Réttur - 01.11.1965, Side 23

RETT UR
231
enn á ýmsum vettvangi bollalagt um hvernig forða mætti íslenzku
mannfélag.i frá þróun auðvaldsskipulagsins og hlýtt á hoðskap
marxismans ofstækislaust. William Morris, brezki sósíalistaleiðtog-
inn, hafði ráðlagt Matthíasi Jochumssyni hvernig koma mætti sósíal-
ismanum á á Islandi og forðast allt auðvald og Matthías fallizt á
kenningar hans. Guðmundur i Gufudal hafði skr.ifað grein um
hvernig hið opinbera mætti eignast allar jarðir landsins, sem þá
var einn helzti auðurinn. Og síra Ólafur í Arnarbæli, siðar fríkirkju-
prestur, hafði þýtt þjóðmenningarsögu Norðurálfunnar, sósíalistiska
hók eftir helzta marxista Danmerkur, Gustav Bang, — lokakaflinn
um Marx og sósialismann, — og Þjóðvinafélagið gefið út. — En allt
var þetta að hreytast.
I kjölfar hins byrjandi auðvaldsskipulags sigldi harðnandi stétta-
barátta. Hinar vinnandi stéttir voru byrjaðar að vakna til meðvit-
undar um rétt sinn og mátt. Fyrslu samtökin voru þegar mynduð —
og stærstu tímamótin urðu einmitt á fyrsta ári Rétlar 1916. I þjóð-
ardjúpinu voru þær voldugu hreyfingar að rísa, sem áttu eftir að
setja mark sitt á 20. öldina og sameinuðust á vissan hátt í hinu
unga tímariti.
Þórólfur Sigurðsson, ritstjóri Réttar, skilgreindi þrjár af þessum
hreyfingum í inngangsorðum sínum sem „jafnaðarstefnur, sem jafna
réttindunum og skipta auðnum milli einstaklinganna“ — og segir
svo:
„Þær liafa aðallega komið fram f l>rennu Jagi:
Fyrsta er jajnaSarmennskan (samtök socialisla), sem lielzt liefur
verið skýrt frá í blöðum hér á iandi. Verkamannafélögin eru einn þáttur
liennar.
Annað er kenning Hcnry Geurge’s um breytingar á skatlafyrirkomu-
lagintt, og skýrt er frá á öðrtim stað í ritinu. Ifennar hefur varla verið
getið hér áðttr, svo teljandi sé, í blöðunt eða ntum; að minnsta kosti
ekki til að útskýra verulega í hverju hún væri fólgin.
Hriðja er samvinnuslcjnan. Hún er alþekktust og hefur mest verið
reynd í einstökum greinum, einkum á verzlunar- og viðskiptasviðinu.
Það þarf ekki að útskýra í liverju hún er fólgin, ílestir ránta eitthvað
í það, þó ekki sjáist það mjög í framkvæmdum sumstaðar á landinu.“
Jjað er tákurænt fyrir víðsýni Þórólfs og víðfeðmi hans í sljórn-
málum að fylkja öllum þessuni hreyfingutn undir eitt sem „jafnaðar-
stefnum“ og það víðsýni einkenndi síðan „Rétt“.. Fyrsta ár „Réttar“
varð eins konar tímamótaár allra þeirra róttæku hreyfinga, er upp
voru risnar á landinu í mesri eða minni andstöðu gegn yfirdrottnun
auðvalds.