Réttur - 01.01.1988, Blaðsíða 19

Réttur 70 ára
Með þessu hefti byrjar Réttur 71. ár-
ganginn. Vart hefur nokkur þeirra, sem
að honum hafa staðið, búist við því í upp-
hafi að hann yrði svo langlífur. En samt
er svo komið og er rétt að minnast nokk-
uð þeirra, sem gefið hafa honum þetta
langa líf, þótt ekki sé gert meira en nefna
nöfnin, sem flest eru nú orðin eign ís-
landssögunnar.
Pórólfur í Baldursheimi var hinn stór-
huga stofnandi og með honum stóðu
sterkir menn, sem átt hafa sinn þátt í að
móta Islandssöguna, Jónas frá Hriflu er
þeirra frægastur, en mönnum sem Ben-
edikt á Auðnum, Benedikt Bjarnasyni
skólastjóra og Arnóri Sigurjónssyni má
þjóðin heldur ekki gleyma. Benedikt á
Auðnum ritaði bestu skilgreininguna á
heimsstyrjöldinni fyrri, sem þá hafði
birst. Og eini fyrirlesturinn, sem við eig-
um eftir Porstein Erlingsson, — „Verka-
mannasamtökin“ — birtist í 1. árgangi
Réttar 1916 og einn af brautryðjendum
sósíalismans, Steinþór Guðmundsson,
skrifaði margar greinar í gamla Rétt. Pað
gerðum við líka þótt færri væru, Brynjólf-
ur Bjarnason og ég í heftin 1924 og 1925.
Því var það, sem Jónas reit í bréfinu til
Þórólfs, er hann sagði að rétt hefði verið
að selja kommúnistum Rétt, þeir hefðu
hvort sem er verið búnir að yfirtaka hann.
Það var 1926 um haustið að við tókum
við Rétti. Fyrsta kvæðið í honum var
„Hrærekur konungur í Kálf'skinni“ eftir
Davíð Stéfánsson og komu þar strax fleiri
landsþekktir ágætismenn við sögu: Sig-
urður Guðmundsson skólameistari á Akur-
eyri, Haraldur Björnsson leikari o.fl. Og
róttæku skáldin létu ekki á sér standa.
Porbergur Pórðarson reit í Rétt bréfið til
Jinarajadasa (Eymd heimspekinnar) og
árið eftir birtust ræður eftir Halldór
Laxness, sem ég býst við að séu hvergi
annarsstaðar til. 1930 var því Réttur orð-
inn vettvangur nokkurra skálda. Halldór
Stefánsson reit hverja ágætis smásöguna á
fætur annarri. Og ekki má gleyma Krist-
ínu Sigfúsdóttur sem í 12. árg. gaf ein-
hverja átakanlegustu lýsingu á fátækt
vinnufólks þeirra daga í sögunni
„Örbirgð“.
í „þjóðhátíðarheftinu“ 1930 voru tæpar
100 síður tilvitnanir í íslandssöguna og ís-
lensk ljóð um undirokun alþýðu í 1000 ár
og baráttuna gegn kúguninni.
Á þessum árum bættust þeir Sverrir
Kristjánsson og Ásgeir Bl. Magnússon í
rithöfundahópinn — og fékk Ásgeir harð-
vítuglega að kenna á því, svo sem frá var
sagt í Rétti 1986.
Nú hófst hin harðvítuga barátta
krepputímans (4. áratugurinn) og naut
Réttur þá hinna góðu „rauðu“ penna,
sem honum höfðu áskotnast: Halldór
Laxness átti meir en einn tug skarpra
ádeilugreina, Halldór Stefánsson meir en
tug ágætra smásagna ogJóhannes úr Kötl-
um bætist við í hópinn með sínum stór-
fenglegu ádeildu- og hvatningakvæðum.
Kristinn Andrésson og Gunnar Benedikts-
son o.fl. voru nú stöðugir rithöfundar og
fyrstu kvæði Steins Steinars birtust þá í
Rétti. — Og barátta Réttar hjálpaði vafa-
laust til að Kommúnistaflokkur íslands
vann sinn mikla sigur 1937 og fékk 3
menn á þing.
19