð og mikið
atvinnuleysi. Meðalið væri verra
en sjúkdómurinn.
Hvað ber að gera?
Hvað er til ráða? Í fyrsta lagi ætti
ekki að kenna stjórnmálamönn-
um, eða seðlabankastjórum, um
innflutta verðbólgu – ekki frekar
en hrósa þeim fyrir litla verð-
bólgu þegar alþjóðahagkerfið er
stöðugt. Nú er ljóst að fyrrver-
andi seðlabankastjóri Bandaríkj-
anna, Alan Greenspan, ber mikla
ábyrgð á þeim efnahagslegu
ógöngum sem Bandaríkin hafa
ratað í. Honum er líka stundum
þakkað að verðbólga var lítil í
embættistíð hans. En sannleikur-
inn er sá að þegar Greenspan var
við stjórnvölinn nutu Bandaríkin
góðs af lækkandi hrávöruverði,
sem og verðhjöðnunar í Kína,
sem hélt verði á framleiðsluvörum
í skefjum.
Í öðru lagi verðum við að taka
með í reikninginn að hátt vöru-
verð getur valdið mikilli streitu,
sérstaklega hjá lágtekjufólki.
Óeirðir og mótmæli í nokkrum
þróunarlöndum eru alvarlegasta
birtingarmynd þess.
Fylgifiskar frjálsar verslunar
Talsmenn frjálsrar verslunar
hömpuðu kostum hennar mjög en
skeyttu lítt um að upplýsa um
áhættuna sem henni fylgir og
markaðir eru yfirleitt berskjald-
aðir gegn. Fyrir rúmum aldar-
fjórðungi sýndi ég fram á að
undir mögulegum kringumstæð-
um gæti óheft verslunarfrelsi
komið sér verr fyrir alla. Ég var
ekki að tala máli verndarstefnu
heldur að vekja athygli á mögu-
legum fylgifiskum sem við
þyrftum að vera í stakk búin til
að bregðast við.
Hvað landbúnað snertir hafa
þróuð ríki á borð við Bandaríkin
og Evrópusambandið varið neyt-
endur og bændur gegn slíkum
fylgikvillum. En fæst þróunar-
lönd hafa nógu sterka innviði eða
bjargir til að gera slíkt hið sama.
Mörg þeirra grípa nú til neyðar-
úrræða á borð við útflutnings-
tolla eða útflutningsbönn, á
kostnað þeirra sem búa annars
staðar.
Afnemum verðbólgumarkmið
Til að koma í veg fyrir enn stærra
bakslag í alþjóðavæðingunni
verða Vesturlönd að bregðast
fljótt og vel við. Afnema verður
niðurgreiðslur til framleiðslu á
lífrænu eldsneyti, sem hefur
stuðlað að því að sífellt meira
ræktarland er lagt undir elds-
neytisframleiðslu í stað þess að
framleiða mat. Að auki ætti að
verja hluta af þeim milljörðum
sem fara í styrki til bænda á Vest-
urlöndum í að hjálpa fátækum
þróunarlöndum að afla sér brýn-
ustu nauðþurfta, mat og orku.
Mikilvægast er þó að bæði
þróuð ríki og þróunarlönd leggi
niður verðbólgumarkmið. Bar-
áttan við hækkandi matvæla- og
eldsneytisverð er nógu erfið
fyrir. Veiking efnahagslífsins og
atvinnuleysið sem verðbólgu-
markmið hafa í för með sér duga
lítt til að sporna við verðbólgu,
heldur gera afkomu fólks erfiðari
en ella.
Höfundur er nóbelsverðlaunahafi
í hagfræði og prófessor við
Columbia-háskóla í Bandaríkjun-
um. ©Project Syndicate. (Milli-
fyrirsagnir eru Fréttablaðsins.)
JOSEPH STIGLITZ
Verðbólgumarkmiðin misheppnuðu
Baráttan við hækkandi mat-
væla- og eldsneytisverð er nógu
erfið fyrir. Veiking efnahagslífs-
ins og atvinnuleysið sem verð-
bólgumarkmið hafa í för með
sér duga lítt til að sporna við
verðbólgu, heldur gera afkomu
fólks erfiðari en ella.
Hvað á Ingibjörg við?
FANNÝ
GUNNARSDÓTTIR