Réttur - 01.04.1987, Side 6

Fyrsta verkfallið
Um þessar mundir voru að hefjast
framkvæmdir við hafnargerðina í Reykja-
vík og neitaði nú hinn danski atvinnurek-
andi að fara að lögum Dagsbrúnar, vildi
meðal annars lengja dagvinnuna um tvær
stundir eins og atvinnurekendur höfðu þá
auglýst. Kom nú til verkfalls við hafnar-
gerðina og mun það vera fyrsta verkfallið
í Reykjavík. Þessu stríði lauk með sigri
Dagsbrúnar og var gerður skriflegur
samningur við hina dönsku atvinnurek-
endur um kaup, vinnutíma og önnur
vinnuskilýrði og var þar farið eftir lögum
Dagsbrúnar. Þetta var fyrsti skriflegi
samningurinn sem Dagsbrún gerði og má
segja að með þessum átökum hafi félagið
hlotið eldskírn sína í kaupgjaldsbarátt-
unni. IVIeð samningunum við hafnargerð-
ina skuldbatt Dagsbrún sig til að breyta
ekki kaupinu til ársloka 1916, en þegar
heimsstyrjöldin braust út (1914) fór allt
verðlag úr skorðum og gerði verkamönn-
um ókleift að standa við samninginn.
Þrátt fyrir miklar verðhækkanir af völd-
um styrjaldarinnar hélst kaupið óbreytt
þar til í júlí 1915 að það hækkaði í 40
aura. Varð nokkurt þjark um þessa
hækkun, atvinnurekendur mótmæltu og
vitnuðu óspart í skuldbindingar félagsins
við hafnargerðina 1913.
1. apríl 1916 var kaupið hækkað um 5
aura með fundarsamþykkt og auglýstum
taxta.
í febrúarmánuði 1917 er kaupið hækk-
að um 15 aura í 60 aura, og aftur í júlí
1917 í 75 aura, yfirvinnukaup mun þá
hafa verið ein króna og þá eins í nætur-
og helgidagavinnu og hélst það til ársloka
1918.
Með samkomulagi við atvinnurekend-
ur hækkaði dagvinnukaupið í 90 aura 5.
jan. 1919, yfirvinnukaup í kr. 1,15. Kaup-
ið hfekkaði aftur 25. okt. sama ár í kr.
1,16 á klst, yfirv. líklega þá í tvær krónur.
Allmikið þjark var um þennan samning
og átti hann að gilda í tvö ár eða til 5. jan.
1921, en samkv. ákveðnum reglum gat
kaup breyst ef dýrtíð hækkaði eða lækk-
aði. Eftir þessum reglum hækkaði kaupið
13. mars 1920 í kr. 1,30 í dagv. yfirvinnu-
kaup mun hafa haldist óbreytt kr. 2,00.
16. júlí sama ár hækkaði kaupið aftur og
þá í kr. 1,48 og yfirvinna í kr. 2,50 á klst.
Kaup verkamanna var langt á eftir hinni
ört hækkandi dýrtíð öll stríðsárin frá 1914—
1918 og árin þará eftir. Arðránið á verka-
lýðnum var gengdarlaust. Atvinnurek-
endur stórgræddu en dýrtíðin hvíldi með
ofurþunga á örsnauðum verkalýðnum.
Eftirfarandi tafla sýnir betur en mörg
orð hvernig ástandið var, hve bilið milli
vöruverðsins og kaupsins var mikið. Tek-
in er vísitala nokkurra vöruflokka og
sýnd hækkun hennar og hækkun sú er
varð á kaupgjaldinu á sama tíma. Gengið
er útfrá vísitölunni 100 í júlí 1914, en
kaupið var þá 35 aurar um tímann. Vöru-
flokkarnir eru þessir: Brauð, kornvörur,
garðávexti, aldini, sykur, kaffi og súkku-
laði, feitmeti, kjöt, fiskur og steinkol.
Ar: Hækkun vöruvcrðsins Hækkun kaupsins
1915 38% 7%
1916 73% 29%
1917 231% 89%
1918 284% 114%
1919 278% 176%
1920 405% 287%
Kjör manna voru svo kröpp á þessum
árum að ekki mun hafa verið um mikla
eyðslu að ræða umfram kaup á brýnustu
nauðþurftum. Þá má ekki gleyma að
húsaleiga hækkaði gífurlega, einkum
seinni hluta stríðsins og árin þar á eftir.
54