Réttur - 01.04.1976, Page 46

að keppast við að ákvarða innflutningsverðið
til landsins með því að kynna sér verð á
mörkuðum erlendis, ákveða á grundvelli
þeirra athugana innflutningsverð hverrar
vörutegundar, en gefa útsöluverðinu nokkuð
lausan tauminn. Þeim sem tækist að kaupa
inn vörur undir innflutningsverði fengju auka
spón í askinn sinn, hinir töpuðu og hlytu
að heltast úr lestinni. Auk þess hefði þessi
aðferð í för með sér að mikið af földum um-
boðslaunum kæmu fram í dagsljósið — en
það eru verulegar fjárhæðir sem koma aldrei
fram í gjaldeyristekjum þjóðarinnar.
II.
FRAMLEIÐSLU- EÐA
FJÁRFESTINGARKREPPA
Þegar fólki berst til eyrna orðið kreppa,
dettur því oftast í hug verðhrun , gjaldþrota
bankar, lokaðar verksmiðjur og herskarar at-
vinnuleysingja og öreiga sem flykkjast út
á strætin og láta ófriðlega. En kreppur hafa
margvísleg teikn, allt eftir því hvar kreppu-
upptökin eru. Kreppa sem á uppruna sinn
í markaðs- og söluerfiðleikum hins kapítal-
íska hagkerfis er annars eðlis en sú kreppa
sem rekur rætur sínar tii framleiðsluvand-
kvæða.
Allt frá ársbyrjun 1974 hafa vestræn lönd
átt við djúpstæð efnahagsvandamál að etja.
Framleiðslan hefur dregist saman, atvinnu-
leysi aukist á sama tíma og umtalsverð verð-
bólga einkennir hagþróunina. Flestir eru sam-
mála um að hér sé við að etja mestu efna-
hagsörðugleika síðan heimskreppan mikla
stóð yfir 1929—1932.
Heimskreppan var fyrst og fremst sölu-
kreppa. Hún orsakaðist vegna erfiðleika við
að selja vörur sem búið var að framleiða.
Gróðavænleg framleiðsla var ekkert vanda-
mál, ef ekki hefði staðið á mörkuðum og sölu,
en sölutregðan var afleiðing samdráttar
heimsmarkaðarins í kjölfar fyrri heimsstyrj-
aldarinnar. Sölutregðan leiddi af sér hrun.
Núverandi kreppa er framleiðslukreppa.
Það er erfitt að framleiða vörur gróðavæn-
lega. Það er hvorki sölukerfið eða verðlagið
sem hrynur, heldur reynist örðugt að fram-
leiða í hagkerfi þar sem viss lágmarksgróði
er forsenda framleiðslunnar. Þessi lágmarks-
gróði er víðast hvar ekki fyrir hendi, og má
því segja að yfirstandandi kreppa eigi rætur
sínar að rekja til of lítils arðráns (gróða).
Víkjum nú nánar að þessari fullyrðingu.
Hvernig var umhorfs í efnahagslífi Vesmr-
landa í ársbyrjun 1974?
Arðsemi framleiðslunnar á Vesturlöndum
hafði minnkað að mun frá því sem áður var,
þótt vandalaust reyndist að koma vörunum
í verð. Heimsmarkaðurinn hafði vaxið hrað-
ar en framleiðslan andstætt því sem átti sér
stað í heimskreppunni 1929-
Til að geta útskýrt þetta, verðum við að
hverfa aftur í söguna. Aramgurinn milli
1950 og 1960 einkenndist af háu gróðahlut-
falli (á nútíma ísl.: góðri afkomu atvinnu-
veganna). Tæknileg umbylting varð í þróun
framleiðsluaflanna um leið og uppbyggingin
eftir stríðið, endurhervæðing og stór aukin
heimsviðskipti komu í veg fyrir sömu þróun
og varð eftir fyrri heimsstyrjöldina.
Sú umbylting sem átti sér stað á fram-
leiðslusviðinu leiddi til þess að fjárfestingar-
vörur urðu ódýrari og gat því almenn vöru-
framleiðsla vaxið hraðar en fjárfesting. Það
myndaðist ástand sem er einstakt í sögu
kapítalismans, þegar saman fer mikill gróði,
lækkandi launahlutfall af þjóðartekjum,
ásamt einstaklega hagstæðu hlutfalli milli
vinnu og fjármuna.
Þessi kapítaliska dýrð stóð í nokkur ár.
En það var galli á gjöf Njarðar. A ámnum
110