Réttur - 01.07.1978, Blaðsíða 22

lenskri sögu, næstum einstakt: þrír ungir
íslendingar, allir sósíalistar, fóru til Spán-
ar, til þess með vopn í hönd að berjast
fyrir spánska lýðveldið gegn fasismanum.
Þeir hétu Hallgrímur Hallgrímsson,
Björn Guðmundsson og Aðalsteinn Þor-
steinsson.
Það varð að fara þangað á laun ,fyrst
til Norðurlanda, til að ná réttum sam-
böndum, síðan jafnvel gegnum Þýska-
land og til Parísar, en þar voru, meira
eða minna, leynilegar miðstöðvar þær, er
sáu um að skipuleggja ferðina til Spánar.
Um íslendingana þrjá
Hér skal nú sagt nokkuð frá þessum
þremur íslendingum, einkum þó Hall-
grími Hallgrímssyni, því hann fór þeirra
fyrstur og varð fræknastur af framgöngu
sinni — og reynt að rekja nokkuð ævi
þeirra eða vísa til heimilda. Hins vegar
hefur Hallgrímur sjálfur, er heim kom,
ritað bók um stríðið sjálft og reynslu hans
þar.: „ZJndtir fána lýðveldisins. Endur-
minningar frá SpánarstyrjöldinniGaf
Björn Bjarnason, löngum form. ,,Iðju“,
þá bók út 1941 og er hún með öllu ófáan-
leg, en formálann að henni ritaði Hall-
grímur, þá að Litla-Hrauni, í apríl 1941.
Heimkoma hans og aðkoma varð ekki
síður söguleg en sjálf stríðsjrátttakan og
varpar framkoma yfirvalda hér við hann
nokkru ljósi á skyldleika þeirra við þá,
er hann barðist við á Spáni. Skal því
ekki sagt hér frá sjálfri stríðsþátttökunni
nema stutt, en vísað í bók hans, en frekar
rakin sagan eftir heimkomuna.
Hallgrímur Hallgrímsson var fæddur
10. nóvember 1910, Barðstrendingur að
ætt, gerðist ungur kommúnisti, var fram-
arlega í samtökum ungra kommúnista og
í Kommúnistaflokki íslands.1
Hann hafði verið virkur mjög í bar-
áttunni gegn j)ýsku nasismanum liér
heima, var m. a. einn af jreim er skar nið-
ur hakakrossfánann á þýska skipinu
„Eider“ 9. nóv. 1933, nánar er frá sagt í
„Rétti“ 1973.2
Hallgrímur fór til Hafnar í nóv. 1937
og síðan til Spánar í desember til þátt-
töku í frelsisstríði lýðveldisins. Hann fór
um Norðurlönd, Hitler-Þýskaland og til
Frakklands, en í París var hin leynilega
miðstöð fyrir þá, er til Spánar fóru í þess-
um erindum — og segir hann síðar nánar
og vel frá öllu Jjví, er á daga hans dreif í
fyrrnefndri bók. Eftir herþjálfun barðist
hann vel á hinurn ýmsu vígstöðvum, sem
„Thalmann“-hersveitin var send á, en
svo nefndist sú sveit alþjóðaherdeildar-
innar, sem Þjóðverjar og margir Norður-
166