Réttur - 01.01.1988, Blaðsíða 45

virði að öðrum kosti. í glímu sinni við
þennan skoðanamun berast þeir Brynjólf-
ur, Páll og Halldor um viðan völl og
skeggræða m.a. um trúmál, eilíft líf og
hlutverk listarinnar.
Önnur og nátengd grundvallarspurning
sem ber á góma er eilífðarvandamál
heimspekinnar um hlutveruleika og
vitund. Þeir víkja að því að það er fyrst í
nútímanum sem menn skilja þarna á
milli. Páll spyr hvort ekki sé hægt að
hverfa aftur til þeirrar einingar efnis og
anda sem ríkti í hugsun Grikkja, en
Brynjólfur telur að þegar þessi greinar-
munur hafi verið uppgötvaður, verði ekki
aftur snúið. Hann fæði af sér ótal vanda-
mál, sem engin endanleg lausn hafi verið
fundin á, en nauðsynlegt sé að glíma við.
Brynjólfur hefur sett fram skoðun á þess-
um efnum, sem kalla má „þekkingar-
fræðilega tvíhyggju samfara verufræði-
legri einhyggju. í þessum nafngiftum
felst þetta: við hljótum að gera skarpan
greinarmun á vitund og hlutveruleika;
þessi hugtök og greinarmunur þeirra eru
óhjákvæmilegur hluti af hugmyndum
okkar um heiminn, og það er ógerlegt að
skýra annað hvort þeirra út frá hinu eða
smætta annað í hitt eins og stundum er
sagt. Á hinn bóginn er einn og sami veru-
leikinn á bak við þessi hugtök, ekki tveir
eins og Descartes vildi halda fram. Bryn-
jólfur orðar þetta stundum svo að vitund
og hlutveruleiki séu tvö horf sama veru-
leikans.“ (Eyjólfur Kjalar Emilsson í for-
mála bókarinnar, bls. 14.) í bókinni gera
viðmælendur Brynjólfs ýmis áhlaup að
þessari skoðun, en Brynjólfur ver hana
fimlega um leið og hann viðurkennir að
hún verði seint eða aldrei sönnuð og jafn-
vel sé erfitt að koma skýrum orðum að
henni, þar sem þessi hugsun vísi á vissan
hátt út fyrir hugmyndaheim okkar. í þess-
Brynjólfur Bjarnason.
um samræðum er víða komið við og fjall-
að um líffræði og önnur náttúruvísindi,
tengsl trúmála og stjórnmála, sem og
ýmis þekkingarfræðileg atriði og ótal
margt annað.
Ég læt þessi dæmi nægja um viðfangs-
efni samræðnanna. Á þeim ætti að sjást,
að það er stórt spurt og leitað að skýrum
svörum, sem ekki fást. Petta eru sannar
heimspekilegar umræður og gerast á
mörkum mannlegrar þekkingar.
Sú hugsun leitaði á mig við lestur bók-
arinnar, að Brynjólfur er af þeirri kyn-
slóð íslandssögunnar sem upplifað hefur
mestar breytingar á lífsháttum og heims-
mynd. Þess er kannski að vænta að hugs-
uðir slíkrar kynslóðar kafi dýpra og glími
við spurningar, sem aðrar kynslóðir láta
sér frekar í léttu rúmi liggja. Brynjólfur
fæðist inn í heirn sem hafði breyst svo
45