Réttur - 01.11.1965, Page 107

RÉTTUR
315
og uppiverandi, eigin rit ekki undanskilin — og hvatti til að skrifa
þannig „að öllum vær.i skiljanlegt.“ Slík lausn þýddi í raun og veru
afneitun menningarinnar og á sönnu hlutverki listarinnar, leiddi
til kreppu í lífi Tolstojs sjálfs og listsköpun hans.
1 verunni jafnast misræmið milli listar og almennings á hvers-
dagslegri hátt. „Það kom í ljós,“ segir Tolstoj, „að á meðan við
þráttuðum beiddi fólkið um andlega fæðu, og getuleysingjar og
útskúfaðir trúðar úr vísindum og listum fóru að mata almenning
með andlegri fæðu af einberri gróðalöngun, og héldu því áfram.
Undanfarin 40 ár í Evrópu eða lengur, og tíu ár í Rússlandi, hefur
bókum verið dreift, myndum og kveðskap í milljónatali. En séu
opnaðir skemmtistað.ir almenningi, flykkist fólkið þangað, glápir
°g gapir og meðtekur sína andlegu menningu, en ekki frá okkur . .
Þetta er lýsing á bernsku „almenningslistarinnar,“ eins og hún
nú er kölluð, og hlutverki hennar sem tengiliðs milli listar og menn-
ingarstigs almennings, „lífsheimspeki“ almennings. (Gramsci).
Auðvitað var ekkert af þessu sönn list, og í kjölfar vissra lýðræð-
isfyrirbrigða fylgdu afturhaldssamar hugmyndir, sátt v.ið ríkjandi
lífsvenjur og dýrkun á borgaralegum verðmætum.
Gramsci skrifaði um þetta: „Það verður að skilgreina sérstaklega
þær blekkingar sem „framhaldssögurnar“ færa lesendum og hvernig
þær eru bundnar sögulega pólitísku tímabili......Frá þessu sjón-
armiði verður einnig að skoða „skugga“ sögur af Radcliff gerð-
.inni, dægurskáldsögur, ástasögur, glæpasögur o. s. frv.“
Þannig verða til og þróast á 19. öldinni tvö listsvið — „æðri“
list og „óæðri“ eða „alþýðulist,“ ólík sagnaskemmtun og þjóðlist
bæði að uppruna og útbreiðslutækni.
Auðvitað er þessi flokkun að ýmsu leyti ófullkomin. Ekki aðeins
í þeim skilningi að mörkin milli „æðri“ og „óæðri“ Listar eru hreyf-
anleg. Listaverk sem verða til, að því er virðist, út við sjóndeildar-
hring listrænnar viðurkenn.ingar eru uppgötvuð síðar meir sem
mikil sköpunarverk menningarinnar. Tökum sem dæmi málverk
grúsíska listamannsins Pírosmanshvíli, sem hann málaði á vaxdúka
í knæpum; eða hið fræga „Æv.intýri góða dátans Schwejk,“ sem
í fyrstu margir töldu ómerkilegar bókmenntir.
Takmörkun þessarrar flokkunar kemur einnig fram í j)ví að
sama rit er meðtekið á mismunandi vegu af ólíkum lesendum. Oft
eru mikil listaverk metin einhliða með gleraugum lítillar reynslu.
Rit Dostoévskís eru lesin sem skemmtisögur og hoppað yfir heim-
spekilegar hugleiðingar höfundarins. Þá hindrar snobbismi aka-