Réttur - 01.11.1965, Side 77

R E T T U R
285
hátt og hann losnar úr tengslum við aðrar manneskjur.“ Þessi maður
er andstæða hins sem fellur tilfinningalega inn í félagsheild sína
(fjölskyldu, kynflokk eSa þjóSfélag) og skynjar hana sem hluta af
sjálfum sér, jafnframt því sem hún veitir honum siSferSilegan styrk
og lífsfyllingu. Nú mú sjálfsagt draga í efa aS til hafi veriS þjóSfélag
er gerSi samhljóðan einstaklings og samfélags aS veruleika, en hitt
er víst aS margir heimspekingar og félagsfræSingar hafa séS í henni
takmark mannlegs samfélags er stefna bæri aS. Þetta takmark felur
þaS í sér aS nauSsynlegt er aS berjast gegn þeirri þróun sem iSn-
væðing kapitalismans hefur leitt til, þ. e. „atomiseringu“ þjóðfélags-
ins í sjálfstæðar einingar, jafnmargar einstaklingunum sem mynda
það — einstaklinga sem finna sig óbundna hverjum öðrum og firrta
þeirri samhjálp og hlýju sem kalla má aðal hvers mannfélags. Old
vor er óðum að vakna til vitundar um hættuna sem stafar af hinni
öfgafullu þróun einstaklingshyggjunnar í æ harðneskjulegri form.
Aþreifanleg dæmi þessa má sjá í miljónaborgum Vesturlanda, þar
sem viðbrögð einstakfinga sem hingað til hafa kviknað sjálfkrafa
af samhjálparkennd þeirra, vakna alls ekki í mörgum tilvikum. Þar
fá óprúttnir þorparar kannski að misþyrma manni á miðri götu án
þess að nærstaddir komi honum til hjálpar. Hjarta mannsins er að
harðna gagnvart neyð náungans; sú er ein uggvænlegasta afleiðing
firringarinnar.
Sögulegar og félagslegar rætur firringarinnar.
Hin vaxandi fremd manna frá umhverfinu, náunganum og þeim
sjálfum á sér þjóðfélagslegar forsendur; um það eru allir skyn-
bærir menn samdóma. Hún er ekki sprottin af innri hvötum ein-
staklingsins, heldur má rekja hana til breyttra þjóSfélagsaðstæðna.
Aftur á móti greinir félagsfræðinga á um það hverjar aðstæður það
séu í iSnaðarþjóðfélagi kapitalismans sem valdi mestu um, hvort
það sé vöruframleiðslan, vélvæðingin, fjölmiðlunartækin, stærð
mannfélagsins, fjöldamenningin (mass culture), hnignun trúarinnar
eða allir þessir þættir til samans. Hér ú eftir verður leitazt við að
gera grein fyrir ýmsum þessara aðstæðna, einkum með hliðsjón af
kenningum Karls Marx, og helztu birtingarformum firringarinnar í
þjóðfélögum Vesturlanda. EfniS er hins vegar svo yfirgripsmikið
að enginn kostur er að gera þvi viðhlítandi skil í stuttri grein. Þú
gefst heldur ekki rúm til að fjalla um þau ráð er telja má tiltækust
til að verjast firringunni.
Karl Marx varð fyrstur félagsfræðinga til að fjalla á vísindalegan