Réttur - 01.01.1980, Síða 48

að það fái að njóta þess sjálfstæðis og að
ekki verið gengið á rétt þess á nokkurn
hátt.“6)
Alþingi felldi að taka þessa tillögu á
dagskrá.
Krafa um herstöðvar til 99 ára
Þegar dró nær ófriðarlokum, tóku þess
að sjást merki, að tortryggni áðurnefndra
þingmanna hafði ekki verið ástæðulaus.
í ágúst 1944 segir t.d. Tom Connally, for-
maður utanríkisnefndar öldungadeildar
Bandaríkjaþings:
„Á Atlantzhafi ættu Bandaríkin að
reyna að ná samningum um langa leigu
á öllum bækistöðvum á eyjum þar, en ef
hægt væri, ættu Bandaríkin að reyna að
eignast þessar eyjar. — Það er lífsnauðsyn
að hafa bækistöðvar á íslandi."7)
í byrjun október 1945 bárust svo til-
mæli Bandaríkjanna um þrjár herstöðvar
á íslandi til 99 ára. Talsverð leynd hvíldi
lengi vel yfir þessari málaleitan. Þar sem
Sósíalistaflokkurinn var þá í ríkisstjórn,
virðist málgagn hans Þjóðviljinn hafa
verið bundinn vissri þagnarskyldu og
orðið að stilla sig um að kjafta frá ýmsu
því, sem gerðist bak við tjöldin. En 15.
október hóf blaðið Útsýn göngu sína, sem
entist fram yfir áramót. Ritstjóri þess var
Finnbogi R. Valdimarsson, og í það skrif-
uðu ýmsir óflokksbundnir andstæðingar
hersetu. Blaðið tók mjög einarða afstöðu
gegn kröfu Bandaríkjanna, og gegnum
það var unnt að láta ýmislegt síast út um
gang málsins og vekja athygli á því.8)
Þá leyfðist Þjóðviljanum að grípa
boltann, og um leið létu fylgjendur kröf-
unnar á sér bæra. í forystugrein Vísis 27.
okt. segir m.a.:
„Að því er hermt er, hafa Bandaríkin
leitað samvinnu íslendinga, og mun Al-
þingi hafa fjallað um það mál að undan-
förnu. í rauninni er ekkert vitað um orð-
sendingu Bandaríkjanna annað en það,
að farið mun fram á, að viðræður verði
upp teknar varðandi slíka samvinnu.
Sýnist með öllu ástæðulaust að verða ekki
við slíkum tilmælum. — Fjarri öllu lagi
er að efna til áróðurs gegn málaleitunum
þessara þjóða, þótt nærri hagsmunum
okkar kunni gengið. Við verðum að gera
okkur grein fyrir, að hlutleysið er rokið
út í veður og vind. — Viljum við tryggja
framtíðarhag okkar, verðum við að beina
viðskiptum okkar til vesturs, með jrví að
Evrópumarkaðurinn virðist vera mjög
ótryggur.“
En nú tóku andstæðingar herstöðvanna
verulega að láta til sín taka. Um mánaða-
mótin október-nóvember samþykkir full-
skipuð sambandsstjórn Alþýðusambands
íslands ályktun, þar sem eindregið er
mótmælt allri ásælni erlendra ríkja til
íhlutunar, áhrifa eða sérstöðu hér á
landi.0) 12. nóvember er haldinn almenn-
ur stúdentafundur, þar sem því er harð-
lega mótmælt, að nokkru erlendu ríki
verði veittar hernaðarstöðvar á íslandi.
í nóvember kom út hefti af Tímariti
Máls og menningar, sem var einvörð-
ungu helgað hinum sönnu landvörnum
og í það skrifuðu m.a. Jóhannes úr Kötl-
um, Einar Ól. Sveinsson, Halldór Kiljan
Laxness, Theodóra Thoroddsen og Þór-
bergur Þórðarson.
1. desember hnykktu stúdentar mjög á
mótmælum sínum bæði í ræðuhöldum,
sem var útvarpað, og í Stúdentablaði, þar
sem Ólafur Lárusson Háskólarektor
skrifaði aðalgreinina. í henni tætir hann
sundur þau rök, sem færð höfðu verið
fyrir nauðsyn hervemdar og kemst að
48