Réttur - 01.11.1965, Side 109

RÉTTUR
317
mótsagnakenndar og ólíkar skoðanir almennings sem eins konar
„þverskurð“, lagar sig eftir tregðunni í þjóðfélaginu en ekki kyngi-
krafti þess, reynir að steypa alla í sama mót sem mótvægi gegn
veruleika lífsins, og felur enda þann veruleika. Hún er því í senn
svæfandi, tómlát og aðgerðarlaus, endurspeglar ekki aðeins almenn-
ingssmékkinn, heldur arðsýgur um leið, eins og bandaríski bók-
menntasérfræðingurinn MacDonald komst að orði.
Nútímalist er orðin að vöru og lagar sig að markaðshorfunum.
Listskapandinn framleiðir fyrir eftirspurnina. En það er ekki síður
rétt sem Marx benti á, að þetta markaðssjónarmið listframleiðsl-
unnar gerir hana innihaldslausa; og eftirspurn almennings og ósk-
ir eru tilbúnar og í ósamræm.i við hans eigin hagsmuni. Vestur-
þýzkur rithöfundur sem skrifar í safnritið „Ich lebe in der Bundes-
republik“ segir: „Vítahringur óskanna snýst og þeim verður aldrei
fullnægt. Samtímamenn vorir ásaka sig fyrir óánægju, halda að
það séu þeir sjálfir sem vilja alltaf meira og meira. Þeir skilja
ekki að með þessari ásókn í stöðlun eru þeir í bókstaflegri merk-
ingu að framkvæma ákveðna þjóðfélagsstefnuskrá . . . “
A vorum dögum hefur „almúgalist“ engin skýr þjóðfélagsmörk.
Þetta var öðruvísi á 19. öldinni. Fjölmiðlunartækin og lýðfrjáls-
ari þjóðfélagshættir hafa í för með sér að „almenningslist“ og
„æðri“ list hafa meiri áhrif hvor á aðra. Dreifingartæknin er hin
sama og mestmegnis sömu neytendur. Vestrænir félagsfræðingar
kalla þetta „samkynjun“ menningarinnar.
í einu og sama tölublaði hins vinsæla Life er hávísindaleg grein
um kjarnorkufræði samhliða frásögn af ástaræfintýrum Ritu Hay-
worth, afmælisgrein um Bertrand Russel og heilsíðuauglýsing, níu
síður endurprentaðar af málverkum Renoirs ásamt endurminning-
um sonar hans og þar á eftir „Kerima,“ maraþonkossinn í kvik-
myndaheiminum. Kv.ikmyndir Micky Spillance njóta mikilla vin-
sælda í sjónvarpinu, en það er einnig rétt að u. þ. b. 50 milljónir
Bandaríkjamanna horfðu á þriggja klukkustunda frumsýningu á
„Richard 111“ með Laurence Olivier í aðalhlutverkinu. Síðan 1920
hafa kynstur af forheimskun komið á bandarískan markað, en einn-
ig 20 milljón hljómplötur með tónlist eftir Arturo Toscan.ini. Með
þetta í huga er e. t. v. ekki rétt að tala um tvískiptingu í listinni,
eða „vinsæla“ list og „æðri“ list, heldur fjöhniðlunarlist af afbrigði-
legum stofnum — tómláta til dægrastyttingar annars vegar, hins
vegar virka, skapandi og dýra.
í þessu ljósi er erfitt að samsinna vestrænum félagsfræðingum