Réttur - 01.11.1965, Blaðsíða 25

R É T T U R
233
Sósíalisminn eða jafnaðarstefnan eins og oft er sagt, — hafði
verið boðuð sem hugsjón og stjórnmálastefna af skáldum, eins og
IJorsteini Erlingssyni og Stephani G. í Ijóðum þeirra, og brautryðj-
endum verkamannahreyfingar.innar, eins og Þorvarði Þorvarðssyni
í „Nýja íslandi“ 1904—6, Pétri Guðmundssyni í „Alþýðubiaðinu“
1906 og „Verkamannablaðinu" 1913—14, og Olafi Friðrikssyni í
„Dagsbrún“, er hóf göngu sína 10. júlí 1915. Verklýðssamtökin
höfðu barizt og eflzt frá því Ottó Þorláksson og félagar hans stoín-
uðu sjómannafélagið „Báruna" 1894. Og einm.itt á fyrsta ári
„Réttar“ verða hin miklu þáttaskil í sögu verkalýðshreyfingarinnar
og sósíalismans á Islandi: Alþýðusamband Islands og Alþýðuflokk-
urinn eru stofnuð sem hvorttveggja í senn: samband og stjórnmála-
flokkur verkalýðsins, er aðhyllist sósialismann. Hinn 12. marz 1916
fer stofnunin fram: Lagauppkastið er ritað af Jónasi Jónssyni frá
Hr.iflu, fulltrúa Hásetafélags Reykjavíkur. Otto N. Þorláksson er
fyrsti forseti.
Samvinnustefnan hafði þegar háð meir en þrjátíu ára stríð við
erlenda selstöðukaupmenn og innlent afturhald. Bændastéttin hafði
borið hita og þunga þeirrar baráttu, en stefnan var þó og að byrja í
bæjunum. Jakob Hálfdánarson og félagar hans höfðu hafið barátt-
una með stofnun Kaupfélags Þingeyinga 1882. Árið 1886 hafði
Pöntunarfélag Eyfirðinga ver.ið stofnað (nú Kaupfél. Eyfirð.) og
1888 Kaupfélag Isfirðinga undir forystu Skúla Thoroddsen. Þann
20. febrúar 1902 var „Sambandskaupfélag Þingey.inga“ stofnað í
Vztafelli, er síðar nefndist „Sambandskaupfélag Islands" og svo
„Samband ísl. samvinnufélaga." Og einnig samvinnustefnan stóð
franimi fyrir sínum mestu tímamótum um þessar mundir, er „Rétt-
ur“ hóf göngu sína: 1916 var Framsóknarflokkurinn stofnaður sem
einskonar stéttarflokkur bænda, er tók samvinnustefnuna sem hug-
sjón sína. Og 1917 setur Sainband ísl. samvinnufélaga upp skrifstofu
í sjálfu höfuðvígi verzlunarauðvaldsins, Reykjavík, undir stjórn
hins vígreifa brautryðjanda samvinnuhreyfingarinnar Hallgríms
Kristinssonar. — Það var engin tilviljun að meir.ihlutinn af ritnefnd
og riturum „Réttar“ skyldu einmitt vera Þingeyingar. Þar, — sem
frelsishugsjón samvinnuhreyfingarinnar hafði hert hugina og
magnað baráttu liins vinnand.i fólks gegn kúguninni, — þar reis nú
einmitt hin þjóðfélagslega hugsjónastefna, sem samvinnuhreyfing-
unni var skyldust, hvað hæst með stofnun „Réttar“. Brautryðjendur
„Réttar“ voru flestallir Jjjálfaðir í baráttu samvinnuhreyfingarinnar.
Og þar við bættust einnig áhrif úr öðrum áttum: